Beysenbi, 25 Sәuir 2024
Janalyqtar 4419 0 pikir 9 Mamyr, 2009 saghat 09:07

Kýkirtke kómilgen Berezov

Ekologiyalyq qauipsiz aimaqqa qashan kóshiriledi?

Batys Qazaqstan oblysy Bórli audanyndaghy Berezov auyly әlemdegi iri múnaygaz kondensaty ken oryny Qarashyghanaqqa jaqyn ornalasqan. Búl qazynaly meken 1979 jyly ashylghanymen joghary qarqynmen iygeru keyingi kezderi jýzege asa bastady.

Ekologiyalyq qauipsiz aimaqqa qashan kóshiriledi?

Batys Qazaqstan oblysy Bórli audanyndaghy Berezov auyly әlemdegi iri múnaygaz kondensaty ken oryny Qarashyghanaqqa jaqyn ornalasqan. Búl qazynaly meken 1979 jyly ashylghanymen joghary qarqynmen iygeru keyingi kezderi jýzege asa bastady.

Ken ornynyng basty ereksheligi- múndaghy tabighy gaz qúramyndaghy kýkirtsutegining (serevodorod) mólsheri 4-ten 4,3 payyz shamasynda. Kýkirtsutegi- tynysty taryltu nәtiyjesinde kóp jaghdayda ólimge aparyp soqtyratyn kýshti jýike u-y bolyp tabylady. Qarashyghanaq ken ornynyng qauiptiligi birinshi klasqa teng kәsiporyndar qataryna jatqyzyluy sondyqtan bolsa kerek. Al Qorshaghan ortany qorghau ministrligi Qarashyghanaqty aiyryqsha qauipti nysandar tizimine engizgen. Qazynaly aimaqta qyzu júmys bastalghanda sanitarlyq qorghanys aimaghynda qalghan Túnghysh pen Berezov auylynda ekologiyalyq jaghday kýrdelene týskeni belgili. Ken ornynda apatty jaghday oryn alsa, myndaghan adamdardyng ómiri qauip qúshaghynda qalatyn boldy. Batys Qazaqstan oblystyq aumaqtyq qorshaghan ortany qorghau basqarmasy da búghan óz alandaushylyghyn bildirdi. Olardyng búl pikirine ministrlik te qoldau kórsetti. Obaly ne kerek, auyldardy kóshiru mәselesi erte bastan aityldy. Biraq, Qarashyghanaqty iygerushi kompaniyalar adamdardyng qauipsizdigin qamtamasyz etuge asygha qoymady. Talap qoygha kelgende qadaghalaushy organdardyng dәrmensizdigi bayqalyp qalghany shyndyq. Osylaysha Túnghysh pen Berezov auylyn kóshiru keyinge ysyryla berdi.

Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasynda bizding basty qúndylyghymyz-adam jәne onyng qúqy men erkindigi dep taygha tanba basqanday anyq jazylghan (1-bap). Áytsede, sheteldik kompaniyalargha bizding qúndylyqtarymyz kók tiyngha da tatymaytyn siyaqty. Ýkimetimizge de solay ekenin jasyryp qaytemiz. «Jyghylghan ýstine júdyryq» degen osy shyghar. Qazynalyq aimaqqa jaqyn qonystanghan auyl túrghyndary «bizdi ekologiyalyq taza aimaqqa qashan kóshiredi» dep kýtip jýrgende «Qarashyghanaq Petrolium Opereyting b.v.» konsorsiumy «ken ornyn iygerude jana tehnologiyalardy engizuge baylanysty» (?) sanitarlyq qorghanys aimaghyn búrynghy 5000 metrden 1500 metrge deyin qysqartu jóninde mәsele kóterdi. Arada bir jyl ótkende (2003 jyly) kompaniya aqyry sanitarlyq qorghanys aimaghyn 3000 metrge deyin qysqartugha qol jetkizdi. Elimizding bas sanitarlyq dәrigeri Qazaqstan Respublikasy zannamasyna qayshy әreketke baryp, sanitarlyq aimaqty 3000 metrge deyin qysqartu jóninde sheshim shyghardy. Sóitip, Berezov auyly sanitarlyq qorghanys aimaghy syrtynda qala bardy. Túnghysh auyly ken ornynan 1500 metr jerde ornalasqandyqtan ony kóshiru mәselesi kýn tәrtibinen týsken joq. Úzaq teketiresten keyin kompaniya Túnghysh auylyn Oral qalasyndaghy kóp qabatty ýilerding birine kóshirdi. Túrghyndargha QPO b.v kompaniyasy tarapynan tólengen qarjy mólsheri tipten tómen boldy. Biraq, halyq qauipti aimaqtan alys ketkenine quandy.

