Búghan deyin Bilim jәne ghylym ministrligining qyzmetin tili jetkenning bәri synaytyn. Ministr auysqan sayyn jasalatyn jóndi-jónsiz reformalar bilim salasyn bylyqqa batyrghan. Atalghan ministrlikti songhy jyldary basqarghan Baqytjan Júmaghúlov, Aslan Sәrinjipov, Erlan Saghadiyev syndy «reformatorlardyn» ne býldirgeni el esinen әli úmytyla qoyghan joq.

Biraq qazirgi minsitr Ashat Aymaghambetovke degen halyqtyng pikiri mýlde bólek. Kópshilik qauym, әsirese múghalimder jas basshynynyng júmysyn joghary baghalaydy. Ashat Qanatúly ministr bolghaly tura bir jyl boldy. Ol osy bir jylda búrynghy ministrler 28 jylda istey almaghan iygi sharualardy tyndyrghan sekildi. Áytpese, búghan deyin esh ministr estimegen maqtau men qoldau Aymaghambetovke arnalmas edi ghoy. Aymaghambetov búl maqtaulardy eshkimnen súrap almaghany da sózsiz. Júmysy halyqtyng kónilinen shyqty, halyq әdil baghasyn berdi.

Halyq arasynda ong imidjin qalyptastyru ýshin piargha elorda әkimi Altay Kólginov 267 million, Densaulyq saqtau ministrligi 600 million tenge bóldi. Biraq halyqtan alghys emes, «qarghys» aldy. Al Bilim ministrligi blogerler men jarnama koipaniyalaryna bir tiyn júmsaghan joq. Esesine elge paydasy tiyetin júmys istedi. Sóitip mynalar pәlen milliongha satyp ala almaghan ong baghagha ie boldy.

Biz ne ýshin ministr Ashat Aymaghambetovti jer-kókke syighyzbay maqtap otyrmyz? Shendilerdi maqtap, shekpen kii oiymyzda joq. Bar maqsatymyz, el ýshin júmys istep jýrgen basshygha qoldau bildiru. Qysqa uaqytta (bir jylda) qoi túmangha túmshalanghan bilim salasyna ýmit sәulesin týsirgen ministrding sonynan bireuler may sham alyp týsken sekildi. Ony kýstanalaghan kýnkil sózder kóbeyip, ministr qyzmetinen alynady eken degen qaueset tarady, el arasynda.

Múnday sózding shyghuy tegin emes. Jalghyz Aymaghambetovting ghana emes, ýkimetting jalpy qúramyna «qauip tónip túr». 10 shilde kýni preziydent Qasym-Jomart Toqaev koronaviruspen kýresti tiyimdi jýrgize almaghany ýshin ýkimetti synaghan. Eger eki aptada jaghday dúrystalmasa, qazirgi qúramdy auystyru kerek bolatynyn aitqan.

Memleket basshysynyng mәlimdemesinen tura on kýnnen keyin bir ministr qyzmetinen alyndy. Koronaviruspen kýres júmystaryna tikeley jauapty basshylardyng biri, Sifrlyq damu, innovasiyalar jәne aerogharysh ónerkәsibi ministri Asqar Júmaghaliyev kreslosymen qoshtasty. Sarapshylar jalghyz Júmaghaliyev emes, ýkimet qúramynda taghy da ózgerister bolady dep sanaydy.

Osy jerde eskere keter taghy bir jayt, kýni keshe Sybaylas jemqorlyqqa qarsy is-qimyl agenttigining tóraghasy Alik Shpekbaev sifrlyq damu men Bilim jәne ghylym ministrlikterinin joghary lauazymdy túlghalaryna qatysty 2 qylmystyq isti tergep jatqananyn mәlimdedi. Shpekbaev myrza búl sózdi jay aitpaghan bolar. Ol ataghan eki ministrlikting birining basshysy qyzmetinen alyndy. Demek, ekinshisine de bir tyqyr tayaghan boluy mýmkin.

Ashat Aymaghambetov óz qyzmetin dúrys atqaryp jatsa, onyng júmysyna halyq ong bagha berip otyrsa, endeshe ony qyzmetinen nege alady? Bar mәsele osynda jatyr. Halyq myng jerden riza bolsa da, bizding biylikke bәri bir. Tipti qazaq biyligi ýshin halyq sózining qúny bir tiyn deuge bolady. Ministr halyqqa únaghanymen, keybireulerge únamaghan boluy mýmkin...

IYә, jas ministr elding erteni, memleketting bolashaghy – jastar ýshin paydaly júmys isteymin dep jýrip, әldekimderding ala jibin attap ketken de boluy kerek. Kimderdin? Halyqtyng qarjysyn jep kýn kórip otyrghan dәuqaryndardyn, bilim salasyn bylyqqa batyryp, qara basyn kýittegen qomaghaylardyn.

Sybaylas jemqorlyqqa qarsy is-qimyl agenttigining 2018 jylyghy esebi boyynsha, jemqorlyq isteri eng kóp tirkelgen sala - bilim beru salasy eken. Demek shiyrek ghasyr boyy jemqorlyq jaylaghan salany ózgertu onay sharua emes. Ony tazartqysy keletin adamnyng kedergige úshyraytyny sózsiz.

Endeshe Aymaghambetov qaydan «qatelesti»?

1. Aymaghambetov jaqynda ghana 2021 jyldan bastap audandyq jәne qalalyq bilim beru bólimderin qarjylandyru jәne basqaru qúzyreti oblystyq bilim beru basqarmalaryna beriletinin mәlimdedi. Demek, endi mektepter men balabaqshalar jergilikti әkimdikterge emes, bilim beru basqarmalary arqyly ministrlikke qaraydy degen sóz.

