Sәrsenbi, 24 Sәuir 2024
Aqmyltyq 4332 4 pikir 6 Mamyr, 2020 saghat 12:36

Qazaqstanda AQSh-tyng biozerthanasy bar ma?

«Amerikanyng Qazaqstanda әrqanday auru týrlerin tәjiriybeden ótkizip, synaytyn biozerthanalary bar» deytin sóz kópten beri aitylyp keledi. Biraq, biozerthana turaly resmy biylik tis jaryp eshtene aitpaghan son, ol «jabuly qazan jabuly» kýiinde qalyp keledi. Áriyne, AQSh tarapy da zerthana jayynda jaq ashqan emes. Búl jaytty Qytay men Resey ghana jariyagha jar salyp otyr.

Kesheli beri AQSh Qytaydy SOVID-19 indetining tarauyna baylanysty taghy da aiyptay bastady. Amerikandyq barlaushylardyng tórt bettik bayandamasyndaghy derekterge sýiengen Associated Press «QHR saqtanu sharalary men dәri-dәrmekting qoryn jasap alu ýshin, indetting taralu aimaghyn jasyryp kelgen» dep, habarlady. Sonday-aq AQSh tarapy Qytaydy «aqparatty qúpiya ústady, tipti әueli zerthanada jasalghan virusti de bildirmedi» dep, kinәlauda. Amerikanyng memlekttik hatshysy Mayk Pompeo  Covid-19 QHR-dyng Uhani qalasyndaghy zerthanadan taraghanyn dәleldeytin aighaqtar resmy Vashingtonda jetip artylatynyn mәlimdedi. Pompeo QHR Kompartiyasy koronavirus indetining qauipin әlem elderine bildirmeuding bar aily-sharghysyn jasap baqty dey kelip, Vashington indetting taraluyna jauapty adamdardy jazagha tartuy kerek dedi.

Pompeo zayaviyl, chto COVID-19 vyshel iz laboratoriy v Uhane

(AQSh Memlekettik hatshysy Mayk Pompeo)

AQSh Dýniyejýzilik densaulyq saqtau úiymyn da kinәlap otyr. «DSÚ Qytaydyng yqpalyna týsip qalghan» deydi AQSh. Sol sbepti AQSh Dýniyejýzilik densaulyq saqtau úiymyn qarjylandyrudan bas tartty.

AQSh-tyng aiyptaularyn esty salysymen Qytay Amerikagha búrynghy KSRO territoryasyndaghy zerthanalaryn jabudy talap etip shygha keldi. Oghan Resey qosylyp, AQSh-tyng Qazaqstandaghy, Armeniyadaghy, Gruziya men Ukrainadaghy zerthanalary aurudyng aty jaman týrlerin jasap, taratuy mýmkin dep dabyl qaghuda.

Al endi búl súmdyq habar. 40-50 jyl qazaq dalasy Kremliding synaq poligony boldy. Synaq aimaqtarynda 1949-1989 jyldar aralyghynda 456 әr týrli yadrolyq jarylystar jasalsa, sonyng ishinde әue men jer astynda – 116 synaq jasalghan.

Resey jalgha alghan poligondargha qatysty senatorlar taghy daulasyp ...

e-history.kz saytynyng derekterine jýginsek, qazaq dalasyndaghy synaq tragediyasy 40 jylgha sozylyp, 1951 jyly 18 qazanda uran bombasy, 1953 jyly 12 tamyzda jer ýstinde dýnie jýzinde alghash ret quattylyghy 500 kilotonna bolatyn sutegi bombasy synalghan. 1953 jylghy tamyzda termoyadro qondyrghysynyn, al 1955 jyly A. Saharov shygharghan bombanyng synaghy ótken. Jazushy Medeu Sәrseke: «Semeyde jerasty synaghy 1961 jylghy 9 qyrkýiekte, eng songhysy 1989 jylghy qazan aiynyng 19-y kýni jasalghan. Yaghni, 28 jyl boyy damylsyz jýrgen. Sol jyldarda tek qana Degelenning astynda 296 synaq jasalghan. Solardyng deni – asa quatty dýmpuler bolghan»,  – dep jazady.

Qazaq halqy yadrolyq synaqtardan adamzat balasy búryn sondy kórmegen zardap shekti.

Býgin Semey poligonynyng jabylghanyna 27 jyl boldy | KTK

«Semeydegi yadrolyq synaqtyng saldarynan songhy jyldary әr jýz myng adamgha shaqqanda jýike-psihologiyalyq aurugha shaldyqqan adamdardyng sany 960-tan 1624-ke, aqyl-oyy kem adamdar 3105-ten 4612-ge, nevroz jәne jýike tamyr derti bar adamdar 3692-ge kóbeygen. Al sary auru, ish auruy, tuberkulez siyaqty auru týrleri halyqty әbden mendep, arasynda kópshiligi naghyz túqym qualaytyn dauasyz rak, paralich, anemiya, jazylmaytyn teri aurularynyng aluan týrlerine dushar bolyp otyr. Synaq zardaptary dәri men dәrigerlerdi dәrmensiz etip, adamzat balasynda kezdespegen auru-syrqaulardyng «jana» týrlerin tuyndata bastaghan. Jalpy, Semey ónirindegi poligongha jaqyn búrynghy bes audan halqynyng densaulyq jaghdayyn saralasaq, jýike auruyna shaldyqqandar sany (1995 jylghy derekter) – 1650-ge tayau, aqyl-oyy kemtarlar 4700-ge jetipti.  3700 adam jýike tamyry auruyna shaldyqqan. Ásirese, eki әielding birinde tamaq bezderining auruy asqynyp qabynuy, aurugha shaldyghushylardyng immuniytetteri nasharlyghy bayqala bastaghan. Respublika boyynsha ortasha jas úzaqtyghy erlerde – 59, әielderde – 62 jas bolsa, poligon aimaghyna jatatyn audandarda erlerde – 52-55, әielderde 58 jas kýiinde qalyp keledi» dep jazady e-history.kz sayty.

Qazir «dalamyzda synaq poligondary jabyldy» dep, jýrmiz. Eger sol poligondar men synaq bazalary ary qaray biozerthanalar týrinde júmysyn jalghastyryp jatqan bolsa, sorymyz sorpaday qaynaytyn kýnder әli alda eken...

Sonymen, AQSh-tyng Qazaqstanda biozerthanasy bar ma, әlde joq pa? Eger joq bolsa, Ýkimet eldi ýreylendirmey Qytay men Reseyding AQSh zerthanalary turaly sózine resmy jauap berui kerek. Eger bar bolsa, ol zerthanalar erteng ajal uyn seppey túrghan kezde jabyluy kerek!

Dәuren Qasenúly

Abai.kz

4 pikir