Sәrsenbi, 17 Sәuir 2024
Janalyqtar 2964 0 pikir 3 Qarasha, 2011 saghat 06:38

Ámir NÚRTAYÚLY. Uahabizmning joghyn joqtap, múnyn múndaghandar Sayat Ibraevty sottatyp tyndy

SOTTAN KEYIN JÚRTShYLYQ ARASYNDA OSYNDAY PIKIR QALYPTASTY

SOTTAN KEYIN JÚRTShYLYQ ARASYNDA OSYNDAY PIKIR QALYPTASTY

Tehnika ghylymdarynyng doktory, professor Sayat Ibraev – tek Qazaqstangha ghana emes, alys-jaqyn shetelge de keninen tanymal ghalym. Áygili Gumbolit qorynyng shaqyruymen S.Ibraev Germaniyada 5 jyl júmys istedi. “Gumbolit qory tek Nobeli syilyghynyng iyegerlerin ghana shaqyrushy edi. Osynyng ózinen-aq sheteldikterding qazaq ghalymyn óte joghary baghalaytyny kórinip túr emes pe?!” dep kezinde búl jóninde qazaq gazetteri jazdy da. S.Ibraev doktorlyq dissertasiyasyn 28 jasynda qorghady. Bes tilde sóilep, jaza alady. Daryndy ghalymnyng enbekteri ghylymy ortada óte joghary baghalanady. Mine, sol Sayat Ibraev juyrda ghana 12 jylgha sottaldy. Ýkimdi Almaty qalalyq qylmystyq ister boyynsha mamandandyrylghan audanaralyq soty shyghardy. Osy ýkimnen keyin re­dak­siyamyzgha hat jazushylar da, habarlasushylar da kýrt kó­beydi. Búlardyng arasynda ghalymdar da, studentter de, zeynetkerler de, qarapayym enbek adamdary da bar. Bәrining súraytyny: “Sayat Ibraev ne ýshin sottaldy? Sonyng aqiqatyn, anyghyn bilgimiz keledi”. “Jas Alash” gazeti oqyrmandardyng súranysyna eshuaqytta beyjay qaraghan emes. Óitkeni oqyrman – qoghamnyng qúbylanamasy. Osy túrghyda biz S.IYb­raevtyng sotyna bastan-ayaq qatysqan biraz adamdy әngimege tarttyq.

Abzal Qúspanov, S.IYb­raevtyng advokaty, Batys Qazaqstan oblystyq advokattar alqasynyng mýshesi:
– Sayat Ibraevqa mynaday aiyptar taghyldy: 1) QR QK-ning 235-babynyng 3-bólimi. 2) 126-baptyng 3-bólimi. 3) 125-baptyng 3-bólimi. 4) 102-baptyng 2-bólimi. 5) 164-baptyng 3-bólimi. 6) 337-baptyng 3-bólimi. Eng birinshi qadap aitarym, Sayat Ibraevtyng kinәsin tergeu oryndary da, osy sot barysynda memlekettik aiyp­taushylar da qansha tyrysqandarymen, dәleldey almady. Qazaqtyng “Aqqa Qúday jaq”, “Ótirik pen shyndyq arasy tórt-aq eli”, “Ishi taza bolmasa, isi ta­za bolmaydy”, “Shyndyqqa ólim joq” degen naqyldary bar emes pe, osy naqyldardyng ómirshen­digin S.Ibraevtyng soty da rastap berdi.
Adam aitam dep aitpaydy ghoy, ishing tolyp ketkennen keyin eriksiz aitasyn. Mening osy zang salasynda qyzmet istep jýrge­nime 10 jyldan asty. Biraq, búryn-sondy dәl osynday әdi­letsizdikti, jónsizdikti kórgen de, estigen de emespin. Beyim­bet Maylin ústalghanda Ghabit Mýsi­repov aitqan eken ghoy “Beyimbet jau bolsa, men de jaumyn!” dep. Zangerge kónil-kýiding yqpalynda ketuge bolmaydy desek te men de “Sayat qylmysker bolsa, men de qylmyskermin!” dep bar dausymmen әri ýlken jauapker­shi­likpen aita alamyn.
