Beysenbi, 28 Nauryz 2024
Ózgeler 6800 16 pikir 15 Shilde, 2020 saghat 14:45

Armeniya - Ázirbayjan qaqtyghysy kimge tiyimdi?

Býginde Ázirbayjan men Armeniyanyng arasy ushyghyp túr. 12 shildede Armeniya-Ázirbayjan shekarasynda (qaqtyghys Ázirbayjannyng Tovuz audany men Armeniyanyng Tavush oblysymen shekaralas jerde bolghan. Qaqtyghys bolghan jer Tauly Qarabaqqa qaramaydy. Tovuz ben Qarabaq arasyndaghy qashyqtyq 240 shaqyrym, al Tovuz ben Baku arasyndaghy qashyqtyq – 439 shaqyrym) bastalghan qaruly qaqtyghys qazirding ózinde de tolastar emes. Eki jaqtan da әskeriyler qaza boldy, jaraqat alghandar bar.

Soghys jaghdayynda bolghandyqtan, eki jaqtyng arasyndaghy maydan tek әskeri, sayasy shepte ghana emes, aqparattyq shepte de órship túr.

Osy oqighagha qatysty bizding aqparatyq kenistikte jariyalanghan key  materialdarda arakidik  jansaq nemese kemshin aqparattar boy kórsetip qaluda. Osy kemshilikting orynyn toltyru maqsatynda, biz de ishbu jazbamyz arqyly, key mәseleler boyynsha óz kózqarysymyzdy bólisudi jón kórdik. Ondaghy maqsatymyz – oqyrman qauym men salalyq mamandargha qoldan kelgenshe tyng aqparat úsynu.

***

Armeniya-Ázrbayjan arasyndaghy sayasiy-әskery janjal 1990 jyldary bastalyp, qazirge deyin әrtýrli dengeyde qayta tútanyp, qayta órship, jalghasyp keledi. Búghan deyingi eng songhy iri qaqtyghys 2016 jyly sәuir aiynda bolghan. Ázirbayjan tarapy birneshe nysandy keri qaytarghan.

Tórt kýnge sozylghan búl qaqtyghystan eki jaq ta tiyisti qortyndy shygharghan bolatyn.

Armeniya әskery túrghydan Ázirbayjanmen bәsekeles bola almaytyndyghyna anyq kóz jetkizip, Reseyding qoldauynsyz ashyq soghys jaghdayynda basyp alghan Ázirbayjan jerlerin uysynan shygharyp alatyndyghyn úghynghan bolatyn.

Sәikesinshe, Ázirbayjan da ózining әskery mýmkindikterin aiqynday týsip, әskery kýshin damytugha basymdyq bergen-di.

Desek te, 12 shildede eki jaqtyng arasynda qaqtyghys bolyp, jaghday qaytadan ushygha týsti. Ázirbayjannyng Armeniyany Tovuz arqyly tikeley shabuyldauy mýmkin emes. Ári búl qisyngha da kelmeydi. Óitkeni Ázirbayjan ýshin negizgi strategiyalyq nysan jәne soghys yqtimaly joghary aimaq - Tauly Qarabaq. Tovuz emes. Tovuz Ázirbayjan ýshin shekaralyq aimaq qana. Gipotezalyq túrghydan aitar bolsaq, eger de Tovuzdan Armeniyany shabuyldau Ázirbayjan ýshin negizgi maqsat bolghan bolsa, búl qaqtyghys búdan búryn da bolar edi.

Tovuz, geografiyalyq túrghydan, tauly aimaq boluyna baylanysty qaqtyghys gaubisalarmen, iri kalibrli qarularmen jәne pilotsyz úshatyn qúrylghylarmen(Ázirbayjan) jýrgizilude. Búl jaghynan alghanda da Armeniya Ázirbayjannan әlde qayda keyingi satyda.

Jogharydaghy aitylghan jәitter men ózge de faktorlardy eskere otyryp, búl qaqtyghystyng astarynda әskery maqsattardan búryn, sayasy mýddelerding basym ekendigin boljay alamyz.

Resmy Bakudyng mәlimdeuinshe, әskery analizderding alghashqy qorytyndylary boyynsha, oq atpau turaly kelisimdi alghash bolyp Armeniya qaruly kýshteri búzghan. Saldarynan birneshe jauyngeri qaza bolyp, Ázirbayjan tarapy sәikesinshe toytarys bergen.

