ستۋدەنتتىك شاق – جاستىق وتى جالىنداپ تۇرعان ساتتەگى ەڭ قيماس، قىزىقتى كەزەڭنىڭ ءبىرى. وسىنداي  ساتتەردىڭ بىرىندە 2018 جىلى جاز مەزگىلىنىڭ العاشقى اپتالىعىندا وندىرىستىك تاجىريبە بارىسىندا ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ فيلولوگيا جانە الەم تىلدەرى فاكۋلتەتى قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ماماندىعىنىڭ 4-كۋرس ستۋدەنتتەرى تاريحتان تالاي سىر شەرتەر كونە قالانىڭ ءبىرى سەمەيگە ساپارعا شىقتىق. جەتەكشىمىز ءارى احمەت بايتۇرسىنۇلى مۇراجاي-ءۇيىنىڭ ديرەكتورى رايحان ساحىبەكقىزى مەن توپتاعى التى قىز شىعىستى بەتكە الىپ، تاريحي ولكەنى كورۋگە اسىقتىق. جۇيتكىگەن پويىز ءبىزدىڭ تىلەگىمىزدى قۇپ كورگەندەي ءبىر تاۋلىك ىشىندە ەرتىستى باسىپ ءوتىپ، سەمەي قالاسىنا تابان تىرەدى.

بارعان بەتتەن اياعىمىزدى جەرگە تيگىزبەي، قوناعىن قۇدايىنداي سىيلاپ كۇتكەن ابايدىڭ مەملەكەتتىك قورىق-مۋزەيىنىڭ ديرەكتورى جۇنىسبەكوۆ بولات اعاي مەن ساپار، نۇرلان، نۇرجان اعايلارعا العىسىمىز شەكسىز. العاشقى كۇنى ءتورت بىردەي مۋزەيدى ارالاپ، ۇلت جاناشىرلارىنا قويىلعان ەسكەرتكىشتەردى دە كورىپ قايتتىق. اباي مۇراجايىن تولىقتاي ارالاتىپ، تۇسىندىرگەن نۇرجان اعاي مۇنداعى قولجازبالار، ساقتالعان دۇنيەلەردىڭ قۇندىلىعى جانە اقىننىڭ ومىرىنە قاتىستى دەرەكتەر مەن ونىڭ ولەڭدەرىن سارالاپ ءوتتى. ودان سوڭ بەت العان جەرىمىز ابايدىڭ ءوز زامانىندا ات باسىن بۇرىپ كەلىپ، كەتەر جانە ءاليحان مەن مىرجاقىپ اتامىزدىڭ تۇرعان ءۇيى، ۇلت قامى ءۇشىن جاناشىرلاردىڭ باس قوسار جەرى، قازىرگى «الاش ارىستارى–مۇحتار اۋەزوۆ مۇراجايى» بولىپ اتالادى ەكەن.

تۇڭعىش الاشتىڭ مۋزەيى اتالعان بۇل مەكەن سەمەي قالاسىنداعى اباي قۇنانبايۇلى ءتۇسىپ جۇرگەن ۇيلەردىڭ ءبىرى جانە 1992 جىلدان باستاپ اباي قورىق-مۋزەيىنىڭ ءبىر ءبولىمى سانالاتىنىن تاريحشى مۇراتبەك كەنەمولدين اعاي تانىستىرا ايتىپ شىقتى. تاريحىمىزدىڭ قاينار كوزى ىسپەتتەس بولعان ۇيگە ىشتەي تاعزىم ەتە قادام باستىق. ءۇيدىڭ ءبىرىنشى قاباتىندا ءاليحان بوكەيحان، ەكىنشى قاباتىندا مىرجاقىپ دۋلاتۇلى تۇرىپتى. ءۇي نەگىزىنەن اباي، ماعاۋيا، اقىلباي، عابدوللا سەكىلدى جاناشىرلار كومەكتەسىپ ساتىپ اپەرگەن اباي اۋىلىنىڭ ادامى ءانيار مولداباەۆتىكى بولعان.

