Osy aptanyng basynda Preziydent Toqaevtyng arnayy Qaulysy boyynsha, Reformalar jónindegi arnayy kenes qúryldy. Aqorda taratqan aqparatqa sýiensek, atalghan kenes elding ornyqty damuyn strategiyalyq josparlau, ekonomikalyq, әleumettik jәne sayasy reformalardy terendetu maqsatynda qúrylghan kórinedi.

Memleket basshysy biylghy Joldauynda ekonomika, ónerkәsip, qarjy, әleumettik jәne basqa da salalarda týbegeyli reformalar jýrgizu turaly mindetter qoyghan bolatyn. Onyng ýstine, halyqtyng túrmysy men elding ekonomikalyq jaghdayyna baylanysty reforma jasau auaday qajet ekenin angharamyz.

Biraq sol reformany kim jasaydy? Býgingi jýiening úzaq uaqyt boyy qalyptasqan mimyrt tirshiligine eti ýirenip qalghan shendiler jana jýris jasaugha dayyn ba? Halyq emge dәri, tamaqqa aqsha tappay jatqanda, budjet qarjysyn piar jasau ýshin júmsaytyn qazaq biyligi týbegeyli reforma jasap, týrlenip sala beredi degenge kim senedi?

Kópshilik ýlken ýmit kýtpese de, preziydent reforma jasau jóninde kenes qúrdy. Oghan jetekshilik etuge attay qalap alystan Suma Chakrabarty degen mamandy shaqyrdy. Segiz jyl boyy Euraziyalyq damu jәne qayta qúru bankin basqarghan ýndistandyq endi Toqaevpen birge su jana keneske basshylyq jasamaq.

Álemdik dengeydegi ekonomisti kenesshi etip alghanymen, reforma jónindegi kenesting iri ózgerister jasay qoyy ekitalay. Sebebi kenesting ózge mýshelerine qarap, «qoyandy kórip, qaljasynan týnilgendey» boldyq. Kenes mýshelerining bәri eski jýiening adamdary. Tyng iydeya, jana kózqaraspen iske kirisedi degenge senu qiyn. Tipti, bәri búrynghy júmystarynda sәtsizdikke úshyrap, qyzmetinen quylghandar (otstavka).

Jana keneske kóne kadrladyng mýshe boluyna tanghaludyng qajeti de joq shyghar. Ýkimet taratylsa, ministrler kreslo auystyrghannan әrige barmaytyn, «Alpysbaydyn» ornyna «Jetpisbay» jayghasyp, «jana ýkimet» jasaqtalatyn Qazaqstanda búdan ózgeni kýtuding ózi artyq. Endi jogharyda aitqanymyzday, bir qyzmetten quylyp, ekinshi qyzmetke taghayyndalyp jýre beretin «supershendiler» jayly sózimizdi jalghayyq.

Kenes mýsheleri:

Asqar Mamin – Ýkimet basshysy

54 jastaghy Asqar Úzaqbayúly 1996 jyldan beri ýlken qyzmetterde jýrgen kónekóz basshy. Osy aralyqta Astananyng orynbasar әkimi, әkimi, kólik jәne kommunikasiyalar viyse-ministri, ministri, industriya jәne sauda birinshi viyse-ministri, «Qazaqstan temir joly» últtyq kompaniyasynyn» preziydenti bolghan. 2016 jyly viyse-premier, 2019 jyly premier ministr boldy.

2019 jyly 21 aqpanda Baqytjan Saghyntaev Qazaqstan ýkimeti otstavkagha ketti. Sol kezdegi preziydent Núrsúltan Nazarbaev Saghyntaev ýkimetining ýsh jyldyq qyzmetin týkke alghysyz etip synady. 2016 jyldan bastap ýsh jyl boyy Saghyntaevpen tize qosa júmys istegen premier-ministrding birinshi orynbasary Mamin de otstavkagha ketken. Demek, Asqar Mamin viyse-premier retinde qyzmetinen quylghan degen sóz.

Erlan Qoshanov – Preziydent Ákimshiligining jetekshisi

58 jastaghy Erlan Jaqanúly da qazaq biyligining kóne kadry. Viyse-ministr bolghan, premier-ministr kensesinde úzaq jyl basshylyq qyzmet atqarghan. 2017 jyldan 2019 jylgha deyin Qaraghandy ​​oblysynyng әkimi boldy. Al 2019 jyly 18 qyrkýiekte Qazaqstan Respublikasy Preziydenti Ákimshiligining Basshysy bolyp taghayyndalghan.

Erbolat Dosaev – Últtyq bank tóraghasy

50 jastaghy Erbolat Asqarbekúly naghyz «otqa salsang janbaytyn, sugha salsang batpaytyn» әmbebap basshy. Jiyrma neshe jasynan bastap ýlken qyzmetter atqara bastaghan. Iri barkiyr, birneshe ministrlikti basqarghan. Qarjy viyse-ministri, densaulyq saqtau ministri, ekonomikalyq damu jәne sauda ministri, ekonomika jәne budjettik josparlau ministri, últtyq ekonomika ministri, premier-ministrding orynbasary. 2019 jyly aqpanda Premier-ministrding orynbasary lauazymymen otstavkagha ketti. Biraq sol uaqyttan beri Últtyq bankti basqaryp keledi.

