Senbi, 20 Sәuir 2024
Qogham 5083 34 pikir 27 Tamyz, 2020 saghat 11:22

Praymeriyz. Túmaghamnyng auylyna tirkeldim

Praymeriz – bilikti deputat tandaudyng taptyrmas tәsili!

«Nur Otan» partiyasynyng praymeriyzin ótkizu EREJESI jariyalanghan sәtte, birinshi bolyp, osynday taqyryppen maqala jazdym. Ony «Abai.kz» saytyna shygharyp, ózimning osy praymerizge qatysatynymdy ashyq aittym.

Ile-shala Amerikanyng beldi basylymy The Washington Times-ta maqala jazyp, «Nur Otan» partiyasy ótkizgeli otyrghan túnghysh  praymerizge «Demokratiyalyq mәdeniyetting búlay damuy balama kózqarastar men pikirlerding aityluyna mýmkindik berip, azamattyq belsendilikting artuyna yqpal etedi» basa nazar audarghany belgili boldy.

Jasyratyny joq, jeme-jemge kelip, dodagha kandidattardy úsynu jәne tirkeu basqyshy tayaghanda kәdimgidey abdyrap qaldym. Sebebi, mening shauyp baryp, tirkele qoyatyn tughan auylym joq eken ghoy!

Áriyne, «Men osy audangha tirkelip, praymerizge qatyspaqshy edim...»-desem, Qazaqstannyng qay  audany bolsa da meni shetke qaqpasy anyq. Biraq,  qúryp qalghyr, osynday bir qúlazyghan oidyng sap ete týseni ras...

Qúdaygha tәube, jaqsy týsinisetin, syr bólisetin, arystan jaldy, tau mýsindi azamattar kóp. Qinalsam, aqyl súraytyn agha-bauyr jeterlik. Sol jigitting bireui Almaty oblysyn núsqady. Ekinshisi ony qúptay ketti. Jәrken Bódeshúly agham aitpaqshy, endi ary qaray miday jazyq...

Sóitip, men «Nur Otan» partiyasynyng Almaty oblystyq filialyna da bayyrqalamastan, Enbekshiqazaq audanynyng Qazatkom auylynan biraq shyqtym. Ótinishimdi sonda ótkizip, sonda tirkeldim. Alla qalasa, men praymerizge sol Enbekshiqazaq audanynan qatysam.

Ishteriniz sezip te otyrghan bolu kerek, Enbekshiqazaq – Qazaqtyng asa kórnekti aqyny Túmanbay Moldaghaliyev tughan audan. Túmagha 1935 jyly 20 marta atalghan audannyng Qazatkom auylynda dýniyege kelgen.

Júrt jaqsy biledi, Men Qazaqstangha Túmaghany izdep kelgem.

IYә, Qazaqstan Tәuelsizdigin alyp, әlemning әr shalghayynda taryday shashyryp jýrgen qazaqtardyng Atajúrtyna aghylghan kóshining alghashqy leginde men de boldym. Mening Túmanbay Moldaghaliyevti pana tútyp keluim – bir jas jigitting qazaqtyng mandaygha basqan tarlan aqynyn jay izdep kele saluy emes edi. Búl keluding atadan balagha jalghasqan ózgeshe salt nemese ghajayyp dәstýr ekenin basa aitqym keledi. Tipti, bagha jetpes qúndylyq dep te aitugha bolady.

Qaranyz, Kenes odaghy deytin óktem imperiyanyng tekpisimen Qazaqstandaghy ózining bayyrghy mekeninde otyrghan qazaqtar 1916 -, 1928 -, 1932- jyldary art-artynan ýsh ret shetelge qonys audarugha mәjbýr boldy. sonyng kóbi Qytay jaqqa audy.

Nege?!

Onda qasiyetti qazaq jerining bir qút qonghan qúiqaly óniri jatyr. Onda mekendep otyrghan bayyrghy el, berekesi ketpegen qazaqtar bar.

