Júma, 19 Sәuir 2024
Ángime 3343 2 pikir 1 Mausym, 2020 saghat 12:25

Onlayn baylanys (әngime)

(Ázil-shyny aralas әngime)

Onlayn  jýie arqyly  qashyqtyqtan  qatynasudyng   qúdyretin  myna bir  atyn  óshkir  (atauyn  yrymdap  aitpay otyrmyn)  indet  jaylaghan  kezde  jaqsy  sezindik.   Jana  ghasyrymyzdyng - adamzat  oi-órisinin  kemel  jetistigi «Internet»  deytin pәle  kýndelikti ómirimizge eshkimnen rúqsat súramay-aq  basa  kóktep keldi de, kiymelep otyryp,  tórge ozdy. Endi, jatyr әne, bas  qúdanday  jantayyp.  

Sonyn  nәtiyjesi  me, әlde, saldary ma, naqty aita almaymyn. Nesi bolsa da,  enbektegen  baladan - enkeygen  qariyagha  deyin  jer  qoparyla qozghalyp,  aspan  ainalyp  týse qalsa da, pysqyryp ta qaraugha múrsatymyz  joq, eshtenege  mәn  bermeytin  iyis  almas,  mylqau  keyippen  qoldarymyzda  bir-bir  alaqanday  qol  telefondy   shúqylap, әr  jerde  birimiz shalqayyp, endi birimiz enkeyip, taghy birimiz tonqayyp, ózara  «lәm-miym»  dep  til  qatyspay,  sazaryp, menireyip  shúqshiyp  otyrghanymyz.             

Internet  jelisi  arqyly  ýiden  shyqpay-aq  júmys  isteu,  bala-shaghany  oqytu,  as-su, azyq-týlik aldyru,  jinalys- kezdesuler  ótkizu, konsert  qoyyp  súhbattasu,  qyz  úzatyp,  shildehana  jasau,  ósek aitu,  qyz-jigit,  әiel-erkekti  tanystyryp  jengetaylyq   etu  t.b.  qyzmet týrlerin  sanamalap  termey-aq  qoyayyn.    Tek osynau  ýiden  shyqpay   tәrtip  saqtap  otyrghan  karantiyn  kezindegi  basymyzdan  ótip  jatqan  birli jarym jaghdaygha ghana  kónil  bóleyin.   

Árqashanda,  alghashqy  kezekte  óskin  úrpaghymyzdy  tәrbiyelep,  oqytu kezek kýttirmeytini mәlim.   Bizdin  otbasymyzda  әzirshe  bastauysh  synypta  oqityn  bir  kishkentay  túlymdy  qyzymyz bar.  Tanerteng   bәrimiz  oqu  kestesine  sәikes erte  túryp, sol  jalghyz  oqushymyzdy  qorshap , oryndyqqa  japa-tarmaghay  jayghasamyz.  Qazirgi  oqu - qiyn,  bir adamnyng shamasy jetpeydi. Sondyqtan, býkil otbasy bolyp, qauymdasyp  oqymasa  bolmaydy.   Qúramymyzdy  qysqasha  tanystyrayyn:  men  atasy-qoy  qalyn  qara  qasy  bar  bir  kezdegi  kósemimiz – Leonid Iliich Brejnevting   «toqyrau  jyldary»  dep  atalghan  zamanynda  Reseyde  oqyp,  joghary  oqu ornyn  bitirgen,  injenerlik  kýrektey diplomym  bar  zeynetkermin;  úlym,  yaghni  janaghy  nemerening әkesi  QazGU-den  filialogiya  bitirgen   tiltanushy;  kelinim,  yaghni  nemerenin  anasy-himiya  biologiyanyn,  al  ýidegi  boyjetken   qyzymyz  aghylshyn  tilinin  múghalimderi.  

Osy  qauymnyn  negizgi  basshylyq - biyligi  kóp  jyldyq  ústazdyq  enbek  ótili  bar  kelinde.  Ózi de   oqushylardy  top-tobymen qoysha  qayyryp,  jusatyp  órgizip-túrghyzyp,  basqaryp  ýirengen   tәjiriybeli, talaby   tastan da   qatty.  Yaghniy,  ol - bizdin  jetekshimiz,  aitqanyn  búljytpay  oryndaymyz.  Kelin  oqu  kestesi  boyynsha  alma kezek, ret-retimen nemerenin  janyna  bizdi  ornalastyrady.           