smatulla Ábdighap­par jәne onymen baylanysy bar degen 9 adam 2010 jyldyng 21 tamyzynda ústaldy. Al Sayat búlardan 1,5 aidan keyin tútqyndaldy. Tergeushiler toby Sayatqa “Sen bizge kerek emessin. Sen bizge “Búdan bylay sopylyq joldy ústanbaymyn. Odan bas tartam. Men adasyp jýrippin...” degen qolhat bere ghoy” deydi. S.Ibraev búdan bas tartady. Óit­keni, S.Ibraev Yasauy ús­tan­­ghan sopylyq jolgha erikken­nen, ne bolmasa zerikkennen kelgen joq. Osy joldy, yaky Yasauy men Shәkәrim ústanghan joldy úzaq zerttep, әbden kózi jetip, kónili senip, sonan keyin baryp kelgen. Endi taban astynda qalay bas tarta qoyady?! Onyng ýstine Sayat Ibraev Ismatulla Ábdighap­pardy qorghau komiy­tetin qú­ryp, oghan arasha týsuge úmtyldy. Mine, osyghan ere­gesip qúqyq qorghau oryndary S.Ibraevty da tútqyndaydy.
Múny bir deniz. Ekinshiden, jasyratyn týk te joq, ótkende “Vremya” gazeti jazdy emes pe “Qazaqstanda uahabister tek kóshede ghana jýrgen joq, parlamentte de, biylik satylarynda da otyr” dep. Osy ras. Áriyne, múny dәleldeu óte qiyn. Óit­keni uahabister de, salafitter de esh jerde tir­kel­megen. Mine, osylar preziydent әkimshi­li­gine sopylardy jekkórinishti etuge tyrysyp, әrtýrli sóz taratyp, ósek-ayandy búrqyratyp órbi­tip jýr. Búl, sóz joq, belgili bir dәrejede sotqa da yqpal etti ghoy dep oilaymyn. Mәselen, prokuror S.Ibraevqa 12 jyl súrady. Sot ony ýtir-nýktesine sheyin ózgerissiz qaldyryp, Sayatty 12 jylgha sottady. Osymen qatar búl – sotqa joghary jaq aralasyp otyr degen sóz.
Endi S.Ibraevqa taghylghan basty-basty aiyptardy taldap-talqylap kórelikshi. S.Ibraev 19.05.2010 jyly “ABJAD” intellektualdyq klubynda sóilegen sózinde “qa­zir elimizde uahabitter, salafitter, basqa da “itter” qaptap ketti” degen bir auyz sózimen dinder arasynda alauyzdyq tughyzghan jәne onyng saldarynan auyr jaghdaylar oryn al­ghan-mys. Odan keyingi tapqan dәlelderin aitu ýshin aiyptau qorytyndysynan sózbe-sóz ýzindi keltirgendi jón kóremin: “Úiymdasqan qylmystyq toptyng basshysy jәne qylmystyqtyng qoghamdastyqtyng qatysushysy S.Ibraev, qylmystyq qoghamdastyqtyng basshysy IY.Ábdighap­pardyng núsqauymen, tergeumen anyqtalmaghan adamdarmen, kýshpen ústalyp otyrghan jә­bir­­le­nushilerdin, kópshi­lik­ting arasynda ózining oquynda uaghyzdalatyn diny jaulyqty toptyq diny rәsim “Zikir” jәne adepter arasynda “Obyk­novennyy vahabizm” beynefili­min újymdyq kórsetu kezinde uaghyzdau arqyly uaha­bitter­ding diny sezimin qorlaghan” de­lin­gen. Osy shúbalanqy sóz­der­di qanday qazaq jazghanyn bilmeymin, әiteuir, mening zorgha degende týsinge­nim, QR QK-ning 337 jәne 164-babymen, yaghny uahabitterding diny sezimin qorlap, dinder arasynda alauyzdyq tughyzdy dep Sayat Ibraevqa aiyp taghu­gha 3 nәrse negiz bolghan eken, olar:
1. “ABJAD” intellektualdyq klubynda “Uahabiyt, salafiyt, basqa da “itter” qaptap ketti” degen bir auyz sózi;
2. Zikir saludy uaghyzdaghany;
3. “Obyknovennyy vahabizm” beynefilimin újym ara­synda kórsetkeni.