مۋزەيدە قويىلعان گۇلنار مىرجاقىپقىزىنىڭ ەستەلىگى بويىنشا، ءاليحان مەن مىرجاقىپ 1921-1922 جىلدارى وسىندا تۇرعان. استىڭعى قاباتىن تانىستىرعان جانات ماسحۇتقىزى اپاي ءاليحان اتامىزدىڭ ۇستانعان زاتتارىن كورسەتىپ، ودان ءارى قىزىقتىرا ءتۇستى. «ءتىرى بولسام، قازاققا قىزمەت قىلماي قويمايمىن» دەگەن ءسوزىن ەسكە الىپ، ماڭگىلىك ورىنداماققا بەكىنە كەلەسى مۇراجايعا جول تارتتىق. ەندىگى باعىتىمىز–ولكەتانۋ مۋزەيى. ەكسكۋرسيا جەتەكشىسى ميراس اعاي سەمەي ولكەسىندەگى تۇگەلدەي دەرلىك قۇندىلىقتارمەن تانىستىرىپ ءوتتى. مۇراجايعا قارسى بەتتە تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ جارشىسى بولعان قايرات رىسقۇلبەكوۆتىڭ ەسكەرتكىشىنە دە توقتالىپ كەتتىك. قىزىقتاپ ءجۇرىپ ۋاقىتتىڭ قالاي وتكەنىن بىلمەي قالىپپىز. شوحان ءۋاليحانوۆتىڭ جاقىن دوسىنا اينالعان ورىس جازۋشىسى ف. دوستوەۆسكي مۋزەيىنە دە ات باسىن بۇردىق. ونىڭ ءومىر جولى مەن شىعارماشىلىعىنان حاباردار ەتكەن جۇلدىز اپاي جازۋشى تۇرعان ۇيىندەگى پايدالانعان زاتتاردى كورسەتتى. قۇشاق جايا قارسى العان مۋزەي قىزمەتكەرلەرىنە العىس ايتىپ، ءار قىزىقتى ءساتتى ەسكە الا العاشقى كۇنىمىزدى قيماي تامامدادىق.

ەكىنشى كۇن تىپتەن ەرەكشە ءوتتى. اباي مەن شاكارىمنىڭ مازارى ورنالاسقان جانە ۇلى اقىن مەن ۇلى جازۋشىنىڭ مۇراجاي-ءۇيىن كورۋگە اسىعا جيدەباي-بورىلىگە جولعا شىقتىق. ەڭ العاش توقتاعان جەرىمىز مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «قورعانسىزدىڭ كۇنى» اڭگىمەسىندە سۋرەتتەلەتىن كۇشىكباي اسۋى بولدى. جازۋشىنىڭ بۇكىل عۇمىرى مەن شىعارماشىلىعىنان حاباردار شاقجان اعاي باتىردىڭ جاتقان مازارى مەن اڭگىمەدە جازىقسىز جاپا شەككەن عازيزا قىزدىڭ بەيىتىن كورسەتتى. ونان سوڭ ابايدىڭ تۋعان جەرىن ىزدەپ كەلەر تالاي الاشتىڭ شىنايى جاناشىرلارى ءدام تاتقان بۇلاقتان ءبىز دە سۋ ءىشىپ، ارى قاراي ساپارىمىزدى جالعاستىردىق.

مۇحتاردىڭ العاش كىندىك قانى تامعان بورىلىگە كەلىپ جەتتىك. قازىر بۇل جەر مۇحتار اۋەزوۆتىڭ مۇراجاي-ۇيىنە اينالعان. جازۋشى جۇرگەن دارا جول، ونىڭ شىعارماشىلىعىنان ءار بولمە حاباردار ەتىپ تۇردى. شاقجان اعاي تانىستىرۋ اراسىندا سۇراق قويا وتىرىپ كوپتەگەن ماعلۇماتتارمەن ءبولىسىپ، دۇرىس دەپ تانىپ جۇرگەن دۇنيەلەرىمىزدى تەرەڭىنەن سارالاۋ قاجەتتىگىن ۇعىندىردى. جيدەبايعا بارار جولدا تاعى ءبىر تاريحي جەرگە توقتالدىق. بۇل–ەڭلىك-كەبەك كەسەنەسى. سوناۋ جەر داۋى ۇدەپ تۇرعان زاماندا رۋ اراسىنداعى جانجالدىڭ سالدارىنان قۇربان بولعان قوس عاشىقتىڭ قۇرمەتىنە سالىنعان كەسەنەگە توقتالىپ قۇران باعىشتادىق. ەكى جاستىڭ جانىنا قويىلعان ەلىكتىڭ بەينەسىن شاقجان اعاي ماحابباتتىڭ، ادالدىقتىڭ سيمۆولى جانە ونىڭ ەشقاشان ارامدىقتى بىلمەيتىندىگىن ايتتى. بايانسىز ماحابباتتىڭ قاسىرەتىن تارتقان عاشىقتار ەرلىگىن جىر ەتە جيدەبايعا قاراي بەت الدىق.