Bir elden ekinshi elge baryp irge tebu, sinisip ketu onay sharua bolmasa kerek! Biraq, shegara búzyp ótken qargha tamyrly qazaqqa onsha qiyn da  emes. Ár elding jón biletin, halqyna sózi ótetin túlghalary bolady. Elding namysy men ary sol biy-bolystardyng әreketine qaray ólshenedi. Qazaq «Jnym – arymnyng sadaghasy!» - degen ústanymdaghy halyq. Sol el aghalary bas bolyp, alystan pana tútyp kelgen qandasyn qandalagha talatpy, aidalagha qaratpay, bauyryna basa biledi. Sóitip, bergi betten auyp barghan elding Jetisu men Barqytbelding arghy betine kóp qinalmay, sinip ketuining syry – osy.

Mine, sol elding eluinshi-alpysynshy jyldardaghy kóshten qalghan jartysyna juyghy sýiretilip әli sol Ýsh aimaqta (Altay, Ile, Tarbaghatayda) jatyr. Bergi betke oralghan bir qomaqty bóligi osy Jetisu ónirinde. Ekinshi bóligi Shyghys Qazaqstan oblysynda.

Qysqasy, men keshegi Ýsh aimaqtyng at tizginin ústaghan shonjarlaryn pana tútyp arghy bet asqan qazaqtyng jolymen býgin Tәuelsiz Qazaqstangha oralghanda, Alty Alashtyng Túmaghasyn izdep kelgen jigitpin.

Mine, búl – qaytalanyp otyratyn ómirding filosofiyasy.

Túmanbay aqyn meni betimnen qaqqan joq. Qayta, óz balalaryn kem kórmey, әke-sheshem oryndap ýlgirmey ketken paryzdy Kýltay tәtem ekeui atqardy. Qasynan bir sәt tastamay ertip jýrdi. Ózi barghan jerding bәrine ertip bardy. Jaqsy men jaysannyng birazyna tanystyrdy. Gýlbayan atty súlu qyzgha qúda týsip, bir jylqysyn soyyp, ýilendirdi. Qashan ómirden ozghansha, «Auytymnyng jýrgen jeri – bereke!»-dep, mandayynan syipap ótti jaryqtyq... Túmagha ekeuimizding eki elde tuyp, eki elde tәrbiyelensek te birge tughanday, anyzgha ainalghan agha-bauyrlyq qatynasymyzdy estigen, óz kózimen kórgen shettegi qandastarymyzdyng Atajúrtqa, ondaghy halyqqa degen rizashylyghy men seniminde zor silkinis bolghanyn men maqtanyshpen aitqym keledi.

Áriyne, baytaq Qazaqstannyng qay týkpiri, qay óniri bolsa da, ol – mening auylym. Sonyng ishinde Túmaghamnyng kindik qany tamghan  Enbekshiqazaq audany, onyng Qazatkom auylynyng men ýshin oryny óte bólek! Sondyqtan, mening Túmaghamnyng auylyn tandauym – teginnen-tegi emes!

Búl – bir.

Ekinshiden, men shettegi bes-alty million qazaqtyng joghyn joqtap jýrgen janmyn. Keshegi Bәidibek pen Domalaq anamnyn, Abaq pen Múryn әjelerimning úrpaghy Qytaydyng qandy shengelinde qalmasa eken, jýieden shettegi bes million qazaq Qara shanyraqqa oralsa eken dep, ata-baba amanatyn arqalap jýrgen jigitpin. Soghan say, Elge kelgeli ýsh jýzge juyq maqala jazyppyn. Sonyng deni Kóshi-qon taqyrybynda. Árbir maqalada shettegi taryday shashyryp jýrgen sol Alash balasynyng tikeley taghdyryna qatysty sóz aityldy. Sol maqalalardyng basyn qosyp, «Kósh, kóshke kim ósh?!», «Zang týzeldi, qandasym, sen de týzel!» jәne «Oralman emes, qandaspyz!» atty kólemdi ýsh kitap shyghardym. Sonyng arqasynda, Qazaq kóshining mәselesi bir kýn de kýntәrtipten týsken emes. Qatysty zandar men normativtik qújattardaghy týitkildi mәseleler Parlament, Ýkimet, tipti Preziydent dengeyde sheshimin tauyp otyrdy. Kóshi-qongha qatysty Zandar men normativtik qújattargha sapaly ózgertuler men tolyqtyrular engizildi jәne tarihy sheshimder jasaldy. Bir sózben aitqanda, memleketting Zang shygharu biyligine aitarlyqtay yqpal ettim. Sóitip, Atajúrtqa kóship kelip, qonystanghysy keletinin qandastarymyzdyng tez, kedergisiz qújattanuyna danghyl jol ashyldy.

