بۇگىندە ەلدەگى وتكىر تۇرعان تاقىرىپتاردىڭ قاتارىندا زايىرلىلىق ماسەلەسى تۇر. رەسپۋبليكالىق جانە ايماقتىق اقپاراتتىق ءتۇسىندىرۋ توپتارىنىڭ دا ءجيى حالىققا ءتۇسىندىرىپ جۇرگەنى وسى زايىرلىلىق تۋراسىندا. سەبەبى مەملەكەت پەن ءدىن قاتىناسىن ۇعىنۋدا وسى زايىرلىلىقتى دۇرىس ءتۇسىنۋ قاجەتتىگى سەزىلۋدە. زايىرلىلىق ۇعىمى العاش باتىستا پايدا بولدى. ورتا عاسىرلاردا كاتوليك شىركەۋى وتە ىقپالدى بولىپ، ءدىندار ەمەس حالىققا جانە مەملەكەتكە قىسىم كورسەتتى. وسى قىسىم شەگىنەن اسقان ۋاقىتتا بۇقارا حالىق شىركەۋ مەن ءدىندارلاردىڭ قىسىمىن ازايتۋ ءۇشىن ولارمەن ۇزاق كۇرەس جۇرگىزىپ، سوڭىندا جەڭگەنى ءمالىم. باتىستا شىركەۋ مەن مەملەكەت، ءدىندار مەن ءدىندار ەمەس الەۋمەتتىك توپتار اراسىندا ىقپال مەن كۇش تەپە-تەڭدىگىن قامتاماسىز ەتكەن زايىرلىلىق تۇسىنىگى وسىنداي جاعدايلاردان كەيىن ورناعان. وسى سەبەپتى باتىستا مەملەكەتتىڭ ءدىننىڭ تەگەۋرىندى ىقپالىنان ارىلعىسى كەلۋىنەن، قوعامنىڭ الەۋمەتتىك بەيبىت ءومىردى، ءدىندار ەمەس ادامدار مەن الەۋمەتتىك توپتاردىڭ كوبىرەك ەركىندىكتى قالاۋىنان تۋىنداعان.

زايىرلى مەملەكەت كەز كەلگەن دىنگە بەيتاراپ ۇستانىمدا بولادى. بەلگىلى ءبىر دىنگە باسىمدىق بەرىلمەيدى. ياعني رەسمي ءدىن بولمايدى. مەملەكەت قانداي دا ءبىر دىنگە تاۋەلدى بولمايدى. ءدىن دە مەملەكەتتەن تاۋەلسىزدىك سەزىنەدى. ەل ازاماتتارىنىڭ ار-ۇجدان مەن ءدىني سەنىم ەركىندىگى قامتاماسىز ەتىلەدى. بىراق ءار ادام ءوزىنىڭ ەرىكتى تاڭداۋىمەن قالاعان ءدىندى ۇستانۋعا، ءتىپتى ەشبىرىن ۇستانباۋعا دا قۇقىلى بولادى. مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرى، مەكتەپتەر جانە قۇقىقتىق جۇيە قانداي دا ءبىر ءدىننىڭ ىقپالىندا بولمايدى. وسى ەرەكشەلىكتەردى سارالاي كەلە «زايىرلىلىق» تۇسىنىگىنىڭ مىناداي سيپاتتامالاردان تۇراتىنىن ايتۋعا بولادى:

▪ بەيتاراپتىق (مەملەكەت پەن مەكتەپتەر),

▪ تاۋەلسىزدىك (مەملەكەتتىڭ دىننەن جانە كەرىسىنشە),

▪ ەركىندىك (ار-ۇجدان جانە ءدىني سەنىم).

دەي تۇرعانمەن زايىرلىلىقتى اتەيزممەن شاتاستىرۋ قاتە. اتەيزم ءوزىمىز دە باستان كەشكەندەي ءدىن اتاۋلىدان تۇبەگەيلى باس تارتۋدى، قۇدايدى مۇلدەم مويىنداماۋدى بىلدىرەدى. سول سەبەپتى دە كەڭەستىك كەزدە ءدىن اپيىن دەپ ءتۇسىندىرىلىپ، ءدىن قىزمەتكەرلەرى يمامدار مەن شىركەۋ قىزمەتكەرلەرى جاپپاي قۋدالانعان بولاتىن.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اتا زاڭى مەملەكەتىمىزدىڭ زايىرلى ەكەندىگىن ايقىندايدى. اتا زاڭنىڭ 1 بابىنىڭ I بولىمىندە: «قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوزىن دەموكراتيالىق، زايىرلى، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتىندە ورنىقتىرادى، ونىڭ ەڭ قىمبات قازىناسى – ادام جانە ادامنىڭ ءومىرى، قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى» – دەپ  كورسەتىلگەن.

بۇگىندە رەسپۋبليكامىز ءوزىن الەمگە كوپ ۇلتتى ءارى كوپكونفەسسيالى مەملەكەت رەتىندە تانىتۋدا. قازىرگى احۋالعا كوز سالار بولساق، 2017 جىلعى 1 قاڭتاردا رەسمي تىركەلگەن 18 كونفەسسيا اتىنان وكىلدىك ەتەتىن 3658 ءدىني بىرلەستىك بار. ولاردىڭ فيليالدارىنىڭ قىزمەتىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن بار قاجەتتى جاعداي جاسالعان.  رەسپۋبليكادا جالپى سانى 3464 عيبادات ءۇيى تىركەلگەن. ولاردىڭ 495 پروتەستانت حرامى مەن عيباداتحاناسى، 294 پراۆوسلاۆيە، 109 كاتوليك شىركەۋى، 7 يۋدەي سيناگوگاسى، 2 بۋدداشىلار حرامى، 7 “كريشنا ساناسى” قوعامى جانە باحاي قاۋىمىنىڭ عيباداتحاناسى بار. ەلدەگى ءدىن ۇستانۋشىلارىنىڭ 70 پايىزى مۇسىلمان سەنىمىندە بولۋىنا بايلانىستى 2550 مەشىت «قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى» اتتى رەسپۋبليكالىق ءدىني بىرلەستىكتىڭ مەنشىگىنە كىرەدى.

