Beysenbi, 25 Sәuir 2024
Anyq 5397 8 pikir 17 Sәuir, 2020 saghat 12:29

Diplomy bar, júmysy joq jastar nege kóp?

Jastargha barsha qamqorlyqty jasap jatyrmyz dep qansha jerden dýbirletkenimizben olardyng ómirlik problemalaryn tasada ústap qalu bolshaghymyzgha shabylghan balta. Sol bolashaqqa shabylghan baltanyng biri – qajetsiz mamandardy dayyndau ýrdisi. 

Bir qaraghan jangha elimizde jogharghy bilim alugha qol jetimdilik artyp, diplomdy maman dayyndau jaghynan Qazaqstan әlemdegi aldynghy qatarly memleketke ainalyp ýlgerdi. Biraq sol diplomdy mamandardyng arasynda keng jayylghan júmyssyzdyq dengeyi eshkimdi onsha oilantpaydy. Áyteuir balam uniyversiytet bitirse boldy degen qazaqy pikir óz ýstemdigin әzirshe jýrgizip túr. Memlekettigi bar, jeke menshigi bar JOO eshkimge kereksiz mamandar dayyndaudy konveyerge qoyyp, bitirgen mamandyghy eshkimge kereksiz bolyp qalghan jana júmyssyzdardyng sanyn arttyrugha óz ýlesterin qosu ýstinde. Bilim jәne ghylym ministrligi tarapynan mamandar qay salagha qajet ekendigine monitoring jýrgizilmeydi de. Qazir qaltasyna diplomdy basyp alyp, santehnik bolyp qúbyr jóndep nemese kureri bolyp pissa tasyp jýrgender jetip artylady. 

Qoghamgha qajet mamandy dayyndaugha qatysty Ýkimet tarapynan da naqty qadam jasalmay jatyr. Osy salanyng basy-qasynda jýrgenderding biylikke aitar nazy jetip artylady. Birinshisi JOO men olarda oqityn student sanyn azaytu. Jәne ÚBT súraqtaryn qiyndatyp, ótpeli balldy jogharlatu. Aqyly negizde týsip oqityndar ýshin oqu baghasyn sharyqtatyp kóteru.   

Búdan bólek elimizde júmys jasap jatqan iri jәne orta kompaniyalarda avtomattandyru, sifrlandyru jәne robottandyru qolgha alynyp, onda júmys isteytinder sany qysqara bastady. Al, olar ólip bara jatsa da jana bitirgen jas mamandy kerek etpeydi. Júmysqa alynushygha qoyylar talap óte qatal.

Shaghyn biznes bolsa kóp jaghdayda jogharghy bilimdi kerek etpeydi. Eger qajet etile qalghan jaghdayda kerekti maman belgili bir kәsiby biliktilikke iyelik etuge tiyis. 

Qazaq elining halyq sanynyng ósui jyl sayyn 250-350 myng adamdy qúrasa, әr aghymdaghy jylda 100 myng jana júmys orny (onyng 50 nemese 30 myny zeynetkerlikke shyghushylar tarapynan) ashylady. Sonda jogharghy oqu oryndaryn bitirgen 100 mynnan asa diplomdy maman men mektepten keyin júmys istegisi kelgen 70 myng jastyng sol ashylghan júmys oryndardy isteuge mýmkindigi bar ma? Osylaysha tuyndap otyrghan jasyryn júmyssyzdyq faktory ýlken әleumettik problemany ómirge әkelip otyr.

Búdan qútyludyng taghy bir jolyn mamandar oqudy jana bitirgen bilikti týlekterding ózderine-ózi júmys ornyn ashugha mýmkindik aluy dep uәjdaydy. Biraq búghan bizding JOO dayyn bolmay shyqty. Barlyq bәle JOO arasynda bәskelestikting oqudyng aqysynyng jogharghylyghy men tómendiginen tuyndap, bazarly ekonomikagha kerek mamandy ghana dayyndau tasada qaluynan eken. 

Eng basty problema osynday eshkimge kereksiz mamandyqty tandau men ony aqsha shashyp bitirip shyghu mektep týlegi men ata-ananyng sholaq oilauynan da oryn alyp keledi. Eger sol balasynyng bolashaghy ýshin esh kereksiz oqugha shashqan aqshany oghan ózining jeke biznesin ashyp beruge júmsasa, odan ata-ananyng kóp nәrse útaryn júrt týsinetin uaqyt jetti. 

Eshbir oqu ornyn bitirmey әlemge tanymal bolghan jandar jetip artylady. Grek milliarderi Aristoteli Sokrat Onassis tórt synyptyq bilimmen әlemdik sauda men bizneste óz danqyn әigiley aldy. Osyny alash balasy kәperine alsa, eshkimge kereksiz mamany bar otbasylardyng sany azaya týser edi. Endi JOO ózderinen bitirgen shәkirtting qúr 4 jyl bos oqyp shyqpay, óz isin ashatyn, ózgening aldynda isker ekenin tanyta biletin maman dayyndaugha kirisu ýshin ghylymiy-pedagogikalyq janghyrudy jolgha qony kerek.

Ata-ana balasynyng qaltasyndaghy diplomgha emes, onyng qolynan ne keletine senui kerek-aq. Qala men auyl mektebin salystyryp alghashqysyna basymdyq beru opa әpermeytin salystyru. Oqityn bala shetel aspay óz elinde-aq telegey teniz bilimge qol jetkize alady. Bar bәle mektepke senip, balanyng әke-sheshe qadaghaluymen óz betimen jeke dara bilim aluyna, qolynyng ebi keletin kәsibin mengeruge jete mәn bermeytin ózimizding sholaq tanymymyzda jatyr. Osynday-da «Nashar ústazdan da tamasha bilim alyp shyghugha bolady» degen jóiit maqaly oigha oralady.

Mektep bitire salyp, RF men AQSh bilim alugha asyghatyn orys tildi shәkirtterdi emes, elimizge kerek Qazaq tildi jastardy búrynghyday birynghay mektepke qana senbey jeke ózimiz otbasynan tәrbiyeleuimiz kerektigin úghynatyn kez jetti. Ghylym-bilim damyghan zamanda arnayy oqu orynda oqymay-aq, óz betimen bilimin jetildirudin, kәsip týrlerin ashudyng týrli joldary da bar. Jaryq dýniyege kelgen son, әr pendening óz su isherligi bolady. Biz óz perzentimizge sol su ishierlikti tartu ete bilemiz be, әlde oghan jolatpay ómirin qor etemiz be? Mәselening mәnisi osynda jatyr.

Ábil-Serik Áliәkbar

Abai.kz

8 pikir