Búghan deyin bilim ministrligi jergilikti әkimdikterge baghynatyn mektepterge әser ete almaytyn. Mektepke, balabaqshagha qarjy bólu, diyrektorlardy taghayyndau júmysymen әkimdik ainalysatyn. Aymaghambetov osyghan qarsy boldy. «Bilim basqarmalaryna bilim salasyna qatysy joq kezdeysoq adamdar kelmeui kerek», dep mәlimdedi. Demek, әkimdikter birinshiden «tabys kózinen», ekinshiden «aytqangha kónip, aidaghangha jýretin» juas enbekkýshi – múghalimderden aiyrylyp qaldy.

2. Múghalimdermen tikeley baylanysqa shyghyp, saladaghy kemshilikterdi týzeuge tyrysyp jýr. Belsendi ústazdardy birneshe mәrte kezdesuge shaqyryp, aqyldasty. Sonyng arqasynda múghalimning qúqyghyn belden basyp, oiyna kelgenin isteytin diyrektorlar men әkim-qaralardyng tynysy taryla bastady.

3. Úzaq uaqyt boyy ornyn eshkimge bermey kele jatqan ghylymiy-zertteu instituttarynyng diyrektorlaryn qyzmetinen aldy. Olardyng ornyna júmys istey alatyn jas mamandardy qoydy. Tanys-tamyry kóp, biylik basyndaghylargha yqpaldy qart diyrektorlar búl sheshimge razy emes ekeni sózsiz.

4. Oqytu sapasy nashar, talapqa tolymsyz birneshe uniyversiytetti jauyp, keybir oqu oryndaryndaghy zansyzdyqtardy sotqa deyin jetkizdi. Tolymsyz uniyversiytetterdi jabu búghan deyin de sóz bolghanymen, esh ministrding qolynan kelmegen edi. Onyng ýstine, oqu sapasy syn kótermeytin birqatar uniyversiytetterge memlekettik granttar beruden bas tartqan. Áriyne, әr oqu orynynyng artynda bir «dókey» túr. Olar uniyversiytetting sapasyn jaqsatumen emes, «tabysynan» aiyrghan Aymaghambetovti «jazalaumen» ainalysatyny anyq.

5. Tenderlik qújattama men saraptamagha qoyylatyn talaptardy kýsheytti. Tender útyp alyp, sapasyz oqulyq dayyndap otyrghandar yrghyn paydadan qaghyldy. Jyl sayyn milliardtaghan tengening tenderin jenip alatyn iri baspalardyng da iyesi jay adamdar emes. Olar da memleketten keletin mayshelpekten aiyrylghysy kelmeydi.

6. Últtyq ghylymy keneste dauys berudi ashyq ótkizip, jinalystardy tikeley efirde jýrgizudi mindettedi. Búryn kimning qansha aqsha alatynyn ghylymy kenes óz bilgeninshe sheshetin. Aymaghambetov osy daghdyny ózgertip, kenes mýshelerining jartysynan kóbin janartyp tastady. Múnda da úzaq uaqyt boyy jasyryn, jabyq júmys isteuge ýirengender ministrge qarsy shyghary sózsiz.

7. Biyl ÚBT-ny barynsha әdil ótkizuge tyrysty. Últtyq test ortalyghymen birlese jýrgizilgen qatang sharalar jyldar boyy jalghasyp kele jatqan bylyqtyng betin qaytardy. Dәl osy ÚBT kezinde ball satyp, grand satyp qaltasyn qampaytatyndardyng joly jabyldy. Búl da Aymaghambetovtyng «jaularyn» kóbeytkeni shyndyq...

Ashat Aymaghambetov jýrgizgen osy reformalar halyqqa únaghanymen, myng jyldyq mýddesi búzylghan myqtylargha únamaghany sózsiz. Aymaghambetov jyldar boyy qalyptasqan jýieni búzdy deuge bolady. Sol ýshin de «joghary jaqta» onyng qyzmetten ketuin talap etushiler payda bolghan sekildi. Sәrinjipov, Saghadiyevterding jýiesiz «reformasy» kezinde ýn shygharmaghandar, Aymaghambetovtyng iygi reformalaryn synap jatqany da sondyqtan.

Áriyne, Aymaghambetov bir jylda bilim salasyndaghy barlyq bylyq pen kemshilikti sheship tastamaghany sózsiz. Biraq búrynghy minsitrlerge qaraghanda kóp júmys tyndyrdy. Halyq pen biylikting arasy jer men kóktey alshaqtap ketken Qazaqstanda kópshilikting kónilinen shyghu – kez-kelgen ministr ýshin onay emes. Tipti Qazaqstan tarihynda halyqtyng ministrdi qorghashtauy alghash ret kezdesip otyrghan shyghar.

Eger biylik halyqtyng pikirine qúlaq aspay Aymaghambetovti qyzmetinen alsa – «Qazaqstanda dúrys júmys isteytin basshygha oryn joq» degen jazylmaghan qaghida tolyq dәleldenedi. Preziydentting «estiytin memleket» úrany da bos sóz dengeyine týsedi. Búdan keyin eshbir basshy jýiege ózgeris jasaugha talpynbaytyn bolady. Tipti halyqtyng biylikke degen bolymsyz ýmiti birjola ýzilui mýmkin...

Quanysh Qappas

Abai.kz