پوەزيالىق شىعارمانىڭ ۋاقىتپەن تىنىستاپ، كوركەمدىك-ەستەتيكالىق دەڭ­گەي­ى­نىڭ بيىك بولۋى، ياعني قيىننان قيىستىرا الار شەبەرلىكتەن تۋىپ، رۋحاني قا­جەت­تى­لىك­تى­ وتەۋى - ونى شىنايى ونەر تۋىندىسى رەتىندە ايعاقتايتىن نەگىزگى ولشەمدىك بەل­گى­لەر بولماق. پوەزيانىڭ دامۋى ءتۇر، جانر بايلىعىمەن دە ولشەنەدى. وسى ورايدا قا­زىر­گى قازاق نازىمىنا (پوەزياسىنا) كەيىننەن قوسىلسا دا، ۇلتتىق ويۋ-ورنەگىمەن بە­دەر­لەنىپ ۇلگەرگەن ولەڭ تۇرلەرىنىڭ ءبىرى - سونەت دەسەك، اقيقاتتان الىس كەتپەسپىز. دە­مەك، مۇنىڭ ءوزى ءتول ولەڭىمىزدىڭ ۇزدىكسىز دامۋ، ءوسۋ ۇستىندە ەكەنىنىڭ ايعاعى. ءويت­كە­نى سونەت - جالپى ولەڭ ونەرىندەگى ەرەكشە كوركەم قۇبىلىس قاتارىنا جاتاتىن سۇلۋ پوە­زيا تۇرلەرىنىڭ ءبىرى. سوندىقتان دا ول شىن مانىندەگى تالانت قۇدىرەتىن كەرەك ەت­ە­دى.

ءار حالىقتىڭ ۇلتتىق تابيعي ءبىتىم-بولمىسىنان، قابىلداۋ قابىلەتى مەن ويلاۋ ستي­لى، وي كەشۋ ۇردىسىنەن تۋىندايتىن تاندىك ەرەكشەلىكتەرى ولاردىڭ پوەزيا­سىن­دا­عى پوەتيكالىق تۇرلەردەن دە انىق بايقاۋعا بولادى. وسى تۇرعىدا سالىستىرا كەتسەك، ماسەلەن ور­تا عاسىرلاردىڭ ورتاسى (ح-حV عع.) مەن سوڭعى كەزەڭىندە ء(حVى-ءحVىى عع.) قازاق تو­پى­راعىندا جىراۋلار تۋدىرعان پالساپالىق ويعا جۇگىنگەن «تولعاۋ» جانرى ءوز دامۋىنىڭ ايرىقشا سا­پا­لى شارىقتاۋ شەگىنە جەتكەنى ايان، ال سول كەزەڭدەردەگى ەۋروپالىق باتىستا «سونەت» تە سونداي بيىك ءدا­رە­جە­دە دامىعان.

پوەزيالىق شىعارمانىڭ ۋاقىتپەن تىنىستاپ، كوركەمدىك-ەستەتيكالىق دەڭ­گەي­ى­نىڭ بيىك بولۋى، ياعني قيىننان قيىستىرا الار شەبەرلىكتەن تۋىپ، رۋحاني قا­جەت­تى­لىك­تى­ وتەۋى - ونى شىنايى ونەر تۋىندىسى رەتىندە ايعاقتايتىن نەگىزگى ولشەمدىك بەل­گى­لەر بولماق. پوەزيانىڭ دامۋى ءتۇر، جانر بايلىعىمەن دە ولشەنەدى. وسى ورايدا قا­زىر­گى قازاق نازىمىنا (پوەزياسىنا) كەيىننەن قوسىلسا دا، ۇلتتىق ويۋ-ورنەگىمەن بە­دەر­لەنىپ ۇلگەرگەن ولەڭ تۇرلەرىنىڭ ءبىرى - سونەت دەسەك، اقيقاتتان الىس كەتپەسپىز. دە­مەك، مۇنىڭ ءوزى ءتول ولەڭىمىزدىڭ ۇزدىكسىز دامۋ، ءوسۋ ۇستىندە ەكەنىنىڭ ايعاعى. ءويت­كە­نى سونەت - جالپى ولەڭ ونەرىندەگى ەرەكشە كوركەم قۇبىلىس قاتارىنا جاتاتىن سۇلۋ پوە­زيا تۇرلەرىنىڭ ءبىرى. سوندىقتان دا ول شىن مانىندەگى تالانت قۇدىرەتىن كەرەك ەت­ە­دى.

