Senbi, 20 Sәuir 2024
Ózgeler 3628 18 pikir 12 Tamyz, 2020 saghat 11:22

Lukashenkonyng «jenisi» hәm halyq narazylyghy...

Tamyz aiynyng basyndaghy әlem nazaryn ózine audarghan basty oqigha Belarustaghy saylau boldy. Osy saylaudan keyingi el ortalyghy Minsktegi әm iri qalalardaghy eki kýngi dýrbeleng sayasatkerlerge týrlishe bal ashqyzdy.

Atalghan saylauda 5 ýmitker baghyn synady. Lidiya Ermoshina basqaratyn OSK-nyng mәlimdeui boyynsha, saylaugha 5,79 mln. respublika túrghyny, yaghni, 84,23% saylaushy qatysyp, óz dauystaryn qazirgi preziydent Aleksandr Lukashenkogha – 80,08%, Svetlana Tihanovskayagha – 10,09%, Anna Kanopaskayagha – 1,68%, Sergey Cherechenige – 1,13%, Andrey Dmitriyevke – 1,04% bergendigi resmy jariya etildi. Bәrine qarsy dauys bergender – 6,02%-dy qúrady.

Aleksandr Lukashenko ózi saylaugha dauys bergennen keyin jurnalister qauymyna qarata ózining basty qarsylasy Svetlana Tihanovskayagha qatysty: «Sender ony, mening basty qarsylasyma ainaldyrdyndar! Al ol ózining ne istep, ne qoyatynyn bilmeytinin ashyq moyyndap ta otyr» dep bir shýiligip alghan son, qarsylasynyng saylau aldy baghdarlamasyn: «Áueli әdiletsiz saylauda jenip shyghamyz, sodan song sayasi, ekonomikalyq qylmys jasaghandardy, esirtki tútynushylardy, qylmyskerlerdi týrmeden bosatamyz» dep ózinshe synay syzdandy.

Týrikting Cumhuriyet basylymynyng jornalshysy Deniz Berktay «Tynymsyz mezet» atty maqalasynda tómendegidey: «...ol basqarghan 26 jyldyng ishinde eldegi ózgeristi qalaytyn jana buyn ómirge keldi. Lukashenkogha qarsylas bola alatyndardyng keybiri әrtýrli aiyp taghylyp týrmege toghytylyp, ne bolmasa elden bas saughalap ketuge mәjbýr boldy. Adam kýtpegen oqigha oryn alyp, tútqyngha alynghan ýmitker Sergey Tihanovskiyding júbayy Svetlana Tihanovskaya óz kandidaturasyn úsyndy. Ony shettetilgen oppozisiyalyq liyderler týgeldey qoldap, nәtiyjesinde Tihanovskaya oppozisiyanyng eng myqty ýmitkerine ainaldy. Tihanovskaya ózining saylau aldy baghdarlamasynda biylikke kelgen song sayasy qysym jasaudy kelmeske ketirip, odan keyin óz preziydenttik ornyn tәjiriybesi bar jangha tabystaytynyn óte jii mәlimdedi. Búdan bólek, Tihanovskaya eshqanday sayasy әm ekonomikalyq mәselelerdi kótermey, tek barlyghyn bostandyq taqyryby tóniregine toghystyruy onyng manayyna qarapayym halyqty toptastyryp, Lukashenkogha qarsylardyng bәri onyng janynan tabyldy» dep birshama oigha qonymdy óz pikirin algha tartady.

Kelip týsken shaghymdargha qatysty OSK tóraghasy Lidiya Ermoshina «...shaghym kóp bolsa da, nazar salatyny azyn-aulaq qana» dese, baqylaushylardy basqarghan TMD Atkom hatshysy Sergey Lebedev «Búl saylauda kózge úrghan zansyzdyq bolghan joq» dep jar saldy.

Svetlana Tihanovskayanyng Shtaby jariya etilgen OSK nәtiyjesin moyyndamay beybit jolmen biylikti jeniske jetken oppozisiyalyq kandidatqa berudi ótinip, OSK-gha óz shaghymyn týsirdi. Búdan bólek ýmitkerler Andrey Dmitriyev pen Sergey Cherecheni de saylaudyng әdiletsiz ótkenine shaghymdanatyndaryn aytty.

11 tamyzda Tihanovskaya elden ketip, Litvagha taban tiredi. Ol ózining beyne ýndeuinde ózining nege elden ketkenine týsinikteme berdi. Osy beyneýndeuge qatysty Litvanyng SIM Linas Linkyavichus Azattyq Radiosynyng orys qyzmetine bergen súhbatynda«Biz oryn alyp jatqan oqigha barysyna әri saqtyqpen, әri tanqala kóz saludamyz. Elding kóshbasshysy saylaudy – mereke dep sanasa, qalyng búqara ózderin qorlau men mazaq etu dep sezinedi. Búl arada ortaq til tabysu óte qiyn. Adamdar ózderining sózderine qúlaq asu men pikirlerin syilaugha layyqty. Biraq biylik ortaq til tabysudyng ornyna juan júdyryqqa jýginip otyr» dep óz oiyn ortagha salady.