Osyghan sýiene otyryp Ázirbayjan Respublikasynyng Preziydenti Iliham Aliyev keshegi baspasóz jiynynda qaqtyghys bolghan aimaqqa sheteldik әskery ókildik basshylarynyn shaqyrylatynyn jәne mәseleni ashyq týrde jariya etetindigin mәlimdegen-di.

Taghy bir «qyzyqty» jәit – qaqtyghystyng ÚKShÚ jiynynyng qarsanynda bolyp, tap osy qaqatyghysqa baylanysty «qosymsha kenes ótkizu maqsatynda»  úiym jiynynyng keyingi shegerilui boldy.

Payymdauymyzsha, Erevan týptep kelgende Bakumen aradaghy mәselening sayasy dialog arqyly sheshilmegen jaghdayda ÚQShÚ arqyly óz mýddesin jýzege asyru ýshin osy bastan atalghan úiymdy óz jaghyna tartudyng joldaryn qarastyryp, úiymnyng yqtimaldy әreketterin zertteuge kirisip ketken siyaqty. Al ekinshi jaghynan COVID-19 faktory men  ishki sayasi-eknomikalyq daghdarystyng yqtimaldy dýmpulerinen ózin aman alyp qaludyng birden-bir joly retinde osy qaqtyghysty qoldan jasauy әbden mýmkin.

***

Deytúrghanymen bizdinshe basty mәsele, BÚÚ men EQYÚ-nyng armyan-әzirbayjan, tauly-qarabaq janjaly jónindegi qararlaryna sәikes,  janjaldy retteude «egemendikti qúrmetteu, ony saqtau, aumaqtyq tútastyq pen shekaralardyng qol súghylmaushylyghy» prinsipteri basty nazarda túruy tiyis.

Óitkeni búl janjal der kezinde dialog negizinde óz sheshimin tappasa, qaqtyghystyng saldarlary aimaqtyq dengeyge deyin órship ketui әbden mýmkin. Búl óz kezeginde beligli bir aimaqtyng shekarasynan shyghyp, týgel aimaqtyng qauipsizdigine orazan zor qaterler tudyruy mýmkin.

***

Qazaqstannyng ústanymy:

Qazaqstan Resublikasy ózining syrtqy sayasatynda kópvektorly baghyt pen bitimgerlik pozisiyany ústanatyndaghy mәlim. Osyghan sәikes QR SIM  atalghan daugha qatysty arnayy mәlimdeme jariyalap, «qaqtyghysty sheshuding beybit joldaryn izdeuge barynsha jәrdemdesuge dayyn» ekendigin mәlimdedi.

Atalghan qújattyng tolyq mәtini tómendegidey:

Ázerbayjan men Armeniya shekarasynda qaruly qaqtyghysqa qatysty QR SIM mәlimdemesi

Qazaqstan Respublikasy adam ólimine әkelip soqqan Ázerbayjan-Armeniya shekarasynda bolghan qaruly qaqtyghysqa alandaushylyq bildiredi.

Dostas Ázerbayjan Respublikasy men Armeniya Respublikasyn dauly mәselelerdi sheshude ústamdylyq tanytugha jәne kýsh qúraldaryn paydalanudan bas tartugha shaqyramyz.

COVID-19 pandemiyasy men әlemdegi әleumettik-ekonomikalyq jaghdaydyng nasharlauy ayasynda qaqtyghystyng odan әri órshui kýtpegen teris saldargha әkelui mýmkin.

Beybitshilik pen kelisimge, eng aldymen, ekijaqty formatta tez arada qol jetkizetinine ýmit artamyz. Halyqaralyq úiymdar shenberinde, BÚÚ, EQYÚ, TMD, AÓSShK alandaryda qaqtyghysty sheshuding beybit joldaryn izdeuge barynsha jәrdemdesuge dayynbyz.


***

Shyn mәninde búl qaqtyghys kimge tiyimdi? Astarynda qanday qúpiya bar? Múnyng jauabyn uaqyttyng enshisine tapsyrmasqa amal joq. Biraq qalay bolghanda da tarihy әdildikting óz biyiginen oryn alary haq!

Núrghaly Jýsipbay

Abai.kz

16 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1562
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2253
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3516