Senbi, 20 Sәuir 2024
Qogham 5724 10 pikir 14 Mamyr, 2020 saghat 12:10

Qazaq balasyn qalay oqytyp jýr?

Qazaqtyng sayasy elitasy ólip bara jatsa da, úl-qyzdaryn Qazaqstanda oqytpaydy. Orta mektepten bastap, shendilerding kóbi qatyny men bala-shaghasyn Batys Europanyng eng joghary órkeniyetti elderining iri qalalaryna kóshirip aparyp tastaydy. London, Pariyj, Berliyn, Munhen, Uashington, Niu-York qayda joq deysin, bәrinde bizding joghary lauazymdy túlghalardyng úl-qyzdary orta mektep-liyseylerinen bastap, ozyq uniyversiytetterinde satylap bilim alyp jatyr. 

Biraq, olardan Qazaq elining jarqyn bolashaghy kýtu beker. Sebebi, әrbiri qazaqsha birauyz sóz bilmeydi. Áke-sheshe, ata-әjelerimen tek oryssha tildesedi, ózara aghylshynsha ghana sóilesedi. Qazaq tili, qazaqy dәstýr degendi orta ghasyrlyq feodaldyq sarqynshaq dep eseptep, odan at-tondaryn ala qashady. 

Al, sol balalardyng әke-shesheleri eldegi joghary lauazymdyq qyzmetterin atqara jýrip, eldegi bilim reformasynyng kórigin qyzdyryp baghady. Óz bala-shaghasy múnda oqymaytyndyqtan, olargha bәri bir. “Púl bolmasa, kýl bolsyn” bilse de, bilmese de, reformanyng qolgha týskenin eldegi mektep, JOO ataulynyng bәrine tyqpalay beredi. 

Bireuleri aituy mýmkin, “mening otbasym Astanada balalarym osynda bilim alyp jatyr” dep. Áriyne, biren-sarang ondaylar bar. Biraq, olardyng balalary Nazarbaev ziyatkerlik mektebinde nemese Nazarbaev uniyversiytetinde oqidy dep oilasanyzdar qatty qatelesizder. Olar búl oqu oryndaryn mýlde mise tútpaydy. Gumiylev uniyversiytetin tipti sanatqa da qospasa, esh tanghaludyng qajeti joq.  

Olardyng balalary mektepting ózinde Astanadaghy eng ataqty oqu orny - British School Haileybury Astana-ny ghana tandaydy. britandyq atalmysh mektepting oqu aqysyn aityp, sizderdi shoshytpay-aq qoyalyq. Onyng oqu aqysyn tóleuge bizding "biznesmen-chinovnikterdin" ghana qaltalary ghana kóteredi.

Búl mektepting týlekteri әlemning eng tandauly uniyversiytetterine týsedi. Garvard, Oksford, Kembridj sekildi irilerdi ghana tandaydy degen sóz. 

Al, Nazarbaev uniyversiytetine bay-chinovnikterding balalary týse qoymaytyn bolsa, eldegi ózge últtyq, memlekettik dengeydegi ataqty oqu oryndaryna kimder qalay týsip, bilim alady? Bәri bolmasa da, birqatar qazaqtyng bala oqytu ýrdisterining jayy kóp jylghy tәjiriybeden angharylghany tómendegidey:

- Bastauysh mektepte balasynyng tapsyrmalaryn ózi jazyp-syzyp oryndap beredi, ony ýzdikter qataryna qosu ýshin múghalimge jaghympazdanady, syilyq jasaydy, qonaq etedi;

- Orta mektepte týrli nauqandyq is-sharalargha ózi dayyndap, klass jetekshisimen birge qosarlana shabady, pәn múghalimderining barlyghyn aralap, jaghalap jýrip, balasyna "bestik" bagha súrap, toqsan sayyn ýzdik oqityndar qatarynda boluyn qadaghalaydy;

- Olimpiada, ghylymy joba ataulynyng bәrine qatystyryp, ózine tanys ghalymdardan úsynys-pikirler jazdyryp alady, әdil qazylardyng arasynan tanys-bilisterin izdeydi, tanys tappasa para berip, balasynyng top jaruyna yqpal jasaugha tyrysady;

- Týrli sertifikat, diplom jinastyrady, balasynyng qabileti jetpese satyp ala beredi, mektep diyrektorynan qoldau izdeydi, retin tauyp balasyna dem bergizedi;