«Ornalastyrady»  degende, sabaq  beretin  jelinin  kelesi  jaghyndaghy  pәn múghalimine  bizdin  dabyrlaghan  dauysymyzdyn  estilip qalmauyna,  beyne  týsirilimde  kózge týspeuimizdi qadaghalap,  tәrtibimizdi  baqylaydy.  Oqushynyn  tura  qarsy  aldynda  otyrsan,  ol  kóz  qarasymen, bet  beynesimen, ym-isharasymen aldynda  kisi  baryn  bildirip  alady.  Qúpiyalyqty  kәnigi  barlaushy-tynshylardan  beter saqtap, eskeruimiz  qajet.  Sondyqtan  kóbinde  óz  kezegi  kelgen  tobymyzdyn  negizgi  kómekshi  mýshesi  sabaq  ýstelining astyna  jayghasuy  kerek.  

Yaghniy,  teatr  sahnasyndaghy  «suflerdin  orny»  degen sóz.  Negizinde  ýstel  asty  maghan  jayly,  óitkeni   menin  boyym  alasa,  denem shaghyn  adammyn.  Al,  basqalargha, boyshan  jastargha  óte  qolaysyz:  bastarymen  ýsteldi  tirep,  eki  býktelip,  ózderi  jauaptanghan  pәn  sabaghy  bitkenshe  terlep-tepship  qinalyp  ketedi.  Mende  bir  kemshilik bar:  jasym  kelgen  qartyqtyn  kesirinen  ayaqtarym  tolyq  býgilmeydi,  ýstelden  syrtqa  shyghyp  túrady.   

Kelin  bir ret: «Ata,  ayaghynyzdy  jinap  otyrynyz !»,-dep, qatan  eskertu  jasady.  Kelinnin  qatqyl  sózi  kónilime  kelip,  shamdana  jazdadym.  Biraq,  tәrtiptin  aty –tәrtip.  Onyng syrtynda,  kezinde «kәmenestik»  tәrbiye  alyp,  partiya  mýshesi  bolghan,  avtoritarlyq-diktaturalyq  jýiege  moyynsynyp ýirengen  basym  tizem  qaqsap,  siresip  otyrghanyna  qaramay,  «basqarushynyn»  qoyghan  prinsiptik  talabyna  qarsy  shyqpay,  dereu  ayaghymdy  jinap  ala qoydym.    

Men  negizinde  «matematika»  pәnine  jauaptymyn.  Keybir  esepteri  kýrdeli  bolghandyqtan  basqa  sheshu  amalyn  taba  almay  taryqqanda  ózim  oqyghan  jogharghy  matematika  kursynyn  differensial, integraldaryn  qoldanatyn  tәsilimen  shygharyp  berip  edim,  ústazy  «teris»  dep  baghalapty.   Sodan  beri  nemerem: «Ata,  sen matematikany  bilmeysin, esep  shyghara  almaysyn»,-dep  betime  basatyn  boldy.  

Keybir  pәnderdi «bir  bastan - eki  bas artyq»  degen  qanatty  tәmsil  boyynsha  eki  ýsh jaqtap  qaptap  otyryp  oryndaymyz.  Qaysybir  súraqtardyn  jauabyn  taba  almaghanda  GUGL-ge  jýginemiz.  Mysalgha: «jer   sharynyn  meredian   syzyghyna  perpendikulyar  ekvatordy  boylap  úshqan  úshaqtyn  jyldamdyghyna  atmosferanyn  termodinamikalyq zany  qalay  әser  etedi?»,-degen  súraqqa  myqty  bolsanyz  jauap  berip  kóriniz.  Yaghniy,  biz  óz  tobymyzgha-komandamyzgha  GUGL-di  qosyp  alyp,  botaqanday  qyzymyzgha  ilesip,  barshamyz  birlese  bilimimizdi  kóterip  oqu  oqyp  jatyrmyz.                                                                              

Ot  basymyzda  tәrtipke  baghynbaytyn  bir  jan  bar.  Ol- jasy  tórttegi  oqushy  qyzymyzdyn  tughan  bauyry- Tóresh  degen  úl.  Sabaq  jýrip  jatqan  telearnany  basqagha  auystyryp  jiberu,  qoldanyp otyrghan  aifondy  ala  qashu  nemese  sabaq ýstinde otyrghan  әpkesimen  qabattasyp sóileu,  yrjyqtap  beyne týsirilimge   týsip   ketu   siyaqty  tentek,  qiytúrqy  qylyqtary  bar.   Onday  kezde «bas  jetekshimiz»  ótimdi  amal  sharalardy, tipti  «shapalaq»  atty qatan  tәrbiye  qúralyn  qoldanugha  deyin  baryp  qalady.  

