Sәrsenbi, 24 Sәuir 2024
3605 0 pikir 28 Qantar, 2020 saghat 12:06

Chehiyada «Abay» mәdeni-aqparattyq ortalyghy ashyldy

Býgin Chehiyanyng Praga qalasynda Klementinum atyndaghy Últtyq kitaphanasynda «Abay» mәdeni-aqparattyq ortalyghynyng ashylu saltanaty bolyp ótti. 

2020 jyly úly klassik jәne gumanist Abay Qúnanbayúlynyn                          175 jyldyq mereytoyy toylanady. QR Preziydenti Qasym-Jomart Toqaevtyng ý.j. 9 qantarynda «Abay jәne XXI ghasyrdaghy Qazaqstan» atty maqalasy jaryq kórdi. Onda Memleket basshysy bylay dedi: «Abaydy tanu – adamnyng ózin-ózi tanuy. Adamnyng ózin-ózi tanuy jәne ýnemi damyp otyruy, ghylymgha, bilimge basymdyq berui – kemeldikting kórinisi. Intellektualdy últ degenimiz de – osy. Osyghan oray, Abay sózi úrpaqtan baghyt alatyn temirqazyghyna ainaluy qajet». Sonday-aq, Qasym-Jomart Toqaev shet memleketterdegi Elshilikter janynan «Abay» ortalyqtaryn ashu kerektigin atap ótti. 

Osyghan oray, QR Mәdeniyet jәne sport ministrligi, QR Syrtqy ister ministrligi jәne  Qazaqstan Respublikasynyng Cheh Respublikasyndaghy Elshiligining qoldauymen Praga qalasynda «Abay» mәdeni-aqparattyq ortalyghyn ashu qolgha alynghan bolatyn.  Ortalyq Qazaqstan Respublikasynyng Cheh Respublikasyndaghy Tótenshe jәne Ókiletti Elshisi Marat Múhanbetqazyúly Tәjinning qoldauymen jýzege asyryldy.   

Ortalyqtyng mindeti – qazaq әdebiyeti men ruhaniyatynyng damuyna ýles qosu, Abay shygharmalaryn oqu mәdeniyetin qalyptastyru, aqyn múralaryn shet elderdegi ghalymdardyng zertteluine jәne ghylymy enbekterding kóptep jazyluyna әser etu. QR Últtyq akademiyalyq kitaphanasymen tikeley baylanys ornatatyn jetekshi ruhany ordasy retinde qazaq әdebiyetining ong imidjin qalyptastyru, aqyn shygharmalaryna degen súranys pen aqparat aghyndaryn baghyttau jәne retteu, ortalyqtyng ghylymy jәne mәdeny qyzmetine baylanysty ótkiziletin is-sharalardy búqaralyq aqparat qúraldarynda jariyalau jәne aqparattyq qoldau kórsetu bolyp tabylady.

Ortalyqta kitaptar men elektrondy aqparattyq resurstarmen tanysugha bolady: CD-diskiler, aqparattyq jәne merzimdi basylymdar, ghylymy aqparattar. Sonday-aq, qazaqstandyq tolyq mәtindi mәlimetter bazalaryna qoljetimdilik úsynylady. Abay jәne onyng shygharmalary turaly  Qazaqstandyq Últtyq elektrondy kitaphanasynda 800-den astam basylymdar bar. 

Ortalyq úly Abaydyng danalyq dýniyetanymyn saralau, aqynnyng jekelegen ghibratty oy týiinderin, ólenderi men qara sózderindegi filosofiyalyq tújyrymdaryna týsinik berudi kózdeydi. Ortalyq kitaphana oqyrmandary, Qazaqstan men Chehiyanyng tanymal jazushylary men aqyndarymen kezdesetin oryngha ainalady.

Ortalyqta kitap kórmeleri, dóngelek ýstel, abaytanushylarmen kezdesu, әdebiy-muzykalyq keshter jәne t.b. mәdeny is-sharalar ótkizu josparlanuda.