Endi osy mәselelerdi jeke-jeke saralap kórelikshi.
1. №3007 sandy 01.04.2011 jylghy sot psihologiyalyq-filologiyalyq saraptama negizin­de dintanushylyq saraptama jýrgizgen S.Enchbay 23.09.2011 jylghy sot otyrysynda ózining bóligine qatysty saraptamadan tolyq bas tartty. Yaghni, “dinaralyq alauyzdyq tughyzdy” dep aiyp taghugha birden-bir negiz bolghan saraptama óz kýshin avtomatty týrde joydy.
Osy saraptamanyng filologiyalyq bóligine jauapty sarapshy D.Rabilov sot otyrysyna kelmedi, alayda onyng saraptama qorytyndysyn teris­ke shygharatyn qorghau tarapynan sotqa 2 filologiya ghylymdarynyng doktory, 1 ghylym kan­didaty jәne 1 jazushy shaqyrtyldy. Atap aitqanda, B.Qorghanbek, D.Kenjetay, ghalym M.Myrzahmetov, jazushy D.Áshimhan myrzalar sot otyrysynda S.Ibraevtyng “Uahabitter, salafitter, bas­qa da “itter” degen sóilemin­degi “itter” sózining teneu emes, kóptik júrnaq ekenin jan-jaqty dәleldedi jәne jazbasha da pikirlerin sotqa berdi. Óz ke­ze­ginde sarapshy D.Rabilovtyng eshqanday ghylymy ataghy joq, tek filologiya fakulitetin 2007 jyly tәmamdaghany turaly diplomy ghana bar ekenin aita ketkim keledi. Demek, psihologiyalyq-filologiyalyq saraptama tolyghymen zansyz boluy sebepti S.Ibraevqa búl túrghyda aiyp taghu esh mýmkin emes.
2. Sayat Ibraev zikir rәsimin salatynyn eshqashan jasyrghan emes. Zikir salu – sopylyq ilimge ghana emes, jalpy islamda bar ekeni, onyng ishinde qasiyetti Qúran hadisterinde de aitylatyny turaly basqa emes, aiyptau jaghynan shaqyrylghan kuә A.Dәurenbekovting ózi de aityp ketken bolatyn. Sóite túra, eger adamdar zikir salatyn bolsa, ol qalaysha uahabiyt­terding diny sezimin qorlauy mýmkin ekenin aiyp­tau­shy jaq eshkimge “týsindire” almay-aq qoydy.
3. Qorghau jaghynyng kuәla­ryn aitpaghannyng ózinde aiyptau tarapynan kelgen jәbirle­nushiler men kuәlardyng ózderi “Senim. Bilim. Ómir” RQB-ning Almaty filialynda “Obyknovennyy vahabizm” beynefili­min kórsetkeni turaly eshqanday mәlimet bermegen. Demek, búl – eshbir dә­lel­siz Sayat Ibraevqa jaghylghan negizsiz jala. Ayyptau qorytyndysynan mynaday ýzindi oqiyn: “Astana qalasynyng SSO ÓGhÓZ sarapshylarynyng №3303 sandy 27.09.2010 jylghy qorytyndylaryna sәi­kes, №№33,34 obek­tilede “SBÓ” RQB Astana filialynan alynghan “Obyknovennyy vahabizm” sujet­terinde din­aralyq jaulyqty jәne arazdyqty qozdyru belgileri barlyghy anyqtalghan. Osynday beynejazbalar “SBÓ” RQB Oral, Semey, Aq­tóbe, Qyzylorda, Aqtau, Almaty, Týrkis­tan jәne Shymkent qalalaryndaghy filialdarynda da uaghyzdalghan”, – deydi. Endi myna qyzyqty qa­ranyz, Sayat Ibraevqa onyng filialynan jogharydaghy beynejazba tabyldy dep qylmys­tyq is qozghalady, aiyp taghylady, al basqa filial basshylaryna qatysty osynday qylmystyq ister nege qozghalmaghan? Olar eshqayda qashqan joq, barlyghy da tergeu barysynda kuә retinde jauap bergen. Osy jaghdaydyng ózi aiyptau tarapynyng әiteuir Sayat Ibraevqa jeke-dara qalayda jala jabudyng barlyq amalyn qoldanghanyn kórsetedi.