Sonymen  bәrimiz  shuyldasyp  jýrip  eki  saghattay  sabaqtan  keyin  «ýh»  dep  tynystaymyz.  Ár kýn  sayyn  tek bireuinde  ghana 30-day  oqushysy  bar  birneshe  synypqa  sabaq  berip,  jetkinshekterdi  tәrbiyelep  jýrgen  ústazdardyn  enbegining   baghasyn,   qadir - qasiyetin  bile  bastaghandaymyz.     

 Sizder tarapynan «Sonda  búl  nemerenin  әjesi qayda?»,-degen  zandy  logikalyq  súraq   qoyatyndarynyzdy  bilip  otyrmyn.  Osydan  baryp  ekinshi  әngime  tuyndaydy.  Ájesi,  yaghni  menin  bәibishem  Núr-Súltan  qalasynda  karantinde  qyzymyzdyn  ýiinde.  Osydan  ýsh  ai  búryn  solay  jolaushylap  ketken.  Biz,  yaghny qalghan  otbasy mýsheleri  Almaty  qalasynyn  qasyndaghy eldi  mekendemiz.  Onlayn arqyly qashyqtyqtan  qatynasudyn  taghy da bir  qyzyq-shyjyghyn,  әsirese  bәibishemiz  ekeuimiz bir  kisidey  kórip  jatyrmyz.  Tanerten  oyana  salyp:

-Býgin  qalay  úiyqtadyn?  Densaulyghyn  jaqsy  ma?,-degen súraqpen  jana kýndi  qarsy  alamyz. 

-Qanday týs  kórdin?-dep  súraytyn  әdetimiz  bar  edi,  birde  qashyqtyqtan  qosaghym  kónildene  kórgen  týsin  aita  bastady:

-Týsimde  sen  maghan  brilliant  tasy  bar  altyn  syrgha,  on  sausaghymdy  toltyra  qymbat  altyn  jýzik  alyp  beripsin,--deydi  jelpinip. 

Men  dereu  ashugha  bastym:

-Sen  ózin  aqyl  esten  airylyp,  aljasqannan  sausyn  ba? Qazir  dollardyn  qúny  sharyqtap,  altynnyn  baghasy  aspandap  ketkenin,  dýniyejýzinin,  qala berdi,  elimizdin, myna  ózimizdin  jaghdayymyzdy   nege  týsinbeysin?   Tym  bolmasa  ekeuimizge  ýkimetten  beriletin  qosymsha  kómek te  joq, óitkeni, zeynetkermiz.  Sen ózin  qazir  qayda  otyrghanyndy  bilesin  be?  Ortalyqta  elimizdin  jýregi- andaghy  astanada  otyrsyn!  Kózindi  ashyp  jan-jaghyna  qaramaysyn  ba!—dep,  biraz siltep  baqtym.   

-Sen  ózing ómirinde maghan bir týiir   altyn   alyp   bergen  kezing boldy ma? – dep,  ol meni kinalay jóneldi.  Sodan  qarajaryspen  qyza-qyza  shapqylasyp,  daulasyp  biraz  jerge  barghanymyzda,  bәibishem  aqtalyp:

-Búl  mening ónim de  emes jay  týsim ghoy,- dedi.  

-Meyli, osydan  keyin  múnday  týs  kórmeysin! - dep tyiym salyp tastadym. 

-Joq  kóremin  qaytesin!-deydi ol  qasarysyp.          

-Joq,  kórmeysin!   

 -Kóremin! 

 -Kórmeysin! 

 -Kóremin!       

Telefondarymyzdy  laqtyryp,  jeliden  shyghyp  baryp, zorgha  toqtadyq.  Eki  kýndey  Internetke kirmey  bir birimizben habarlaspay  qoydyq.

Degenmen, qyryq  jyldan  astam  otasqan  erli-zayyptylarmyz ghoy,  aqyry, kópke ketpey til  tabysyp,   Internet  jelisine  qayta oralyp  tatulastyq. 

Osy  karantiyn  kezinde  shashtaraz  ataulynyng bәri jabylyp qalghanyn bilesizder. Shashymdy  sypyrtyp tastadym da,  saqal,  múrt  ósire  bastadym.   Kezekti  onlayn tike  baylanys  kezinde  әielim  týrimdi  kórip:

-Sening birinshiden  betin  jalpaq ,  múrnyn  qonqaq,  әri  saqal  múrtynda  birde –bir  tal  qara   qylshyq  joq  shymqay   agharyp  ketken,  saghan  jaraspaydy  eken.,-dedi.   