Ortalyqta Abaydyng shygharmalary boyynsha onyng naqyl sózderi, ólenderi, poemalary, qara sózderi, audarmalary, әnderi, sonday-aq, abaytanushy ghalymdardyng shygharmalary, zertteu enbekteri, bibliografiya, dissertasiya, avtoreferattar turaly aqparattar beriledi. #Abai175 heshtegi bar elektrondyq portalda úly Abaydyng mereytoyyna arnalghan is-sharalar

Abay ólenderin oqu estafetasy  men Úly Abaydyng mereytoyyna arnalghan is-sharalar jayynda mәlimmetter taratylady.  

Sonday-aq, Ortalyqta «Abay» romanynyng shyqqan alghashqy basylymdary, Abay turaly shygharmalar men suretshilerding qújattary,  múrajaylar jәne eskertkishter turaly mәlimetter, Hakim Abaydyng beynesin salghan belgili suretshilerding reproduksiyalarynyng kóshirmeleri men illustrasiyalyq kitap jәne foto kórmeleri kitapsýier oqyrmandargha úsynylady.  

Is-shara barysynda «Álem tanyghan Abay» atty dóngelek ýstel úiymdastyrylyp, «Álem tanyghan Abay» illustrativti-kitaptar kórmesi men «Abay әlemi» atty fotokórmesi, «Estelik ghasyrdan da úzaqqa sozylady...» atty kórinis úsynyldy. 

«Álem tanyghan Abay» illustrativiyti-kitaptar kórmesinde «Abay» ensiklopediyasy, «Qarasózderi», Shygharmalar jinaghynyng 2 tomdyghy,  «Qalyng elim qazaghym...» ólender jinaghy, «Sen de bir kirpish dýniyege» ólender men qarasózderi, «Stihi, poemy, proza», «Abay tili sózdigi», «Abay turaly sóz», «Ya – chelovek-zagadka...» jәne  M.Áuezovtyng «Abay joly» romany, Latif Hamidiyding «Abay», «Dvadsati stihotvoreniy na treh yazykah», D Omarovtyng «Abaydyng ruhany múrasy», Gh. Esimning «Hakim Abay» jәne «Abay turaly filosofiyalyq traktat», Sh.Qúdayberdiúly shygharmalarynyng jinaghy jәne t.b. kitaptar tanystyrylady. 

«Abay әlemi» atty fotokórmede Abaydyng shygharmashylyghy men ómirine qatysty tarihy eskertkishter men tabighat kórinisteri, aqyn dýniyege kelgen qasiyetti meken turaly jәne qazaq elining mәdeny ómirine qatysty mol maghlúmattar beriledi. Atap aitatyn bolsaq, Á.Qasteevting «Jas Abay» (1945), «Abay» (1954), «Abay» (1967), «Abaydyng jastyq shaghy» (1968), A.Voloshikting «Bala Abay jyr tyndap otyr» (1948), E.Sidorkinnin «Abay men әjesi Zere» (1960) jәne «Abay», «Múhtar Áuezov» pen «Múhtar Áuezovtyng «Abay joly» romanyna salghan illustrasiyalary, Ý.Ájiyevting «Bala Abaydyng oqudan oraluy» (1969), L.Leontevting «Abay Semey qalasynyng kitaphanasynda» (1954), «Abay jәne balalary» (1896), A.Kenig «Abay» (1953), «Abay  jәne otbasy, «Abaydyng qauyrsyn qalamy, shaqshasy, qalta saghaty, ózi sýiip oqityn toghyzqúmalaq taqtasy», «M.Áuezov júmys ýstinde. 1939 j., Semey qalasyndaghy Abaygha ornatylghan eskertkish, Saryarqanyn shyghys bóligindegi tau jotasy – Abay tughan  Shynghys tauy, Ertis – qazaq dalasynyng úly ózeni, Shynghys pen Semey qalasyn jalghaytyn tas jol, Jiydebay qonysy jәne t.b. 50-den astam kartinalar qoyyldy. 