Jogharyda atalghandardan basqa, uahabitterding diny nanym-senimin qorlaghan, sol arqyly dinder arasynda alauyzdyq tughyzdy, nәtiyjesi auyr saldargha әkelip soqty dep qylmystyq is qozghalghanymen, is boyynsha birde-bir sol uahabizm ókili ne tergeu barysynda, ne sot otyrysynda aryzben jýginbegenin de atap ótu kerek. Yaghni, QR QIJK-ning talaptaryna sәikes, olar, yaghny uahabitter jәbirlenushi dep tanylmaghan.
Osy orayda, 05.10.2011 jylghy sot otyrysynda kuә retinde jauap bergen mekemearalyq tergeu tobynyng jetek­shisi, polisiya polkovniygi M.Qú­mar­bekov advokat Sh.Bayjanovtyng “Uahabitterding qúqyghy búzylsa, olar nege jәbirlenu­shi retinde tanylmaghan?” degen súraghyna, Qúmarbekov: “Búl jerde jәbirlenushi bolyp Qazaqstan Respublikasynyng Ýkimeti tanylady”, – dep ja­uap bergen bolatyn. Alayda artynsha ol “Men olay degen joqpyn” dep óz sózinen ózi jaltarghanyn bәrimiz kórdik, estidik. Múnyng bәri audiojazbada jazuly túr.
Qazaqstan boyynsha uahabizm nemese salafizm atauymen birde-bir din tirkelmegen, yaghny onday din resmy týrde joq eken. Búl jóninde sotta qorghau tarapynan kuә retinde shaqyrtylghan teologiya ghylymdarynyng doktory, QR preziy­denti janyndaghy Qauipsizdik Kenesining mýshesi, QR Din isteri Agenttigining bas sarapshysy, “Yasauitanu” ortalyghynyng diyrektory, Týrkis­tan qazaq-týrik halyqaralyq uniyversiy­tetining professory Dosay Kenjetay: “Uahabizm nemese salafizm degen óz aldyna bólek din tabighatta joq, olar islam dinining ishindegi bir sayasy aghym bolyp esepteledi” – dep jauap berdi. Dәl osynday jauapty teologiya ghylymdarynyng doktory, dýniyejý­zine tanymal ghalym, Japoniyadaghy Kioto uniyversiytetining professory Bahtiyar Babajanov ta aitty. Ol kisiden jauap sot zalynda ornatylghan beyne qúral arqyly on-line jýiesin­de alynghan bolatyn.                
Sonda uahabizm din bolmasa, dinaralyq alauyzdyq qa­lay­sha tuyndauy mýmkin? Nege tergeu organdary men prokuratura Qazaqstanda tirkelme­gen, býkil dýnie jýzinde qasiyetti islam dinine “Terrorister dini” dep kýie jaghugha sebep bolghan uahabizm dep atalatyn diniy-sayasy aghymnyng joghyn joqtap, múnyn múndaydy? Ál­de Qúmarbekovting “Jә­bir­­lenushi – Qazaqstan Ýkimeti” deuinde bir syr bar ma? “Ár kәllada bir qiyal” degendey, Qúmarbekov myrzanyng oiynda ne bolghanyn bilmeymin, alayda qoldanystaghy Qylmystyq zan­nama talaptarymen alyp qaraytyn bolsaq, Sayat Ibraev­qa taghylghan aiyptar dәlel­den­beuine baylanysty tolyghymen aqtalugha jatady dep esepteymin.
Al endi Sayat Ibraevty QR QK-ning 235-babynyng 3-bólimi­men aiyptau (úiymdasqan qylmystyq toptyng basshysy) – mýlde absurd. IYә, iyә, absurd.
