Beysenbi, 25 Sәuir 2024
46 - sóz 2624 3 pikir 17 Qyrkýiek, 2020 saghat 11:00

Halyqtyng ýni qay tilde shyghady?

"Halyq ýnine qúlaq asatyn memleket" degen prinsipti jariyalady. Ol dúrys qoy әriyne. Biraq halyqtyng ýni basym bóliginde qay tilde shyghady? Qazaq tilinde. Elimizdegi 40%-dan astam halyq auylda túrady, barlyghy derlik qazaq tildi. Arasynda ghana 90-100 adam túratyn orys tildi soltýstiktegi auyldar bar, olar óte az. Qala halqynda da jyl ótken sayyn qazaq tildi qauym sany artuda. Mening oiymsha elimizde 75-80% halyq qazaq tilin bilip, erkin sóiley alady. Qalghandary sóilemese de týsinedi.

Endi osynyng bәrine qarap, rasymen halyq ýnine qúlaq asatyn memleket bolsaq, nege joghary lauazymgha taghayyndaghan sәtte eng aldymen sol halyq ýn qatatyn tildi de eskermeydi dep oilaysyn. Nege lauazym berer aldynda tәjiriybesi, mamandyghy syndy manyzdy kriyteriylermen birge onyng memlekettik tildi bilui de eskerilmeydi? Nege ministrler, týrli departament basshylary jәne basqalardy qoyarda "osylar ózderi qyzmet etuge tiyis myna halyqtyng tilin bile ma ózi" dep oilamaydy eken qúzyrly organdar?!

Júmys barysynda әkimdikter men ministrlikterden qújattar, týrli kesteler kelip jatady. 90% orys tilinde. "Memlekettik tilde jiberiniz, bar ma qazaq tilinde" dep jazyp jiberemin. "Bar әriyne" deydi de, 5-6 saghattan song jiberedi, pochtagha salyp, 5 sekundta jiberuge bolatyn qújatty. Soghan qaraghanda ana jaqta otyryp terlep-tepship audarady-au deymin keybireui. Keybiri memlekettik tilde az súraytyndyqtan izdep otyryp, kompiuterinen әreng tabatyn siyaqty.

Joghary jaqqa barghan, myqty taza qazaq tildi jigitterding biraz jylda oryssha sóileuge beyimdelip alghanyn talay kórdim. Solay etuge mәjbýr. Óitkeni jogharyda basym bólik jiylystar men kezdesuler, bayandamalar, qújattar, qaulylar orys tilinde tanystyrylady. Zannyng ózi aldymen sol orys tilinde jazylady.

Osy ózgeretin kýn bar ma eken? "Qazirgi balalardyng 85-90% qazaq mektepterinde, sol bir tolqynmen ózgertetin shyghar" degen ýmitpen jýrmiz. Biraq solardyng ózi óskende pozisiyany auystyratyn siyaqty. Qalada qazaq mektebinde oqityn balalardyng kóbisi sabaq arasyndaghy ýziliste oryssha sóilep, orys tilinde aqparat almasady. Áleumettik paraqshalaryna barynsha orys tilinde jazady. Soghan qarap-aq týsinuge bolady.

Ashat Qasenghalidyng jazbasy

Abai.kz

3 pikir