Árbir  er  adamnyn  әiel  zatyna , әsirese  jastay  qosylyp, kóp  jyl  jastyqtas  bolghan  qosaghyna  únaghysy  kelip  túratyn  minez-qúlqyn  bilesizder ghoy.  Onday  qylyqtan  men  de  ada  emespin, sondyqtan  janadan  jasap  alghan  imidj  beynemmen  qosh  aitysugha  tura  keldi.  Saqal,  múrtymdy  jylmaghayday  etip  alyp  tastadym.

Osy  qolymyzdaghy  kelin   ýige  týsken  onshaqty  jyldan  bergi  menin  taghy bir  mindetim:  kelin  men  enenin  ózara  kelisimin,  tatulyghyn  saqtauyna  múryndyq  bolu,  týiini  kýrdeli  mәselelerdi  sheshisu  edi.  Sol  әdetpen  kelinim bir  kýni  enesinin  bilimindegi  bir  týitkildi  mәseleni  menin  aldyma  jayyp  saldy:

- Ata,  múzdatqyshta  apamnyn  rezerv-qorgha  saqtaghan,  syily  qonaqqa  dep  arnaghan  qoydyn  semiz  tórt  jambasy,  basqaday   qospa  jilik,  sýiek  etteri  bar  eken.  Sol etterden  sorpaly tamaq  isteyin  dep  edim,  aityp  eskertip  rúqsatyn  alyp  berinizshi,- dedi.  

-Qyzym, (kelinimdi  kelgennen  solay  atap  ketkem)  qazir  elimizde  tótenshe  jaghday  jariyalanghan  kezde, múnday  úsaq-týiek  nәrselerdi  qansha  apannyn  qúzyretinde  bolghanymen, jaltaqtamay  ózimiz  tura  sheshemiz, -dedim  batyldanyp.  

 Enesinen  zәresi úshyp qoryqpasa da,  syilastyghyn qasterleytin  kelinim:

-Ata,  degenmen  apama  onlaynmen  kórsetip,  kelisimin alayyq ta!,-dedi.    Sonymen  asýidin  bas  biylik  iyesi - menin  bәibisheme  onlayn  týrde baylanysyp,  múzdatqysh,  tonazytqyshtardyn  qaqpaq-esikterin  aiqara  ashyp,  kelinim  qoydyn  jambasy, toqpas  jilik, omyrtqa  sekildi sýiekterin  bir -birden  jayyp,  taldap  kórsetip,  kenes súrap  jatyr.   

Enesi  kelinine  bergen  әdistemelik kenesinde:  kishileu  eki  jambasty,  toqpas jilik  etterimen  qosyp  tamaq  isteuin,  mynau bir  qiyn kezende  ýnemdi,  jinaqy  boluyn  tapsyryp,   batasyn  berip,  sonymen  seansymyzdy  ayaqtadyq.   Bәibishemnin  qylyghy,  aqyl  parasaty,  ústanymy,  biylikke  qúmarlyghy  týrik  serialyndaghy  qútty  Kósem begim  dersin. 

Karantiyn  kezinde  tәrtip  saqtap,  ýide  otyrugha  әbden   daghdylanyp, jatylyp  aldyq.  Biz  auyldyn  shet  jaghynda  túramyz,  ýidin  irgesinde  qasymyzda  onasha  qyratty  tóbe  bar.  Sol  qyratqa  nemerelerimdi  ertip  boy  jazyp  qaytu ejelgi  әdetim.  Nemerelerime  iyen  tóbede «maska  taqpay-aq  qoyyndar»  deymin.  Anau  tórt  jastaghy  nemerem  qazirgi  tәrtipti  moyyndap  ýirengeni  sonday,  anadaydan  alysta  bir  adamdardyn  qarasyn  bayqap  qalsa: «Ata,  әne  kisiler  kele  jatyr,  maska  taghayyq,  әitpese virus  júghady»,-dep  ózime aqyl  aitatyn  boldy.

IYә, «saqtansan  ghana  qúday  saqtaydy»,-degen.  Tәrtipke  bas  úryp,  saqtanu  arqyly  búl  pәleden  qútylamyz!     Elimiz aman,  júrtymyz  tynysh  bolsyn!

Batay Maqabylúly

Abai.kz  

2 pikir