Úiymdasqan qylmystyq qúrylymdargha qatysty qylmystyq teoriyada da, tәjiriy­bede de belgili bir qalyptasqan úghymdar bar. Sheteldik gha­lymdardy aitpaghannyng ózinde búl jóninde reseylik jәne qazaqstandyq ghalymdar kóp­tegen zertteuler jýrgizip, úiymdasqan qylmys úghymy men onyng negizgi belgi­lerin, onyng ishinde qylmystyq qoghamdastyqtyng (sindikat, mafiya) belgilerin әldeqashan anyqtap ketken. Olar mynalar:
– Materialdyq bazasy (ýl­ken aqsha qory) boluy.
– Basqarudyng alqaly týri­ning boluy, yaghny qoghamdastyqty statusy boyynsha ózara teng birne­she adam basqarady;
– Qoghamdastyqty әdette, búryn birneshe ret sottal­ghan adamdar ghana qúra alatyndyqtan, “Vorovskaya tradisiya” saltyn ústanu jәne ony búz­ghandar ýshin jazalau sharalarynyng boluy;
– IYerarhiyalyq satydaghy jýie qúramynda birneshe toptar, ónirlik nemese sheteldik baylanystary, basshylyq qú­ra­­my, oqqagharlar, aqsha qoryn (kassany) ústaushylar, “ýkimdi” oryndaushylar jәne t.b. boluy.
– Qyzyqtyratyn obekti­leri turaly әrtýrli qaynar kózderden alynghan aqparattyq bazasy boluy shart. Osy aitylghan belgilerding jiyntyghy qylmystyq qoghamdastyq dep ataugha negiz bolady.  
Al tergeu organdary “Se­nim. Bilim. Ómir” RQB-ne qatys­ty ýlken aqsha qoryn, yaghny kassany anyqtaghan joq. Tipti osy birles­tikke qatysy bar, onyng basshy qúramyndaghy adamdardan aqsha qory túr­maq, jibi týzu qymbat búiymdar da taba almady. Oghan dәlel qylmystyq is qújattaryndaghy 34-35 bumasyndaghy mәli­metter. Onda “Senim. Bilim. Ómir” RQB-ne jәne sottalushylardyng materialdyq jaghdayyna qatysty býkil mә­limetter, bankte aqshasy, jeri, avtokólikteri bar ma, týgel súraghan. Al búlardyng qay-qaysysynyng da (onyng ishinde mening qorghauymdaghy Sayat Ibraevtyng da) materialdyq jaghdayy onyp túrghany shamaly bolyp shyqty. Qazaqtyng “ne kýlerim­di, ne jylarymdy bilme­dim” degeni de osyndayda aitylsa kerek. Tergeushilerding qisynsyzdy qiystyrghan, bir-birimen on qaynasa sorpasy qosylmaytyn nәrseni kýshtep qosaqtaghan tirligine, shynynda da, qayran qalasyn. Bir sózben aitqanda, mening qorghauymdaghy Sayat Ibraev qylmysy ýshin emes, tek qana ústanghan iydeyasy ýshin sottaldy!

Shynquat Bayjanov, S.Ibraevtyng advokaty, Almaty qalalyq advokattar alqasynyng mýshesi:
– Men ózim Sayat Ibraevtyng advokaty bolghandyqtan onyng balalyq shaghynan bergi ómirin týgel zerttep bildim. Sonda men bir nәrsege anyq kóz jetkizdim. Sayat Ibraevtyng boyynda mal tabayyn, mýlik jinayyn, biylikke qol jetki­zeyin, ataqqa keneleyin, sayasatqa aralasayyn nemese taghy da basqa kýibeng maqsattardyng birde-biri joq. Tap-taza niyetpen, riyasyzdyqpen, eline enbek sinirgisi kelgen aliturist azamat. Qay salada jýr­se de qazaq ýshin payda izdep jýredi. Tehnika ghylymyndaghy jetistik­terin sol salanyng ýlken-ýlken ghalymdarynyn, professor, aka­demikterining auzynan estidim. Sol ghalymdardyng aituynsha, Sayattyng tehnika ghylymdary, mashina jasau salasyndaghy bilimi de bizding qazaqstandyq ghalymdardan kósh ilgeri. Shetel­dikterdi qyzyqtyratyn neshe týrli jobalary bar eken. Jobalaryn