Men jaqsy bilem, Jetisudyng halqy jәne búl ónirding atqa ýstindegi azamattary shettegi qandastarymyzdyng janayqayyn, Elbasy Núrsúltan Nazarbaev bastap, Preziydent Qasym-Jomart Toqaev jalghastyrghan kóshi-qon  sayasatynyng strategiyalyq jәne tarihy manyzyn jete týsinedi. Sebebi, jogharyda aityldy, Jetisu halqy arghy bet pen bergi betke auudyn, bólinip-jaryludyng ashy azabyn әbden tartqan. Keshegi ýiirinen bólinip qalghan tumalaryn joqtap, ah úrghan atalar men anyraghan әjelerding ayanyshty beynesi býgingi buynnyng esinen shygha qoyghan joq. Shyghu bylay túrsyn, kókirekterine shemen bolyp qatyp qalghany anyq...

Qúdaygha tәube, ótken ghasyrdyng jiyrmasynshy jyldarynan bastap eki elde bólinip qalghan qazaqtar Azattyq tany atqaly beri ýiirin qayta tauyp, qúlynday shúrqyrap bir-birine qosylyp jatyr. Olardyng osy Jetisu men Shyghys Qazaqstandy kóbirek saghalap, yn-jynsyz ornalasyp jatatyny da sol ýzilmegen tuystyq pen bauyrmaldyqtyng arqasy dep bilem men.

Jatsam-túrsam janyma batatyny, elimiz jer kólemi jaghynan alghashqy ondyqqa kirgenimen, jan sany jaghynan ózimen kórshiles elderding artynda shang qauyp qalyp otyr.

Resmy mәlimetterge sýiensek, 1991 jyldan bastap 2018 jylgha deyin Qazaqstanda halyq sany 11% qana ósken.

Al, osy mezgildegi halyqtyng ósu kórsetkishi kórshi Qyrghystanda 43%-ti, Ózbekstanda 60%-ti,  Tәjikstanda 68% -ti kórsetip túr.

Atalghan mezgil aralyghynda Qazaqstannan basqa elderge kóship ketken adamdar sany 3,7 mln. adamgha jetken. Tek songhy on jyldyng ishinde (2009-2019j.) ishinde Qazaqstannan Reseyge 300 myng adam qonys audarypty. Olardyng kóbi shekara aimaqtyng túrghyndary eken. Auyldar bos qaluda...

Elimiz demografiyasynyng bir ýlken donory – alys-jaqyn shetelderden kóship keletin osy qandastarymyz.

Ókinishke oray, pandemiyanyng kesirinen qazir kósh toqtap túr. Onyng arghy jaghynda, Qytayda jýrgizilgen fashistik qysym da qazandastarymyzdyng elge oraluyna orasan zor kesirin tiygizdi.

Mening Qazaqstan Respublikasy Parlamentining Mәjilisine deputat bolsam deudegi basty maqsatym – tәjiriybeli maman retinde osy mәseleni biyigirek minbeden kóterip, Kóshi-qongha qatysty zandar men baghdarmalardy tipti de kemeldendire týsuge kýsh salu. Kóshi-qondy memlekettik sayasattyng basym baghyttarynyng birine ainaldyrugha yqpal etu.

Osy jerde eskerte ketetin bir týiin bar.

Partiya ishindegi irikteuge týsip, baghyn synaghysy keletinderding sany qazir segiz mynnan asypty. Olardyng ishinde Almaty oblysynyng jәne osy men tirkelgen Enbekshiqazaq audanynyng azamattary az bolmasa kerek. Sonday-aq, búl tizimde Tәuelsidik jyldary kóship kelip, Qazaqstan azamaty atanghan aghayyndardyng da bar ekeni anyq.

Esterinizde bolsa, ótken jyly 25 qarashada Elbasy «Nur Otan» partiyasynyng ónirlik filialdarynyng ókilderimen kezdeskende «Árbir mәslihattyng saylaualdy partiyalyq tizimine halyqtyng týrli sanatynyng ókilderi, otanyna oralghan QANDASTARYMYZ, mýmkindigi shekteuli adamdar, kәsipkerler men BAQ ókilderi engeni jón»-degen bolatyn.