«PolitNavigator» tilshisi Memdumanyng «ER» partiyasynyng deputaty Evgeniy Fyodorovtyng «Belrusinfo» YouTube arnasyndaghy: «Halyqaralyq qúqyq túrghysynan Belorussiyanyng óz memelekettigin  saqtap qaluynyng esh mýmkindigi joq, sondyqtan birden bir jalghyz núsqa tek Reseymen birge bitútas Otannyng ómir sýruin qalpyna keltiru ghana» degen arandatushy mәlimdemesin jariya etti.

Belgili orys sayasattanushysy Gleb Pavlovskiy Lukashenko әri Mәskeuge, әri Brusselge kýrmeui qiyn problema tauyp berip otyrghandyghyn sóz etedi. «Europadaghylar ne isterin bilmey әri sәri kýige týsip, bastary dal bolsa, bú jaghynan Mәskeuding de jaghdayy onyp túrghan joq. Mәskeu ózining eng songhy, eng myqty odaqtasynan aiyrylady. Ne bolmasa, óz aqshasymen qalyptasqan jaghdaydy odan ary qarjylandyra týsuge mәjbýr bolyp, ózin-ózi ústap túrugha qauqarsyz rejimdi aqshamen qamtamasyz etuin odan ary jalghastyrady...

 Búl jaghynan alghanda Mәskeu ýshin tónkeristing oryn alghany tipten jaqsy. Óitkeni, biylikke basqa toptaghylar keledi. Biraq dәl qazir onday top joq. Demek, biz әli de Lukashenkonyng kez-kelgen uaqytta ne syrttan, ne ishten ajal qúshatyn óte-móte dimkәs rejimimen istes bolamyz. Shynyn aitar bolsaq, bizding batystaghy shekaramyzda orasan zor biylik vakuumy payda bolady» dep Ukrainadaghy Yanukovichting tarihynan keyin auzy kýigen Mәskeu aqyr ayaghyna deyin Lukashenkony qorghau men qoldaugha mәjbýrligin ashyq tanytady. 

«Lukashenkonyng bolashaghy men Belorus taghdyry» Reseyding kýn tәrtibindegi basty problemagha ainalghanyn sayasattanushylar Andrey Suzdaliskiy, Dmitriy Oreshkin jәne Iliya Grashenkovtardyng pikirlerin jariya etken «Novye Izvestiya» basylymda joqqa shygharmaydy.

2010 jyly jeltoqsanda ótken saylauda Aleksandr Lukashenko 40% ghana dauys jinap, resmy saylau qorytyndasy 72,03% dep búrmalanghan kezde 40 mynnan asa júrt Minskdegi Oktyabri alanyna ereuildep shyqqanyn Mәskeu úmyta qoyghan joq. 

«Óz basym kóshe protesteri rejimdi tonqalang asyrady dep oilamaymyn. Soltýstik Koreya nemese Albaniyadaghy siyaqty úzaq uaqytqa deyin aziattyq despotiya ómir sýretin bolady» - deydi Dmitriy Oreshkiyn.

Belarustaghy saylau AQSh-ty da bey-jay qaldyrmaghanyn «Amerika dauysy» radiosynyng orys qyzmetining tilshisi Anna Plotnikova elde oryn alyp jatqan oqighalargha qatysty jergilikti sarapshylardyng pikirin «Belorus sarapshylary –protestik әleuet pen Mәskeuding kiyligui jayynda» atty radio súhbatyna arqau etedi. 

Dýisenbi kýni oryn alghan oqighalargha qatysty «Amerika dauysy» radiosynyng orys qyzmeti sayasattanushy Pavel Usovtyng «...býgingi Belarusi biyligi elding sayasy kenistigin tolyq tazalaugha qauqarsyz. 2006 jәne 2010 jyldary biylik basty oppozisionerlerdi týrmege otyrghyzyp, OMON jasaqtary ereuildeushilerdi qanbaq qúrly kórmese, qazirgi jaghday onday kýshke saludy kótermeydi mýldem bólek.

Daghdyrys biylik paydasyna sheshilip otyrghan joq. Olar oryn alghan jaghdaydy tolyq baqylap otyrghan joq, әri jaghdaydyng qojayyny bolyp ta tabylmaydy. Tayau arada kimning kýsh alyp, sayasy alanda qalatyny belgili bolady. Moraldyq әm psihologiyalyq jaqtan әzirshe ózderin týre quyp tarqatsa da, úryp-soqsa da, týrmege toghytsa da betteri qaytpaghan azamattar jeniske jetude. Nәtiyjesinde qalyptasqan jýie odan ary shatqayaqtanady» degen pikirin keltiredi.  