qyruar aqshagha da shetelge satpay qoyghan. Sondaghy oiy – enbegining jemisin aldymen qazaqtardyng ózderi kórse eken degen ýmiti. Ekinshiden, Sayat­tyng ruhany ilimge degen izdenisi de keshe bastalmaghan. Mәskeude oqyp jýrip Abaydyng ólenderin, qara sózderin týgelge juyq jattap alghan. Ony men әkesining óz auzynan estidim. Ýshinshiden, Sayattyng sopylyq ilimdi qoldaushylardyng arasynan tabyluy da kezdeysoqtyq emes. Ol sala­fizm­ning memleketke aitarlyqtay qauip tóndiretinin osydan on jyl búryn eskertti. Ol búghan deyin de әlemdik filosofiya ghylymyn, shyghystyq, batystyq dýniyetanym mәsele­lerin búrynnan-aq zerttep jýrgen edi. Ál-Farabiydi pir tútyp, ózin Qanysh Sәtbaev pen Aqjan Mashany syndy ghalymdardyng ghylymyn jalghastyrushy bolsam degen maqsatpen jiger­len­dirumen bolghan. Endi sol ghalymdy biz týrmedegi qani­sher men týrli qylmysker­ler­ding arasyna aparyp otyrghyzyp qoymaqpyz. Tipti Stalin de ghalymdardy týrmede shiritpey, týrli zerthanalarda ústady ghoy. Sayat Ibraevtyng búl júmystarynan eshkim, eshqanday kinәrat, zansyzdyq taba almaydy jәne taba alghan joq. Sottaghy taghylghan aiyptardyng barlyghy – jala, qara kýie. Mәselen, Evgeniy Jov­tisti alayyq. Ol abaysyz jasaghan qylmysy ýshin tórt jyl­gha sottaldy. Kýietin jerimiz, Sayat Ibraevta sol abaysyz jasalghan qylmys ta joq qoy. Bireuge bayqausyzda qiyanat keltirgen joq. Yaghny ol salafizmge, uahabizmge qarsy kelgeni ýshin sottalyp bara jatq­an adam. Al sudiyalar isting mәnin jete týsinbesten sheshim shygharyp jiberdi. Qúqyq qor­ghaushylar Sayat Ibraevqa qa­tys­ty týrli aiyptaulardy oidan qúrastyrdy. Sayat Ibraev tap-taza adam dep tolyq aita alamyn. Ol “salafizm, uahabizm qazaq ýshin, mәdeniyetimiz ben dәstýrimiz ýshin ziyan” degen pikirinen qazir de, sottalyp bara jatsa da bas tartpaydy.
Endigi ýmit tek Jogharghy sotta. Jalpy, men Qazaqstannyng sot jýiesine senemin. Ózim jiyrma jyl osy salada qyzmet etip jýrip, talay әdildikke qol jetkize aldym. Alayda dәl qazirgi jaghdayda, sopylargha qatysty iste búl mýmkin emes. Sebebi búl jogharyda otyrghan bazbir sheneu­nik­terdin, uahabizmdi, sala­fizmdi qoldaytyn yqpaldy kýshterding sayasy tapsyrysy bolyp otyr. Onday tapsyrystardy tek Jogharghy sot qana әdil tarqata alady. Al men Jogharghy sottaghy azamattardyng әdildigine, olardyng tarihy jauapkershikti salmaqtay alatynyna senemin. Al aldaghy uaqytta bolatyn Almaty qalalyq kassasiyalyq sot keshegi sottyng sheshimin dәl sol qalpynda qaytalap beretinine mening esh shýbәm joq. Sebebi ol óz qolyn ózi kespeydi, ózi­ne-ózi qarsy kelmeydi. Mәselen, keshe Sayat Ibraevty 12 jylgha kesken sudiya Qalmúha­me­dovting ózi de sopylardyng kinәsi joq ekenin týsinip otyr. Biraq qolynan keler shara joq. Sebebi búl isting ýkimin oghan aldyn ala dayyndap berse kerek. Al ol ýkimdi ózgertip ji­beruge sudiyanyng kýshi jet­peydi-aq. Búl, әriyne, tapsyrys berushilerding kýshtiliginen bolyp otyr. Yaghny endigi ýmit – Jogharghy sotta. Al eger ol da shalys basatyn bolsa, Sayat Ibraevty tarihtyng ózi aqtaytynyna mening qylday kýmәnim joq.