بۇگىندە رەسپۋبليكامىزدا مۇسىلمان جۇرتشىلىعىنىڭ ءدىندى ۇستانۋىنا ەلەۋلى جاعداي جاسالعان. استانا قالاسىندا نۇر استانا، ازىرەت سۇلتان سەكىلدى ءساندى ءارى كەڭ مەشىتتەر بوي كوتەرىپ، جىل سايىن بەس پارىزدىڭ ءبىرى قاجىلىق ساپارىنا ەكى جارىم مىڭداي ادام قاجىلىققا اتتانۋدا. نامازىن وتەيتىندەر سانىنىڭ ارتۋىنا بايلانىستى ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام مينيسترلىگى اۋەجاي مەن ۆوكزالدار سەكىلدى حالىق كوپ جۇرەتىن ورىنداردا نامازحانا ماسەلەسىن رەتتەۋدى قاراستىرۋ ۇستىندە. ورازا ۇستاۋشى مۇسىلماندار قاتارى دا جىل سايىن ارتىپ كەلەدى. مەشىتتەردە بۇگىندە اۋىزاشار بەرۋ قالىپتى ۇردىسكە اينالعان. قۇربان ايت مەرەكەسىنە دەمالىس كۇنى جاريالانىپ، مۇسىلمانداردىڭ قۇربان شالۋىنا جانە ايتتاۋىنا مۇمكىندىك بەرىلگەن.

باق تا دا مۇسىلمانشىلىقتى دارىپتەۋگە ارنالعان بىرقاتار تەلە جانە راديوحابارلار تۇراقتى بەرىلۋ ۇستىندە. حانافي ءمازھابى مەن ماتۋريدي اقيداسى نەگىزىندە باسپالاردان ءدىني ادەبيەتتەر دە ءجيى جارىق كورىپ كەلەدى. 2011 جىلى قابىلدانعان «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر» تۋرالى زاڭنىڭ پرەامبۋلاسىندا مەملەكەت سۋننيتتىك، حانافيتتىك باعىتتىڭ تاريحى ءرولىن مويىندايتىنىن باسا كورسەتتى.

جاستاردىڭ مۇسىلمانشىلىققا قىزىعۋىنا بايلانىستى ارنايى مەدرەسەلەر مەن جوعارعى وقۋ ورىندارىندا دا يسلامتانۋ ماماندىعىن الۋ قاراستىرىلعان. جىل سايىن وعان بولىنەتىن مەملەكەتتىك گرانتتار كوبەيۋ ۇستىندە. قازىرگى ۋاقىتتا الماتى، استانا، قاراعاندى، تۇركىستان سەكىلدى قالالاردا، بەلگىلى جوعارعى وقۋ ورىندارىندا يسلامتانۋشى ماماندار دايارلانۋ ۇستىندە. بۇعان قوسا، بىرىڭعاي يسلامدىق ءبىلىم بەرەتىن مەدرەسەلەردىڭ بىرقاتارى كوللەدج دەڭگەيىنە كوتەرىلدى. ءتىپتى قازىرگى ۋاقىتتا وتاندىق يسلامتانۋشى، ءدىنتانۋشى مامانداردىڭ قالىپتاسىپ ۇلگەرۋىنە بايلانىستى نۇر مۇباراك يسلام مادەنيەتى ۋنيۆەرسيتەتىن بىرىڭعاي قازاقستاندىق ەتۋ ءىسى قاراستىرىلۋدا.

ءداستۇرلى ءدىندى ۇستانعان قىز-كەلىنشەكتەردىڭ دە قوعامدىق ورىنداردا ورامال تاعىپ جۇرۋىنە تىيىم سالىنعان ەمەس. ال ەندى مەكتەپتەردە ورامال سالۋعا جانە وقۋشىلاردىڭ ساباق ۋاقىتىندا جۇما نامازعا بارۋىنا رۇقسات ەتىلمەۋى سەكىلدى كەيبىر تىيىمدارعا كەلسەك، ولاردى مۇسىلمانشىلىققا مەملەكەتتىڭ قىسىم جاساۋى دەپ قاراستىرۋ قاتەلىك. بۇگىندە ەلدەگى يسلام جاعدايىنا تۇتاس قارار بولساق، تاعۋت دەپ مەملەكەتكە جاۋىعۋشىلاردىڭ وراسان قاتەلىككە بوي الدىرعانىن ۇعامىز. سوندىقتان زايىرلى مەملەكەتتى مۇسىلماندىق راسىمدەرگە قارسى دەۋگە كەلمەيدى. ەلباسىمىز ن. ءابىشۇلى ايتقانداي، «يسلام ءبىزدىڭ ءدىنىمىز عانا ەمەس، ول ءبىزدىڭ مادەنيەتىمىز دە»، «ءبىز مۇسىلمان الەمىنىڭ ءبىر بولشەگى ەكەنىمىزدى ءاردايىم ماقتانىش ەتەمىز، بىراق ءبىز زاماناۋي زايىرلى مەملەكەت قالىپتاستىرىپ جاتقانىمىزدى ۇمىتپاۋىمىز كەرەك».

قۇدايبەردى باعاشاروۆ 

Abai.kz