Elbasymyzdyng sol tapsyrmasy býgin «Nur Otan» partiyasynyng praymeriyzin ótkizu EREJESINDE kórinis tauyp otyr.

Atalghan EREJEDE « -  әleumettik toptar boyynsha kvota – partiyalyq tizimderding sapaly qúramyna qoyylatyn talaptar: partiyalyq tizimderde kem degende 30% әielderding jәne 20% 35 jasqa deyingi jastardyng boluy. Kópbalaly analardyn, QANDASTARDYN, erekshe qajettilikteri bar adamdardyng jәne basqa da әleumettik toptardyng ókilderi saylaushylardyng ónirlik qúrylymyna sәikes engizilui mýmkin;»-delingen.

Aytpaqshy, osy әleumettik toptar boyynsha kvotagha baylanysty, AQSh-tyng managhy The Washington Times basylymy erekshe toqtalyp, «Áriyne, múnday arnayy kvota bólu tәjiriybesi Beligiya, Fransiya men Germaniya tәrizdi damyghan Batys Europa elderinde bar bolghanymen, múnday shara Qazaqstan tәrizdi Ortalyq Aziyanyng damushy memleketi ýshin tendessiz faktor. Búl – barlyq demokratiyalyq reformatorlar men belsendiler ýshin monumentaldy jәne seysmikalyq silkinis» - dep, óte joghary baghalapty.

Mening bir ýmitim – osy әleumettik toptar boyynsha beriletin kvota!

Osy jerde taghy bir shyndyqty aita ketkendi jón kórdim.

Men qazaqty «Shetten kelgen», «Jergilikti» dep bóluden mýlde aulaqpyn. Biraq, arghy betten oralghan qandastarymyzdyng sausaqpen sanauly ghana azamattary bolmasa, basym bóligi sayasy ómirden alystap qalghany – shyndyq. Kóp sandy qauym  «WhatsApp» bastaghan әleumettik jelilerde otyryp alyp, salghylasqannan asa almay keledi. Odan qala berdi, feyk akkaunttarmen birin-biri qaralau, birine-biri jala jabu jaghynan oq boyy ozyp, aldygha ketti. Sayasatqa óz betimen aralasqannan góri, kóringenning shylauy men aitaghynda jýrgender de jeterlik...

Búl – bir jaghynan olardyng sayasy mәdeniyetining tómendigi bolsa, ekinshi jaghynan biylik bútaqtarynda olardyng ýlgi retinde kóretin túlghalarynyng joqtyghynan bolsa kerek dep oilaymyn.

Keshe «Nur Otan» partiyasynyng hatshysy Arman Qyryqbaevtyng basshylyghymen kezinde Qytaydan, Mangholiyadan oralghan aghayyndarymyzdyng ishindegi birbólim ziyaly qauym ókilderin qatystyra otyryp, onlayn konferensiya ótkizdi. Ziyaly qauymnyng ótinishi men oilaryn tyndady.

Demek, Elbasy partiyasy osynday jaghdaylardy eskergeni anyq,  bizding praymerizge qatysyp, baq synauymyzgha mol mýmkindik berip otyr.

Biz osy oraydy útymdy paydalanyp, praymeriz arqyly audandyq, oblystyq, memlekettik manyzy bar qalalardyng mәslihattyghyna, Mәjilis deputtatyghyna týsip, sayasy mәdeniyettiligimizdi, kәsiby óremizdi kórsetuimiz kerek!

Sóz sonynda, ótinishimdi jerge tastamay, jyly qabyldaghan «Nur Otan» partiyasy Almaty oblystyq filialy Tóraghasynyng birinshi orynbasary Janbolat Jorgenbaev aghamyzgha, Enbekshiqazaq audandyq filialy Tóraghasynyng birinshi orynbasary Quat Bayghojaev aghamyzgha, sonday-aq Enbekshiqazaq audandyq partiya filialynyng qyzmetkerleri Baghdat Rahimov aghamyz ben Móldir Smadilova qaryndasyma alghys aitam!

Auyt Múqiybek,

«Eren enbegi ýshin» medalynyng iyegeri, QR Preziydenti janyndaghy Últtyq qoghamdyq senim kenesining mýshesi

Abai.kz

34 pikir