Al endi Túnghyshtan sәl-pәl әrirekte ornalasqan Berezov auyly әli kýnge sol sasyq auany iyiskep kýn keshude. Jerleri tozan, mal-jandary auru. Jasyna jetpey qartayyp, este saqtau qabiletterinen erte aiyrylyp jatqandar kóp. Auyl mandarynda tyshqan siyaqty tiri maqúlyq qalmaghan. Bala-shagha arasynda auru-syrqaulylar az emes. Ayta berseng tausylmaydy. Búdan eki jyl búryn oblystyq mәslihattyng deputtatary osy auyldardy aralaghanda olargha halyqtyng aitqan aryz-shaghymdary osynday. Bir «qyzyghy» osynday kózge kórinetin anyq faktilerge qaramastan, arnayy medisinalyq tekseruler bәrin qalypty jaghdayda dep kórsetedi. Auany tekserushiler de shekti rúqsat etilgen konsentrat óz mólsherinen aspaydy degen mәlimdeme jasaydy. Al AQSh-tyng Virdjiniya shtatynan kelgen tәuelsiz tekserushilerding qorytyndysy halyqtyng aitqan shaghymdaryn rasqa shygharyp otyrady. Osynday keregharlyqtardan song Berezov auylynyng 225 túrghyny jergilikti medkomissiyanyng keshendi tekseruinen ótuden bas tartty. Auyl túrghyndary elimizding Ýkimetine, Parlamenti men Preziydentine birneshe ashyq hattar joldady. Búl mәselege keyinen Parlament Mәjilisining deputattary da aralasty. Sóitip oblystaghy birneshe qadaghalaushy organdardan qúrylghan arnayy komissiya Qarashyghanaqtaghy kompaniyalardyng qyzmetine keshendi tekseru jýrgizudi qolgha aldy. «Baqsaq baqa eken» demekshi, múndaghy kompaniyalar 2005 jyly 248,2 mln.tekshe mert gazdy artyq jaqsa, 2006-2007 jyly 145,3 mln. tekshe metr gazdy aua basseynine shygharghan. Óndiris qaldyqtary da arnayy oryndarda saqtalmaytyn bolyp shyqty. Ne kerek, sol tekseruden song sanitralyq qorghanys aimaghy zansyz qysqarghan degen qorytyndy jasalyp, elimizding bas prokuroryna arnayy hat joldanghan.

-Bas prokuratura da sanitarlyq bas dәrigerding búrynghy sheshimin zansyz dep tapty. Soghan oray elimizding sanepiydemiologiyalyq komiyteti QPO b.v kompaniyasy basshylyghyna sanitarlyq qorghanys aimaghyn 5000 metrge deyin keneytu jóninde talap hat joldady. Ázirge kompaniya eshqanday sheshim qabylday qoyghan joq,-deydi Batys Qazaqstan oblystyq memlekettik sanepiydemiologiyalyq qadaghalau departamenti diyrektorynyng orynbasary Sergey Sherbina, (familiyasy dúrys jazylghan)-Al endi auyl túrghyndarynyng densaulyghyna keletin bolsaq, ol baghytta da ýlken júmys bastaldy. Ken ornyna jaqyn ornalasqan auyl túrghyndarynyng ótinishimen ótken 2007 jyly arnayy medisinalyq tekseru komissiyasy qúrylghan bolatyn. Onyng qúramyna Almatydaghy S. Asfendiyarov atyndaghy qazaq últtyq medisinalyq uniyversiytetining ghalymdary, kóptegen bilikti mamandar endi. Búl keshendi tekseru biyl (2008 j) da jýrip jatyr. Sonyng nәtiyjesi boyynsha Ýkimet arnayy qauly shygharyp, Berezov auylyn kóshiru mәselesin týpkilikti sheshui mýmkin. Qazir kóshiruge zandy negiz bolatynday qorytyndy jasaluyn kýtip otyrmyz.