«Evropeyskaya Belarusi» azamattyq kampaniyasynyng koordinatory Andrey Sannikov: «Biz Svetlana Tihanovskayagha alghys aituymyz kerek... Áriyne, Lukashenko ózin bәrin baqylap otyrghanday bolyp kórsetuge tyrysady, shyn mәnisinde jaghday onyng uysynan shyghyp ketti. Ol dәl qazir alas úryp, janyn qoyargha jer tappauda, óitkeni, ereuildi jyldamdatyp basa almady. Ári býkil halyqtyng alapat qozghalysy oryn alady dep esh kýtken joq». Búl qozghalystyng jeke úiymdastyrushylary joq, júrt erikti týrde ózi qúrghan yntaly toppen diktaturagha óz qarsylyghyn bildirip jatyr.

Eki sarapshy da reseyding «jasyl adamdarynyn» tóbe kórsetuin joqqa shygharmaydy. Birinshi joly – Lukashenkonyng Odaqtas memleketterding әskeriy-tehnikalyq kómegine jýginui bolsa, ekinshi joly – Belarustyng jeke aimaqtaryndaghy DNR/LNR ssenariyining oryn alyp, әkimshilik ghimarattaryn  óz betimen basyp alghan toptyng Vladimir Putinge ótinish jasauy. Biraq DNR/LNR ssenariyi oryn alatynday jikshildikke búl elde jol joq. 

Sannikov búl jayynda:  «Ya lichno takoy opasnosty ne viju. A esly u kogo-to poyavitsya takaya mysli, to nujno vspomniti, chto Belarusi – eto partizanskiy kray № 1 v miyre. Eto – strana, ne rasteryavshaya pamyati ob etih deystviyah, y v kajdoy semie, naverno, esti svoy legendy o partizanskom dviyjeniy na territoriy strany.

Y potom ya ne viju neobhodimosty v etom. Konechno, esly byti takim je neadekvatnym, kak Lukashenko, to mojno zaslati “chelovechkov”, no eto auknetsya ocheni silino. U nas – nikakih zasepok, chtoby vesty dela po ukrainskomu ssenarii, – net ny Kryma, ny Donbassa, kotorye slavilisi silinym prisutstviyem “russkogo mira” y ottorjeniyem vsego nasionalinogo ukrainskogo. A u nas esly y vesti razlichiya mejdu zapadom y vostokom strany, to ony ne kardinaliny», – deydi.

IYә, eldegi oqighanyng auqymy men úzaqqa sozyluy oghan qatysushylar men biylikting is-әreketine baylanysty. Adamdar ózderine qarsy qoldanylghan rәzenke oqtan jaraqattanyp jatyr. Eger kýsh qoldanu ýdey týsse, oghan qarsylardyng qarasy molyqpay qoymaydy.

Minskidegi Reuters tilshisi Andrey Mahovskiy: «Belorus polisiyasy halyqqa qarsy  suatar, jas shygharghysh gaz jәne sәueleli shu granatalaryn qoldandy. Myndaghan adamdar Minsk jәne basqalardyng kóshelerine oppozisiyagha yntymaqtastyghyn bildirdi. Keybireuler qoqys baktarynan barrikadalar jasady»,- dep jazady.

«Belarusi qalaryndaghy soghys. Lukashenkogha qarsy aksiya jalghasuda» degen atpen berilgen radio habar Belarustaghy oryn alyp jatqan oqighany әskery jaghday men azamat soghysy arasyndaghy әldenege balaydy. Minsk jәne basqa qalardyng kósheleri әskery is-әreket oryn alghan eldi eske salady. Býkil týn ereuildeushiler men kýsh qúrylymdary arasyndaghy teketiresten túrdy. Resmy bir adamnyng qaza bolghany jariya etildi. 

Omon rәzenke oqpen "Nasha niva" gazetining tilshisin jaradar etti. Býginge deyin ongha tarta jurnalist qamaugha alyndy.

Gomelde kýsh qúrylmdary birinshi kýni 10-20 adam jinalghan jerge jetip kelip, bas salyp sabap, әiel azamattardyng sómkelerin tekserip, úyaly telefondaryn tartyp alyp jatsa, kelesi kýni halyq olargha qarsy otshashu men "Molotov kokteylin" laqtyra bastady. 

Protest Belarustyng barlyq iri qalaryn jaylap, stihiyaly halyqtyq qozghalysqa ainaldy. Adamdar kóshede bir-birlerimen kezdesip, aqparat almasyp, ne istep ne qoyatyndaryn birlesip sheshude. 

«Kóp qorqytady, tereng batyrady» ataly sózding rastyghyn belarus últty әlemge osylaysha tanytyp jatqan jayy bar.

Ábil-Serik Áliakbar

Abai.kz

18 pikir