Beysenbi, 25 Sәuir 2024
Anyq 4045 5 pikir 12 Mamyr, 2020 saghat 12:19

Tabysy kópter salyqty da kóp tólesin...

Halyqtyng mamyrajay tirshilik keshui, ailyghy qomaqty bolyp, tarshylyq kórmeui negizinen elimizding budjetining qanshalyqty әdiletti de túraqty týrde qalyptasuyna tikeley baylanysty. Budjetine kóp nәrse týspey, ýnemi qonyltaqsyp túrsa, elinning berekesining ketkeni. Júmys isteytinderdi bylay qoyghanda, kedey-kepshikterding hali mýldem qúldyrap, әrkimge qol jayyp qaluy bek mýmkin. 

Mine sondyqtan da damyghan elderde el budjetine әrkim tapqan tabysyna oray óz ýlesin qosyp otyruy qatang qadaghalanyp, ony әleumettik әdilettik sekildi prinsipke ainaldaryp, qashanda nazarda ústap otyrghan. Yaghni, ailyghy shaylyghyna jetpeytin júmyskerler tabys salyghyn az ghana mólsherde, tipti tólemegen de. Al jalaqylary olardy on orap alatyn, tabystary milliondap sanalatyn myqtylargha salynatyn salyq tabysynyng ósuine sәikes, ol da ósip otyrghan. 

Mәselen, Fransiya sekild elde tabysy óte joghary jandardgha salynatyn salyq keyde sol ailyghynyng jartysyna deyin jetip qalady. Olarda: «Oybay, bizdi salyqpen janyshtap, kýn kórsetpey jatyr», - dep bizdegidey ótirik baybalam salyp jýrgen baylardy estimeyisin. Jalpy, múnday әdilettilik turaly biz búl portalda birneshe ret jazdyq ta. 80 myng tenge alatyn júmysshy da, millionnan astam ailyq alatyn ministrler men deputattar, bank menedjerleri men alyp últtyq kompaniya basyshylarynyng da búl salyqty tek 10 payyz tónireginde ghana tóleytini sekildi baylargha ghana ynghayly tәsilding tek bizde ghana qoldanylatyndyghyn taldap kórsettik. Múnday «tengermeshildik» týptin-týbinde búqara halyqtyng narazylyghyn tughyzatyndyghyn, bay men kedeyding arasy alshaqtap, sonyng saldarynan ýlken dau-damaygha soqtyratyndyghyn da tura aittyq.

Al eger osy milliongha juyq jalaqy alatyn ministrler men deputtargha eng bolmasa on payyzdyng ornyna 20 payyzgha kóterse, olardyng shybyn shaqqanday kórmeytindigi belgili. Bir millionnyng ornyna búrynghyday 900 myng emes, 800 myng tenge alsa, tym kedeylene qoymasy anyq. Al budjetke azdap bolsa da tabys týsedi. Endi múny 20 payyz emes, 30-40 payyzgha kótersek she? Anau múnay kompaniyalaryndaghy 3-5 million tenge alatyndardyng bir milionyn budjetke audarsaq she? Qansha kedey-kepshik men jetim-jesirlerding sauabyn alar edik. Zeynetkerler de bir jasap qalar edi. Shyndyghynda da, múnday maqalardan keyin aitqandarymyzdyng bәri «Bayaghy jartas, bir jartas» kýiinde qala bere me degen oidyng sanamyzdy san orap alghandyghy sózsiz. 

Alayda búl úsynysymyz jogharydaghylardyng da qúlaghyna jetken synayly. Jaqynda, tipti kýni keshe ghana Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyng Tótenshe jaghday rejiymin qamtamasyz etu jónindegi memlekettik komissiyanyng qorytyndy otyrysynda sóilegen sózinde taghdyrshesheti toghyz tarauynyng tórtinshisi esebinde úsynyp:

«Chetvertoe. Schitai, chto vo imya sosialinoy spravedlivosty prishlo vremya prorabotati vopros vvedeniya progressivnoy shkaly individualinogo podohodnogo naloga v otnosheniy zarabotnyh plat y drugih vidov dohoda.

Smysl progressivnoy shkaly v tom, chto grajdane s nevysokimy zarplatamy budut platiti menishe, chem segodnya, a dlya vysokooplachivaemyh rabotnikov summa uplachivaemogo naloga vozrastet.

Nasha osnovnaya seli – vyvesty iz «teni» naibolee massovyi, neprozrachnyy nijniy segment zarabotnyh plat. Esly stavka po nim sokratitsya, budet menishe stimulov platiti v konverte» - dep qadap aitaqan bolatyn

(Aqorda saytynda búl sózderding qazaqsha audarylmay, orys tilinde berilgendiginen, biz de onyng mazmúny ózgermesin degen niyetpen sol qalpynda berip otyrmyz).