ءار حالىقتىڭ ۇلتتىق تابيعي ءبىتىم-بولمىسىنان، قابىلداۋ قابىلەتى مەن ويلاۋ ستي­لى، وي كەشۋ ۇردىسىنەن تۋىندايتىن تاندىك ەرەكشەلىكتەرى ولاردىڭ پوەزيا­سىن­دا­عى پوەتيكالىق تۇرلەردەن دە انىق بايقاۋعا بولادى. وسى تۇرعىدا سالىستىرا كەتسەك، ماسەلەن ور­تا عاسىرلاردىڭ ورتاسى (ح-حV عع.) مەن سوڭعى كەزەڭىندە ء(حVى-ءحVىى عع.) قازاق تو­پى­راعىندا جىراۋلار تۋدىرعان پالساپالىق ويعا جۇگىنگەن «تولعاۋ» جانرى ءوز دامۋىنىڭ ايرىقشا سا­پا­لى شارىقتاۋ شەگىنە جەتكەنى ايان، ال سول كەزەڭدەردەگى ەۋروپالىق باتىستا «سونەت» تە سونداي بيىك ءدا­رە­جە­دە دامىعان.

جالپى وقىرمان كوپشىلىككە تۇسىنىكتى بولۋى ءۇشىن سونەت تاريحىنا شاعىن شو­لۋ­ جاساپ، ازدى-كوپتى ماعلۇماتتار بەرىپ وتكەندى ءلازىم كورەمىن. سونەتتىڭ تۋىپ، قا­لىپ­تاسۋ، دامۋ توركىنىنە زەر سالساڭىز، بۇل جانردىڭ ءحىىى عاسىردا سيتسيليا ارا­لىن­دا دۇنيەگە كەلگەنىن انىقتاۋ ونشا قيىنعا تۇسپەيدى. ول از ۋاقىت ىشىندە يتا­ليا، فرانتسيا، گەرمانيا (المانيا) ەلدەرىنە تاراپ، قاناتىن كەڭىنەن جايىپ گۇل­دەن­گەن تۇسى ا.دانتە، ف.پەتراركا عۇمىر كەشكەن ۋاقىتتارعا دالمە-ءدال كەلەدى. سو كەز­دەردە ۋ.شەكسپير، پ.رونسار سىندى پوەزيا ساڭلاقتارى سونەتتىڭ نەبىر وزىق ءۇل­گى­لەرىن جاساعان. سونەت ءحىح عاسىردا رەسەيدە قايتا جاندانىپ، سىرتقى پىشىنگە اسا دەن قويعان سيمۆوليستەردىڭ سۇيىكتى ولەڭ تۇرىنە اينالادى. ا.س. پۋشكين، انتون دەلۆيگ، دەنيس داۆىدوۆ قالامىنان تۋعان سونەتتەر ورىس پوەزياسىنىڭ ءىنجۋ-مارجاندارى قا­تا­رى­نان سانالادى.

«سونەت» يتاليان تىلىندە «ۇندەسۋ، ۇيلەسۋ» دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. ونىڭ ءىش­ى­ن­ارا «كلاسسيكالىق سونەت»، «ەركىن سونەت»، «سونەت شوعى» نەمەسە «گۇلتاجى» (ۆەنوك سو­نەتوۆ) دەپ اتالاتىن تۇرلەرى بار. ەركىن سونەتتەن كلاسسيكالىق سونەتتىڭ اي­ىر­ما­شى­لىعى قالىپتاسقان كانوندىق ءداستۇردى بەرىك ساقتاۋىنان بايقالادى. ول ون ءتورت جول­دان تۇرادى. گۇلتاجى (سونەت شوعى) بولەك-بولەك ون بەس سونەتتى قامتيدى. ون­دا­عى­ ءار سونەتتىڭ سوڭعى جولى كەلەسىسىنىڭ باستاۋى بولىپ، ال «ماگيسترال» دەپ اتا­لا­تىن ون بەسىنشى شۋماق (تۇتاس ولەڭ) ون ءتورت شۋماقتىڭ العاشقى جولدارىنان قۇرا­لا­دى.