Chehiya Respublikasyndaghy «Tarlan» qazaq studenttik jastar úiymy da  is-sharanyng ótuine atsalysty. Úiym 2008 jyly qúrylyp, sport, turizm, mәdeny jәne oiyn-sauyq is-sharalaryn úiymdastyrumen ainalysady. Komandada 12 adam júmys jasaydy. Chehiyadaghy 3000 qazaq jastarynyng basyn qosqan úiymdy Baqnúr Aibek basqarady. 

Alghashqy abaytanushy jәne aqynnyng ómiri men shygharmashylyq múrasyn orys oqyrmandaryna túnghysh tanystyrghan qogham qayratkeri, jurnalist, etnograf Álihan Bókeyhanov. 

Onyng alghashqy jazghan maqalasy «Abay (Ibrahiym) Kunanbaev – mýnahib (nekrolog)» dep atalady. Ol 1905 jyldyng qarasha aiynda «Semipalatinskiy listok» gazetining 250-252 sandarynda jariyalanghan. Bir jyldan son, «Semipalatinskie oblastnye vedomosti» gazetine qayta basylyp, keyin 1907 jyly «Zapisky Semipalatinskogo podotdela IY.R.G.O.» atty kitapta shyqty. Al, 1991 jyly «Júldyz» jurnalynda qazaq tilinde jariyalady. Maqalany audarghan abaytanushy Túrsyn Júrtbay boldy. 

Abay shygharmalary 34-ten astam tilge audaryldy: aghylshyn, armyan, arab әzerbayjan, bashqúrt, bolgar, beloruss, gruziyn, italiya, qaraqalpaq, qytay, kәris, qyrghyz, latyn, latysh, litva, moldovan, monghol, nemis, polisha, orys, ózbek, tәjik, tatar, týrik, týrkimen, ukraiyn, úighyr, fransuz, eston, cheh jәne yakut  tilderi. Atap aitatyn bolsaq, aqynnyng kitaptary «Kynanbajev Abaj Sherlәr   vә poemalar» әzerbayjan, «Kunanbaev Abai Selected poems», «Kunanbaev Abai Selected poems», «Abai. Life. Time», «Abai Book of  Words» aghylshyn, «Kunanbaev Abay Izbrannoe» armyan, «Kunanbaeu Abay. Vybranae» belorus, Abay «Kniga za slovoto-pritchi» bolgar, «Nyar/Ford. Trencsenyi-Wildapfell» vengr, «Kunanbaev Abay Vremya letiyt. Stihi» gruziyn, «Kunanbaev Abay Tanglamaly qosyqlar» qaraqalpaq, «Ýsh poema» qytay, «Sózder kitaby» kәris, «Yrlar» qyrghyz, «Kunanbajevs Abajs Ergla acis» latysh, «Deti. Zima. Rodnaya zemlya» litva, «Kunanbaev Abay Versuri alese» moldova, «Abay  Qúnanbayúly ólenderi» monghol, «Des Madchens Antwort» nemis, «Kunanbajew Abaj Masgut» polisha, «Lirika y poemy» orys, «Idy pryamoy dorogoy. Poveri sebe. Prazdnik molodosti» tәjik, «Shigyrilәr hәm poemalar» tatar, «Abay`in Eserlerinden seçmeler» týrik,  «Isgender. Poema» týrikmen, «Abay Poezii» ukraiyn, «Reflexions en prose, poèmes «Iskander» et «Masgoud» fransuz, «Ctyricet Rozjimani o zivote a Lidech» cheh tilderine jәne basqa da kitaptary audaryldy.  

QR últtyq akademiyalyq kitaphanasynyng baspasóz qyzmeti 

Abai.kz

0 pikir