Endi  kópten beri sóz bolyp kele jatqan osy bir týitkildi dýnie sheshimin tabar degen niyettemiz. Bir ókinishtisi, osyny Preziydentimizding aitqanyn kýtip otyrmay-aq, osydan birer jyl búryn deputtarymyzdyng ózderi-aq osynday sheshim qaibyldaghanda, qanshama halyqtyng alghysyn alar ma edi. Tipti, ekononikanyng jaqsaruyna, yaghny budjetting ósuine tikeley jauapty ýkimetimizding de osynday bastama kóteruine kim kedergi bolypty. Soghan qaraghanda biylik basyndaghylar ýshin halyqtyng mýddesinen góri qomaqty ailyqtary janyna jaqyn, uayym-qayghysyz ómirleri ózderin asa qolayly sekildi.

Mine, osy orayda kónildi biraz kýmәndi oilar shyrmaydy. Bizde, әdette, jaqsy bastalghan, asa ózekti mәselening birden sheshilui onaygha soqpaydy. Sheneunikter halyqtan әbden ajyraghan, sonysymen de ózderine óte qolayly tirshiliginen ajyraghysy joq. Sondyqtan da olar qanday da bastamany әueli sózbúidagha salyp, sosyn formalidilikke ainaldyryp, aqyry siyrqúiyrshaqtandyryp bititiredi.   

Birer mysal. Bir kezde bizde: «Oybay mashinalargha sәbiyler otyratyn oryndyqtar qoiy kerek. Óitpesek, mashina apatynan әsirese jas balalar qatty zardap shegedi», - dep jýrgizushilerding eki ayaghyn bir etikke tyqty. Sosyn olar amalsyzdan búl dýniyeni qymbattylyghyna qaramastan jappay satyp ala bastady. Al avtoinsektorar bolsa, olardy qatty qadaghalap, erejege baghynbaghandargha ayamay aiyp salyp jatty. Al, endi qazir osy kimning esinde qaldy? Ishinde mindetti týrde balalar oryndyghy bar qay mashinany kezdestirdiniz? Sirә, osynday oryndyqtiar shygharatyn belgili bir myqtynyng firmasy óz ónimderin molynan satyp, tabysqa qarq boldy da, qabyldanghan qauly da úmyt boldy. 

Múny bir deniz. Al osydan birer jyl búryn biyliktegiler: «Biz endi memlekettik qyzmetshilderdi, әsirese, lauazymdy jandardy qatang qadaghalaymyz. Búl ýshin olardy jyl sayyn tabys deklarasiyasyn tapsyrugha mәjbýr etemiz», - dep biraz azan-qazan boldy. Áueli múny 2018 jyly, sosyn 2019 jyly, odan keyin 2020 jyly engizemiz dep ant-su ishti. Endi múnyng ayaghy ne boldy? Jogharydaghy oryndyqtardyng kebin qúshty.

«Baqsaq, baqa eken» degendey baqsaq, bizding elding eldi-mekenderining bәri de ghalamtormen qamtylmaghan kórinedi. Endi osy da janalyq bolyp pa? Álde múny biyliktegiler jana ghana bildi me? Jaraydy, tipti solay bolsyn-aq. Alayda nege osy deklarasiya tapsyrudy deputattar men ministrlerden, oblys pen audan jәne qala әkimderinen, últtyq kompaniya basshyldarynan bastamasqa? Dәl osy jerde ghalamtor joq dep kim aita alady? Sirә, mәsele bir myqtyldardyng tapqan tabysy tym qomaqty kórinip qala ma degen qauip búl bastamany da jyly jauyp qonggha әkelip soqty ma degen kýmәn tuady.

Al endi Preziydentimizding osy jolghy bastamasynyng da jogharyda biz sóz qylghan dýniyelerding ayaghyn qúshpasa degen qaupimizdi de jasyra almaymyz. Syldyr sóz ben ótirik uәde beruge kelgende aldyna jan salmaytyn sheneunikterimiz múny jýzege asyrmaugha neshe týrli, san-sapalaq qulyq oilap tappasyna kim kepil? Degenmen, jana Preziydentimiz múnday «apparattyq oiynnyn» jolyn kesip, oiyna alghan dýniyeni jýzege asyrugha tabandy týrde kirisedi degen senimdemiz. Múny tipti myna koronovirustyng saldarynan qonyltaqsyp qalghan budjetimizdi toltyrudyng birden-bir tiyimdi tәsili ekendigi ekendigin aityp jatudyng ózi artyq.

Jaybergen Bolatov

Abai.kz

5 pikir