Lәzzat Ibraeva, S.Ibraevtyng әieli:
– Sayatty on eki jyl bas bostandyghynan aiyryp, mýl­kin tәrkilep, jazasyn qatang tәrtip­te­gi týrmede óteuge ýkim shyqty. Búghan endi ne aitarymdy bilmeymin...
RFMM-dy altyn medalimen, M.Lomonosov atyndaghy Mәskeu uniyversiytetin qyzyl diplommen bitirgen, tehnika ghylymdarynyng doktory, professor, alys-jaqyn shetelderge tanymal ghalym, Qazaqstannyng mehanika jәne mashina jasau ghylymy salasyndaghy bilikti maman, III shaqyrylghan Almaty qalalyq mәslihatynyng №9 okrugi boyynsha deputat, birneshe ruhaniy-tanymdyq baghdarlamalardyng avtory jәne jýrgizushisi, tughan halqymyzdyng úly oishyldary men aghartushylarynyng ilimin nasihattaushy Sayat Ibraevty Almaty qalasyndaghy audanaralyq mamandandyrylghan soty osylaysha eshqanday dә­lel­siz, negizsiz, aldyn ala dayyndalghan ýkim arqyly 12 jylgha sottady. Bir jylgha juyq so­zyl­ghan tergeu әreketteri, 3 aigha sozylghan sot tergeui, ýi­ge tintu, úyaly telefonyn tyndau, barlyq jazylghan maqala, oqylghan leksiya­laryn tyndau, basqan izi andylyp, sonynan qalmay erip jýrgendegi bar tapqany – 2010 jyldyng 19 mamyrynda “ABJAD” intellektualdy-tanymdyq kluby otyrysynda aitqan: “Uahabiyt, salafiyt, basqa “itter” qaptap ketti” degen bir auyz sózi. Osy sóz ýshin QR QK-ning 164-baby boyynsha “dinaralyq arazdyq tughyzdy” dep te sottaugha bolady eken.
Sot tergeui kezinde ataqty islamtanushy Baqtiyar Babajanov pen filosofiya jәne teo­logiya ghylymdarynyng doktory, professor Dosay Kenjetay tarapynan “uahabizm – din emes, ol – diniy-sayasy aghym” degen pikir aityldy. Eger uahabizm din bolmasa, onda qanday dinderding arasynda arazdyq tuyp otyr? Súraq pa? Súraq. “Itter” dep vahabizm ókilderining ar-namysyn qorlady” deydi. Al búghan saraptama jasaghan sarapshy – 2007 jy­ly QazÚU-ding filologiya fa­kulitetin bitirgen D.Rabilov degen bireu. Biraq filologiya ghylymdarynyng doktory, professor Mekemtas Myrzahmet, filologiya ghylymdarynyng doktory, professor A.Salqynbay, filologiya ghy­lym­darynyng kandidaty, dosent B.Qorghanbek jәne ózge de til ghalymdary “itter” sózi búl jerde teneu emes, kóptik júr­naq ekenin ghylymy týrde dәleldep berse de, esh eske­ru­siz qaldyryp, tapsyryspen jasalghan saraptama qorytyndysyna sýienip, óreskel ýkim shygharyldy.
Sonda búl ne? Aytpasa, shyndyqtyng atasy óledi. Sayat Ibraevty osy bappen sottau arqyly býkil dýniyejýzi, pre­ziy­dentimiz­ding ózi bas bolyp kýresip jatqan uahabizmdi sot ýkimimen óz aldyna “bólek din” dәrejesine kóterdik. Bir qyzyghy, “men – uahabpyn, mening ar-namysyma tiydi” degen birde-bir jәbirle­nushi joq. Sonda búlar kimning qúqyghyn qorghap, jazyqsyz ghalymdy qylmysker dep tanyp otyr?
Sayatqa taghylghan taghy bir soraqy aiyp – 235-baptyn, 3-bólimi. Yaghny qylmystyq toptyng jetek­shisi, qylmystyq qo­ghamnyng (mafiya) belsendi mý­she­si bolghan degen jala. Professor qúrghan “qylmystyq top”. Búghan elding bәri kýledi...