ەڭ الدىمەنەن مۇراجاي قاسىندا ورنالاسقان اباي مەن ءىنىسى وسپان، شاكارىم مەن ۇلى احاتتىڭ جاتقان مازارىنا بارىپ قۇران وقىپ، ىشتەي نيەت ەتتىك. قوس مۇنارانىڭ شىراقشىسى بولىپ وتىرعان ەرعازى اعاي كيەلى مەكەننىڭ ەرەكشەلىگىن، قاسيەتتى ەكەندىگىن، سونىمەن قاتار تىلەگەن تىلەكتەر اللانىڭ قالاۋىمەن ورىندالاتىنىن ايتتى.

مازارعا جاقىن تۇستا تاعى ەكى كيەلى جانداردىڭ زيراتتارى بار ەكەن. ولار – ابايدىڭ عانا ەمەس، بۇكىل قازاققا اسا قاستەرلى، انا ۇعىمىن تەرەڭىنەن ۇعىندىرعان زەرە مەن ۇلجاننىڭ جاتقان جەرى. «اباي جولىندا» سۋرەتتەلگەن قوس انانىڭ بەينەلەرىن كوز الدىمىزعا ەلەستەتە مۇراجايعا بەت الدىق. مۋزەيدەگى ەكسكۋرسيا جەتەكشىسى لاۋرا اپاي ابايدىڭ بۇل ءۇيدى ءوز جوباسى بويىنشا سالدىرعانىن ايتىپ باسىنان-اق ىنتىقتىرا ءتۇستى. ۇيدە نەگىزىنەن اباي ءىنىسى وسپان قايتىس بولعان سوڭ امەڭگەرلىكپەن ۇيلەنگەن ونىڭ جارى ەركەجانمەن تۇرعان ەكەن.

مۇنداعى ءبىز ءۇشىن ەرەكشە جاڭالىق بولعان–سول كەزدەگى قازىرگى ءبىزدىڭ تىلمەن ايتقانداعى «مۇزداتقىش» ەدى. «توشالا» دەپ اتالعان بۇل بولمەدە ەت ساقتالادى ەكەن. كولەمى ۇلكەن بولمەنىڭ ىشىنە ءتورت اعاشتى جەردەن توبەگە دەيىن مىقتاپ قاداپ، ەت تۇراتىنداي جان-جاعىنان بۇتالار شىعارىپتى. بولمە تەگىس تاسپەن قالانعاندىقتان، ءىشى سالقىن. اباي قوناق كۇتەر ەكى بولمە، ونىڭ ۇستانعان زاتتارى، جارى ەركەجاننىڭ بولمەسىندەگى دۇنيەلەر سول قالپىندا ساقتالىپتى. سول كەزدىڭ زاتتارىنا قاراپ قانشالىقتى قۇندىلىق ەكەندىگىن ۇعىندىق. اقىننىڭ ءبىز بىلمەس تۇستارىنا ەرەكشە توقتالعان لاۋرا اپايعا العىسىمىزدى بىلدىرە قيماي قوشتاستىق.

ەكى كۇنىمىز ەكى ساعاتتاي زىرعىپ وتە شىققانىمەن، كورگەن دۇنيەلەرىمىز جان سەمىرتتى. جاقسىمەن وتكەن ءار مينۋت ءبىز ءۇشىن باعالى بولدى. مۇنداعى ۇلكەن كىسىلەردىڭ بىلگەندەرىمەن قوسا تۇيگەندەرىن، شالىس باسپاۋ قاجەت تۇستاردى ۇعىندىرعانى ءبىزدى جاقسىلىققا، ىزدەنىسكە ودان ءارى جەتەلەدى. سەمەيمەن قيماي قوشتاستىق. ءالى دە كەلەرىمىزدى، ىزدەنەرىمىزدى ىشتەي سارالاپ، بەكىنگەندەي بولدىق. ءيا،ءبىزدىڭ العاشقى تاريحي ساپارىمىز وسىلاي باستالدى. بۇيىرسا، جالعاسىن تابارى ءسوزسىز.

جانسايا سمان

Abai.kz