Qayrat Kelimbetov - Strategiyalyq josparlau jәne reformalar agenttik tóraghasy

51 jastaghy Qayrat Nematúly da Qazaqstan ýkimetining týrli kreslosyn tozdyrghan adam. Dәl qazirgi qyzmetin (Strategiyalyq josparlau agenttigining tóraghasy) 1999-2001 jyldary da atqarghan. Qarjy ministrliginde birinshi orynbasar bolghan, Ekonomika jәne budjettik josparlau ministrligin, Preziydenti Ákimshiligin, «Samúryq-Qazyna» últtyq әl-auqat qoryn» basqarghan. Ekonomikalyq damu jәne sauda ministri, Últtyq bankining tóraghasy boldy. Dәl osy kisi Últtyq bankti basqarghan kezde tengening qúny tereng qúzgha bir kýnde biraq qúlaghan bolatyn.

Mәdina Ábilqasymova – QR Qarjy naryghyn basqaru jәne damytu Agenttigining tóraghasy

42 jastaghy Madina Erasylqyzy da mansabyn minsiz atqaryp jýrgen kisi emes. Ásirese enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministri qyzmetinen abyroymen ketken joq. Ábilqasymova ministr bolyp túrghanda Astanada bes bala órtengen tragediya oryn alyp, kópbalaly analardyng narazylyghy órshidi. Dәl osy júmysta jýrip qyzmetinen quylghan. Al oghan deyin ekonomikalyq damu jәne sauda viyse-ministri, ekonomika jәne budjettik josparlau viyse-ministri, últtyq ekonomika viyse-ministri qyzmetin atqarghan.

Áset IYsekeshev – Qauipsizdik kenesining hatshysy, Preziydent kómekshisi

49 jastaghy Áset Órentayúly myng týri qyzmetting basyn shalghan óte әmbebap adam. Qazirding ózinde búrynghy preziydent pen qazirgi preziydentting qasynda qatar jýr. Búl kisining atqarghan qyzmetterin tolyq atap shyghu mýmkin emes, óte kóp. Eng bastylary: preziydentting kómekshisi, Industriya jәne sauda ministri, premier-ministrding orynbasary, Industriya jәne jana tehnologiyalar ministri, Astana qalasynyng әkimi, Preziydent Ákimshiligining basshysy bolghan. Jәne búl kisi biyliktegi memlekettik tildi bastauyshtyq dengeyde biletinder qatarynan.

Timur Sýleymenov – PÁ jetekshisining orynbasary

42 jastaghy Timur Múratúly su jana kenesting «eng jas» mýshesi. Bes jyl shetelde oqyp, ana tilin úmytyp qalghan Sýleymenov te býginge deyin biraz júmystyng basyn qayyrdy. Ekonomika jәne budjettik josparlau viyse-ministri, ekonomikalyq damu men sauda viyse-ministri, Últtyq ekonomika ministri, Últtyq Banki Tóraghasynyng orynbasary, preziydentting kómekshisi boldy.

Timur Qúlybaev – «Atameken» ÚKP prezidiumynyng tóraghasy

54 jastaghy Timur Asqarúly jogharydaghylarmen salystyrghanda biylikten góri bizneske jaqyn. Biraq bizding elde biylik pen biznesting birigip ketkeni eshkimnen jasyryn emes. Ministr nemese әkim bolmady demeseniz, Qúlybaev ta biylikten qúralaqan adam emes. Elding múnay-gaz jәne energetika keshenderin tizgindep otyr. «QazMúnayGaz» ÚK AQ», «Samúryq-Qazyna Últtyq әl-auqat qory» syndy iri ekonomikalyq ortalyqtardy basqarghan. Qazaqstandaghy eng bay adamdardyng biri. Búrynghy preziydent Núrsúltan Nazarbaevtyng kýieu balasy.

Mine, reformalar jónindegi arnayy kenes mýsheleri osylar. Aty reformalyq kenes bolghanymen, birde-bir reformatordy kórip túrghan joqpyz. Mýshelerding kóbi biylikte úzaq uaqyt jýrgen, memleket basqaru isinde jasaryn jasaghan, tyng oiy, jana iydeyasy tasyp jatyr deuge kelmeytin kóne esimder. Sol ýshin de búl kenesting ataghy Alatauday bolghanymen, atqarar róli qay dengeyde bolatyny qazirshe belgisiz.

Búl kenesten әldebir ýmit kýtetinder mýmkin kenesting orynbasar tóraghasy Suma Chakrabartiyge senetin shyghar. Biraq ýndistandyq ekonomist bar nazaryn bizding elge audarmaytyn sekildi. Suma myrza Toqaevpen qatar, Ózbekstan preziydenti Shavkat Mirziyyoevke de kenesshi bolypty.

Suma Chakrabarty jayly ótken maqalamyzda jazghan edik. 

Aqordanyng aqparatynsha, Chakrabartiyding Úlybritaniya memlekettik qyzmeti jýiesindegi iri reformalardy әzirleude tәjiriybesi mol kórinedi. Sonymen qatar ol damushy naryqtar mәseleleri boyynsha óz isining mamany-mys.

Europalyq qayta qúru jәne damu bankining basshysy retinde S.Chakrabarty atalmysh qarjy institutyn auqymdy janghyrudan ótkizgen. Ol basshylyq etken jyldary búl mekeme Qazaqstangha 9 mlrd. dollar kóleminde investisiya salypty. EQQDB memlekettik jәne jekemenshik әriptestikti, «jasyl ekonomika» men shaghyn jәne orta biznesti retteu men damytudyng jana tәsilderin әzirleude manyzdy konsulitativtik kómek atqarghan.

Quanysh Qappas

Abai.kz