“Óz qara basym ýshin eshtene tilemeymin, soqyrdyng tilegeni – eki kózi, bizding tilek bireu – elge bolsa...” – deydi Sayat ózi jazghan qoljazbalarynda. “...22 jasymda Mәskeu­ding uniyversiyte­tining aspiranturasynda qalghym kelmey, Saghan asyqqanmyn, Tughan jer! “Kóp qaryz moynymyzda ótelmegen” dep Qasym Amanjolov aitqanday, janym qysylyp, arqa-bas terlep, qaytsem Saghan kómektesip, qyzmet qylsam dep kelem...” dep jazypty taghy bir qoljazbasynda.
“Býkil jastyq quat-jige­rimdi, jalyn ghúmyrymdy arnaugha layyq jol izdegem. Germaniyadan Elge asyqqanda da, Kanadagha barmay qalghanym da Elge paydam tiyse, Qazaqstan quatty memleket bolsa, men sonyng tórinde emes, bosaghasynda bir paydamdy tiygizip túrsam dep tilegem... Endi mening qolymnan elge dúgha-tilek tile­gen­nen basqa, eshteme kelmeydi, keshirgin meni, keshe gór, Tughan jer! Saghan taghy da jan ayamay qyzmet qylugha asyqpyn men!” – dep óz syryn qaghaz betine týsirgen Sayat bir atanyng ghana balasy emes, býkil elding azamaty. Osynday azamatty qalaysha “qylmysker” degen atqa layyq kóruge bolady?! Qargha balasyn “appaghym” deydi, al appaghymyzdy “qara” desek, bizding kim bol­ghanymyz?!
Oydan-qyrdan qyrnap, jasandy ýkim shygharylghany aidan anyq. Jalghan ýkimning birjolata kýshine enuine jol bermeuge elbasydan, el azamattarynnan kómek súraymyn. Kómektesiniz­der!
Sayatqa sot ýkimi shyqqannan keyin (25.10.2011 jyl) «Sayat Ibraevty qorghau komiyteti» qúryldy. Búl komiytet qalyng júrtshylyqtyng aq-qarany óz­de­ri aiyryp otyruy ýshin internetten «ibrayev.kz» saytyn ashty. Múnda S.Ibraevqa qa­tys­ty mәlimetterding bәri bar.

Kenjetay Dosay, QR preziy­denti janyndaghy Qauipsiz­dik Kenesining mýshesi, QR Din isteri agenttigining bas sarapshysy, “Yasauitanu” ortalyghynyng diyrektory, Týrkistan qa­zaq-týrik halyqaralyq uniyversiytetining professory:
– Yasauy dýniyetanymynyng negizinde sopylyq jatyr. Sopylyq – basqa tanymdardan erekshe islamdyq dýniyetanym formasy. Sopylyq eshqashan islam­gha syrttay da, ishtey de oppozisiyalyq sipatta bolghan emes! Sopylyq islamnyn, músylmandardyng eng qiyn-qystau kezinde qorghaushysy bola bilgen. Sufizmning ishki mәnin ashyp týsindiruge bir maqala týgil, zertteushining ómiri de jetpeydi. Sondyqtan sopylyqtyng syrtqy qyryna qarap-aq onyng músylmandyq tarihyndaghy ornyn tanugha bolady. Mysaly, tarihta monghol shabuylyna qarsy – kub­raiya, krestshilerge qarsy – shaziliya, orystardyng otarlauyna qarsy – yasauia, naqshbandia, qalmaqtargha qarsy – naqsh­bandia, Afrikada fransuz impe­ria­listerine – senusiya, tijaniya, aghylshyndargha qar­sy – suhrauardiya tariqattary ýzdiksiz soghys jýrgiz­gen.  Kórdiniz be, syrtqy dúsh­pan­dar­gha sopylyq tariqattar qalay qarsy túrghan?!
Qazaqstangha zikirden kele­tin qauip joq. Sopylyq joldy tútyn­ghandardy sottaugha, jazghyrugha, aiyptaugha bolmaydy!

Ámir NÚRTAYÚLY.

http://www.zhasalash.kz/kukyk-zan/5783.html

0 pikir