- Nәtiyjesin esepke almay-aq balasyn kýn-týn demey shet tilining nemese ózge de tólemaqyly kurs, seminarlargha salpaqtatyp qoyady;

- Mektep bitirerde janyn salyp jýrip balasyna altyn medali alyp beru ýshin kýlli ónerin salady. Ondaghy oiy qalay da memlekettik bilim grantyn alu ghana;

- Balasynyng qarym-qabiletine qaramaydy, onyng qay salagha beyim ekendigimen de sanaspaydy, mamandyq tandamaydy, qay salada bilim granty kóp, soghan qújat tapsyrtady;

- ÚBT tapsyratyn kezde bilim mәselesi jayyna qalady. Ár pәn múghalimderining smartfondaryna birlikterin salyp berip, "maydannyng arghy shebine okopqa" tyghyp qoyady, Oqu korpusynyng auzynda túrghan kýzetshilerge, ózge de tekseretinderge "bes-on" tengesin ústatsa da amalyn tauyp balasyn birneshe smartfonmen ishke engizedi. Balasy da ÚBT-gha dayyndyqty shpargalka әzirleumen qamdaydy. Jeydelerining jenin týrip qalsan, himiya, fizikanyng formulalary, shet tilining mәtinderi qaptap túrsa oghan tandanudyng qajeti joq, Emtihan tapsyru biliktilik sayysy emes, test jauaptaryn úrlau ghana bolyp shyghady;

- Óstip ildebaylap jýrip, bilim grantyna qol jetkizgen song da ata-ananyng qarbalas tirligi bir sәt tolastamaydy. Fakulitet dekany, kafedra mengerushi, pәn professorlaryn jaghalap, balasyna tek qana "bestik" bagha súraydy. JOO-da olargha deldal bolatyn pysyqaylar da tabyla ketedi. Solardy aragha salyp jýrip, 4 jyl boyy terlep-tepship, balasyn "qyzyl diplommen" (negizi ýzdik diplom ghoy, biraq, bizde mindetti týrde onysy qyzyl bolady) bitirtedi;

- Balasy "Qyzyl diplommen" JOO bitirgenimen ata-anasynyng tyrbandauy týgesilmeydi. Endi, ol júrt qatarly magistraturagha týsui kerek. Taghy da jantalas. Aghylshyn tilining testi jauabyn satatyn deldal izdeydi nemese sertifikat satyp aludyng jolyn qarastyrady. Ekeui de bolmasa, taghy da smartfonnyng kómegine jýginedi. Reti kelse, balasyna týri úqsaytyn bir "aghylshyn" tabylsa, tipti, jaqsy. Emtihangha sol kirip tapsyryp shyghady. Biraq, onyng ústalu qaupi basym bolghandyqtan kóbinese, shpargalkagha ghana senim artady;

- Magistraturagha týsken song da haltura jalghasa beredi. Balasyn magistranttyq shәkirtaqygha qaratyp qoymaydy. Álde bir jalaqysy tәuir qyzmetke ornalastyru ýshin taghy da tamyr-tanys nemese alaqany jayylatyn arsyz bastyq izdeydi. Izdegen song tabady. Júmysqa ornalstyrghan song 2 jyl zu etip ótip balasynyng magistratura bitiretin uaqyty jaqyndaghanda taghy da ýrgin-sýrgin bastalady. Onyng magistrlik dissertasiyasyn dayar etip beretin jazghysh kerek. Ony da tabady, dissertasiya dayyn bolady. Endi qorghaudan sәtti ótkizu (taghy bestik bagha) ýshin memlekettik attestasiya komissiya tóraghasyn, ghylymy jetekshisin jaghalaydy. Sóitip jýrip taghy bir "qyzyl" diplom alyp beredi;

- Kelesi jyly әlgi balasyn doktoranturagha týsiru ýshin jantalas bastalady. Taghy da aghylshyn tili, mamandyq pәni dep jýrip... ony da enseredi, 3 jyldan keyin qorghau, dissertasiyalyq kenesti satyp alu... Ábden ysylyp tәjiriybe jinaqtaghandyqtan múnyng bәri óte jenil. Enserip tastaydy;

- Ary qaray balasynyng ózi eludi enserip, ata-anasy seksenge jetip selkildep qalady. "Úyada ne kórse, úshqanda sony iletin" qaghida boyynsha balasy búl kezde aituly ghalym bolyp qatyrmasa da, әidik zalym bolyp qalyptasyp alady...

Quandyq Shamahayúly

Abai.kz

10 pikir