Songhy kelip týsken derek kózderine qaraghanda, Qarashyghanaq ken orny aumaghynda qazir 200 tonnagha juyq ziyandy qaldyq jinalyp qalghan kórinedi. ÓBJK boyynsha QPO b.v. qaldyqtardy zalalsyzdandyru keshenin 2001 jyly iske qosuy tiyis-tin. Búl nysan әli kýnge deyin iske qosylghan joq. QPO b.v –ge poligondy paydalanugha bergennen aiyppúl tólep jýre bergen әldeqayda tiyimdi siyaqty. Kompaniya qorshaghan ortagha tiygizgen ziyany ýshin 2006 jyly bar bolghany 5 mlrd. tenge aiyppúl tóledi. Ótken jylghy aiyppúl mólsheri de az emes. 2008 jyldyng alghashqy jarty jyldyghyna jasalghan tekserisining nәtiyjesinde sot arqyly taghy eki milliard tengege juyq aiyppúl óndirildi. Biraq, «bayaghy jartas, sol jartas» eshtene ózgerer emes. Al auyl túrghyndary bolsa densaulyghynan aiyrylyp, onsyz da qamyshynyng sabynday qysqa ghúmyrlarynyng odan sayyn qysqaruyna amalsyz kónip, kýn keshude...

 

 

 

 

 

 

Mendolla NÚRYMÚLY,

Batys Qazaqstan oblysy

Jol azabynan qútylatyn kýn bar ma?

Batys Qazaqstan oblysy joldaryna jyl sayyn mol qarjy bólinedi.Soghan qaramastan jol... IYә, ras, ótken jyly respublikalyq budjetten Chapaev-Janaqala-Sayqyn audandarynyng jolyna dep edәuir qomaqty qarjy-qarajat bólingenimen, onyng 75 payyzy iygerilmey qaldy. Yaghni, ózi de seksen payyzy asfalit kórmegen «ortaghasyrlyq» jol edi, bayaghy ózimizge sinisti bolyp ketken salghyrttyqtyng saldarynan jolgha dep bólingen qarjynyn 600 milliony qaytarylyp berildi. Al, biylghy bólinip otyrghan qarjy kólemi byltyrghydan da kóp. Biyl jol jaghyn oblys әkimining ózi tikeley qadaghalaytyn boldy, bәlki, byltyrghy jaghday qaytalanbaytyn shyghar degenmen, aldyghyny kim boljapty…