ون ءتورت جولدان تۇراتىن دارەجە-دەڭگەيى جوعارى بۇل ولەڭ تۇرىنە ەكىنىڭ ءبىرى با­را الماۋى سەبەبى - قالىپتاسقان ءداستۇرلى فورما ءپىشىنىن بەرىك ساقتاي وتىرىپ، ءول­ەڭ­نىڭ ىشكى مازمۇنىنىڭ يدەيالىق-كوركەمدىك جاعىن دا ۇيلەسىممەن تەڭ ۇستاۋ كە­رەك­تى، شەكتەۋلى ۇدەدەن شىعۋ قيىندىعىندا جاتسا كەرەك.

سونەت - قازاق پوەزياسىنان دا قاعاجۋ كورمەي، بيىك تورىنەن ەركىن ورىن الۋدا. وعان قازاق اقىندارى ق.امانجولوۆ، ق.بەكحوجين، ح.ەرگاليەۆ، ە.اۋكەباەۆ، ك.سا­لى­قوۆ، يرانعايىپ ولەڭدەرىن مىسالعا الساق تا جەتكىلىكتى.

دەسەك تە، ءادىلىن ايتۋ كەرەك، ءتول ولەڭ ولكەمىزدە  سونەتكە العاش قالام تارتىپ، سو­نى تۇرەن سالعان تارلان تالانت قاسىم امانجولوۆ ەكەنىن مويىنداعان ابزال. بۇل جەردە قاسىمداي كەمەل اقىندى ولەڭنىڭ سىرت­قى قالىبىن ءبىر ءسات نازارىنان شىعارماعان قۇدىرەتتى ابايدىڭ شاكىرتى دەرسىڭ. سو­ناۋ وتىزىنشى جىلداردا-اق جازىلعان ولەڭىن «سونەت» دەپ ايدار تاعىپ اتاۋى بە­كەر­دەن-بەكەر ەمەس. بۇل سونەت قازاق پوەزياسىنا «مەن جاڭالىق اكەلەدىم!» دەپ ءسۇيىنشى سۇ­راي كىرگەن كەرمەتتەي اقىننىڭ دارىن قۋاتىن كورسەتەدى:

ءتۇن ورتاسى اۋعاندا كوشە جىم-جىرت،

جۇپار جاڭبىر سەبەلەپ وينايدى بۇلت.

تاڭ اسىرعان تۇلپارداي تۇر تىپىرشىپ،

قاقپا الدىندا قالشيىپ جالعىز جىگىت.

جۇرەك ءلۇپ-ءلۇپ سوعادى، ۇيقى سەرگەك،

كوكىرەگىن كەي كەزدە ىزا كەرنەپ.

„الدە باسقا جىگىتپەن كەتتى مە ەكەن؟

نەگە الدادى ياپىراۋ تۇندە كەل دەپ".

اقىننىڭ حالىق ولەڭىنىڭ ەلەمەنتتەرى، وبرازدى جۇيەسى بار („تاڭ اسىرعان تۇلپارداي") جىلى ازىلگە قۇرىلعان بۇل سونەتى عالامات دارىنىن ءبىر ويناتقانداعى تۋعان دۇنيەسى.

اقىننىڭ اقىندىق بولمىسىن تانىتاتىن كوپ قىرلىلىق، ەڭ اۋەلى ونىڭ پوە­تي­كالىق ارسەنالىنىڭ بايلىعىن بىلدىرسە، وعان ۇلكەن ىزدەنىستىڭ، شىعارماشىلىق ءوسۋ­دىڭ، تانىم ءورىسىنىڭ كەڭەيۋىنىڭ ناتيجەسىنجە عانا جەتۋگە بولادى. عاجابى سول، قاسىم امانجولوۆتىڭ دارىن قۋاتىمەن ەرەكشەلىگى مول، ەۋروپالىقتارعا ءتان ولەڭ ءتۇرى پوەتيكالىق قالىبى بولەك قازاقتىڭ قولتۋما قارا ولەڭىنە وپ-وڭاي اي­نالىپ، كەلىستى ۇيلەسىمىن تابادى. تار ايادا اقىن ايتام دەگەن ويىن ەمىن-ەركىن جەتكىزەدى. بۇل - ءسوز شەبەرىنىڭ اقىندىق دياپوزونى مەيلىنشە كەڭ بولعانىنىڭ دالەلى. قاسىم امانجولوۆتىڭ ءجۇز جىلدىق مەرەيلى مەرەكەسى قارساڭىندا ونىڭ پوەتيكالىق قۋاتى تۋرالى ءبىر اۋىز ءسوز بولسا دا ايتقىم كەلدى.

„اباي-اقپارات"

قاراعاندى قالاسى