Jalpy bizdegi memlekettik satyp alu deysiz be, tender ótkizu deysiz be, búl mәseleler tónireginde sheshilmegen týiinder jeterlik. Ádette jol jóndeushilerding tenderleri erte degende nauryz aiynda, әitpese sәuir aiynda bir ótedi. Onda da ol bólinetin qarjy bir jylgha esepteledi, sodan kelip ýsh jyl jasalugha tiyis joldar ayaqtalmay, jartylay jóndelip qala beredi. Sonymen, jol jóndeushiler yrghalyp-jyrghalyp júmysty mamyr aiynda bastaydy. Al, búl kezde jol salugha qajetti materialdar qymbattap shygha keledi. Bizding oblys jol salugha qajetti materialdardy ózi shygharmaydy, mýmkin, keybir materialdardy ózimizden dayyndaugha bolatyn da shyghar, biraq, әl-әzir búl jaghyna eshkim bas auyrta qoymaghan siyaqty. Tipti jol salugha qajetti material ózimizde bolghan kýnning ózinde ony dayyndap, zerthanalyq zertteu jasap, tәjiriybeden ótkizu degening kól-kósir júmys ekeni sózsiz, dәl qazir jol mekemeleri ýshin tiyimdisi- bitum, qiyrshyq tas degenderdi kórshi Reseyden satyp alady. Sóitip qymbatqa úrynady. Nege qymbatqa degen zandy súraq tuaady. Bizde merdigerlik úiymdar material óndiretin zauyttarmen «osynday uaqytta osynday kólemde material satyp alamyz» dep aldyn-ala kelisim-shart jasay almaydy. Óituge mýmkindigi de joq, jaghdayy da kelmeydi. Al, jol qúrylysy bastalatyn kezeng ol zauyttar ýshin «maqpal shaq». Óndirgen materialdaryn ókirtip eki esege kóteredi. Al, eregeskende almay kór! Osydan kelip jol qúrylysyna qajetti qúrylys materialdarynyng ózindik qúny men smetalyq qúny ózara sәikes kelmeydi, búghan ótken jyly sement pen qúm-topyraq qospasynyng baghasynyng kýrt qymbattap ketkeni siyaqty jaghdaylardy mysal etuge bolady. Tenderlerdi әbden taqalghanda bir ótkizbey erte bastan qamdanu jaghy jolmen ainalysatyndardyng da mazasyn alady. Olar ózderining bir býiirindegi búl mәseleni Ýkimetting aldyna da qoydy, mýmkin, aldaghy jyldary búl sharua qisynyn tabar degen de ýmit joq emes. Tender demekshi, jolgha qatysty tender eki ret ótkiziledi. Al, búl jergilikti mekemeler ýshin mashaqaty kóp júmys siyaqty kórinedi, sondyqtan qayta-qayta tenderge qatysa bermeydi. Nәtiyjesinde tender búryn jol salumen ainalyspaghan, aty da, zaty da beymәlimdeu mekemelerge búiyrady. Qazaqsha aitqanda jolmen sharuasy joqtar tenderdi «qalpaqpen úryp» alady. Oghan ótken jyly qomaqty qarjyny jenip alyp túryp, týk bitirmegen, aqtóbelik «Bamus-Servistin» is-әreketi naqty mysal bola alady. Taghy bir mәsele-bizdegi jol mekemelerining tehnikalyq mýmkindigi aitarlyqtay emes. Jol mekemeleri tiyimsiz dep oilay ma eken, әiteuir óz tapqan tabystaryna tehnika salyp alugha onsha yqylasty emes kórinedi. Jana zamannyng ynghayymen lizing arqyly sharuasyn sheship alugha asyqpaytyndar jeterlik. Sol bayaghy kenesten qalghan tehnikany mýlik qylyp, ilekerlep jýrip qareket qylugha ýirengen. Sodan keyin joldargha kýrdeli jóndeu nemese qayta janghyrtu júmystaryn jasaghannan góri, ortasha jóndeu júmystaryn jasau arqyly joldy qalypqa keltirudi jón kóredi. Oblystyq jolaushylar kóligi jәne avtokólik joddary departamentining mәlimetine qaraghanda, aldaghy kýnderi Qaratóbe, Janaqala, Shynghyrlau audandaryna qatqyl tabandy jol tartu júmystary bastalady. Oblys ortalyghymen baylanystyratyn qatqyl tabandy jol taghy ýlken-ýlken ýsh audangha tartyluy tiyis. Jalpy biylghy jyly respublika boyynsha keng auqymda avtomobili joldaryn jóndeuge basa mәn berilude, on alty aimaqtyng joly ýshin 20 mlrd. tenge qaralghan, onyng 2 mlrd. 134milliony bizding oblysqa tiyesili. әriyne, bórkimizdi aspangha atyp túryp quanatyn-aq jaghday. Eger sol respublikalyq budjetten bólingen qarjygha Qaratóbe-Syrym jolynyng 55shaqyrymnan 87shaqyrymdyq aralyghyndaghy joldary jóndelse, búl eki audannyng halqyna ýlken syy bolar edi. Sonday-aq, Shipov stansiyasynyng joly men oral-Kirsanov joldaryn jóndeuden ótkizu de josparda bar.

Oblystaghy turizmdi damytu turaly aityp jýrmiz. Negizsiz әngime deuge bolmas. Shalqar kóline kórshiles elderden arnayy keletin qonaqtardyng yqylasy da jaman emes. Biraq, qonaqty aitapghanda, osy jerding adamdaryn da qinaytyny jol mәselesi. Qalagha tiyip túr degenmen, sol Shalqaryna baryp qaytu da onay emes. Eger alda-jalda janbyr jauyp keter bolsa, onda eki ortadaghy jol boyyna amalsyz qonyp shyghugha tura keldi. Ótken jyly osy joldargha dep 600million tenge bólingenmen, merdigerding dәrmensizdiginen Anqaty-Saryómir jolynyng 30,87 shaqyrymyndaghy joly kýrdeli jóndeuden ótpey qaldy. Biyl búl júmystar oblystyq budjetting esebinen qaytadan qolgha alynbaq. Qalay degenmen de, jolsyz kýnkóris qiyn. Nashar jol-jolaushynyng da, kólikting de, jýikening de sory. Qansha qomaqty qarjy bólingenning ózinde ainalasy eki-ýsh jylda qyryq jyldan beri qordalanghan jol mәselesin sheshemiz deu de qisynsyz. Búl jerde oblystyq jolaushylar kóligi jәne avtomobili joddary departamenti diyrektory Q. Imashevting jol qúrylysymen ainalysatyn kompaniyalardy biriktiru turaly úsynysy kónilge qonatynday. Sonda qúrylys tehnikasyna múqtajdyq mәselesi de onynan sheshilui mýmkin, jol da sanysz kóliting salmaghyna úzaq jyl tótep berui mýmkin ghoy.

Jadyra Shamúratova

 

0 pikir