بۇل كىسىنىڭ ەسىمى كوپكە ءمالىم. ورىستىڭ تەكتى اۋلەتىنەن  شىققان ايەلدىڭ يسلام دىنىنە ءوتۋىنىڭ ءوزى كەزىندە ءبىراز شۋلىعان جاساعان. ۆالەريا ميحايلوۆنا پوروحوۆا 1949 جىلى  لەنينگراد تۇبىندەگى پاتشا سەلوسىندا تۋىپ، سونداعى ەكاتەرينا سوبورىندا شوقىندىرىلعان. يمپەراتورعا جاقىندىعى بار دۆورياندار تۇقىمىنان بولعانى ءۇشىن پوروحوۆتار ءتورت بىردەي رەپرەسسيا تولقىنىن - ون سەگىزىنشى، جيىرما ەكىنشى، وتىز جەتىنشى، ەلۋ ءبىرىنشى جىلدارداعى جولسىز جازانى كورگەن. ۆالەريا  ميحايلوۆنانىڭ ءوزى اتا-اناسى "حالىق جاۋى" رەتىندە جەر اۋدارىلعان قيىر سولتۇستىكتە، كوميدىڭ ۋحتا قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. حرۋششەۆ جىلىمىعى كەزىندە ماسكەۋگە قايتىپ ورالعان ۆالەريا ميحايلوۆنا موريس تورەز اتىنداعى ماسكەۋ لينگۆيستيكا ۋنيۆەرسيتەتىنە تۇسەدى دە، اعىلشىن ءتىلىنىڭ اۋدارماشىسى ماماندىعىن الىپ شىعادى. كەيىننەن ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى فيلوسوفيا فاكۋلتەتىنىڭ ديپلومىنا دا يە بولعان. حالىقارالىق كونگرەستەر مەن سيمپوزيۋمداردا ىلەسپە تارجىمە جاساي ءجۇرىپ، مۇحاممەد سايد ال-روشدا  ەسىمدى سيريا ازاماتىمەن تانىسادى. 1975 جىلى سول اراب جىگىتىنە تۇرمىسقا شىعىپ، 1985 جىلى وتباسىمەن ماسكەۋدەن داماسكىگە كوشىپ بارادى. سوندا اراب ءتىلىن ۇيرەنىپ، قۇران اۋدارماسىن جاساپ شىققان. بۇگىنگى تاڭدا ۆالەريا پوروحوۆا جاساعان قۇراننىڭ ماعىنالىق اۋدارماسى وسى ۇلى كىتاپتىڭ ورىس تىلىندەگى ەڭ ۇزدىك تارجىمەسى دەپ تانىلىپ وتىر.

بۇل كىسىنىڭ ەسىمى كوپكە ءمالىم. ورىستىڭ تەكتى اۋلەتىنەن  شىققان ايەلدىڭ يسلام دىنىنە ءوتۋىنىڭ ءوزى كەزىندە ءبىراز شۋلىعان جاساعان. ۆالەريا ميحايلوۆنا پوروحوۆا 1949 جىلى  لەنينگراد تۇبىندەگى پاتشا سەلوسىندا تۋىپ، سونداعى ەكاتەرينا سوبورىندا شوقىندىرىلعان. يمپەراتورعا جاقىندىعى بار دۆورياندار تۇقىمىنان بولعانى ءۇشىن پوروحوۆتار ءتورت بىردەي رەپرەسسيا تولقىنىن - ون سەگىزىنشى، جيىرما ەكىنشى، وتىز جەتىنشى، ەلۋ ءبىرىنشى جىلدارداعى جولسىز جازانى كورگەن. ۆالەريا  ميحايلوۆنانىڭ ءوزى اتا-اناسى "حالىق جاۋى" رەتىندە جەر اۋدارىلعان قيىر سولتۇستىكتە، كوميدىڭ ۋحتا قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. حرۋششەۆ جىلىمىعى كەزىندە ماسكەۋگە قايتىپ ورالعان ۆالەريا ميحايلوۆنا موريس تورەز اتىنداعى ماسكەۋ لينگۆيستيكا ۋنيۆەرسيتەتىنە تۇسەدى دە، اعىلشىن ءتىلىنىڭ اۋدارماشىسى ماماندىعىن الىپ شىعادى. كەيىننەن ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى فيلوسوفيا فاكۋلتەتىنىڭ ديپلومىنا دا يە بولعان. حالىقارالىق كونگرەستەر مەن سيمپوزيۋمداردا ىلەسپە تارجىمە جاساي ءجۇرىپ، مۇحاممەد سايد ال-روشدا  ەسىمدى سيريا ازاماتىمەن تانىسادى. 1975 جىلى سول اراب جىگىتىنە تۇرمىسقا شىعىپ، 1985 جىلى وتباسىمەن ماسكەۋدەن داماسكىگە كوشىپ بارادى. سوندا اراب ءتىلىن ۇيرەنىپ، قۇران اۋدارماسىن جاساپ شىققان. بۇگىنگى تاڭدا ۆالەريا پوروحوۆا جاساعان قۇراننىڭ ماعىنالىق اۋدارماسى وسى ۇلى كىتاپتىڭ ورىس تىلىندەگى ەڭ ۇزدىك تارجىمەسى دەپ تانىلىپ وتىر.

فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، گۋمانيتارلىق عىلىمدار اكادەمياسىنىڭ، بۇۇ جانىنداعى حالىقارالىق اقپارات اكادەمياسىنىڭ تولىق مۇشەسى ۆالەريا پوروحوۆا قازاقستانعا ءجيى كەلىپ تۇرادى. ءبىزدىڭ بۇل  سۇحباتىمىز بيىلعى قىركۇيەكتىڭ ورتاسىندا، بەكەت اتانىڭ 260 جىلدىعىنا ارنالىپ اقتاۋدا وتكەن حالىقارالىق عىلىمي-تەوريالىق كونفەرەنتسيا كۇندەرىندە جاسالدى.

- قادىرلى ۆالەريا ميحايلوۆنا! ءسىزدىڭ سويلەگەن سوزدەرىڭىزدى وسىمەن ءتورتىنشى رەت تىڭداپ وتىرمىن. استانادا پرەزيدەنتتىك مادەنيەت ورتالىعىنداعى، ەۋرازيا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندەگى دارىستەرىڭىزگە قاتىسقانىم بار. بۇگىن، مىنە، بەكەت اتاعا ارنالعان كونفەرەنتسياداعى بايانداماڭىزدى، ش.ەسەنوۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسي­تەتتىڭ ستۋدەنتتەرىمەن كەزدەسۋدەگى ءسوزىڭىزدى تىڭدادىم. حالقىمىزدىڭ اسا كورنەكتى قالامگەرى ءابىش كەكىلباەۆپەن، باس ءمۇفتيىمىز ءابساتتار قاجى دەربىسالىمەن، وبلىس اكىمى قىرىمبەك كوشەرباەۆپەن، پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىسى دارحان مىڭبايمەن بىرگە بولعان بەيرەسمي وتىرىس­تاعى اڭگىمەلەرىڭىزدەن دە ءبىراز نارسە ويعا ءتۇيدىم. سونىڭ وزىندە دە سۇحباتتى بالاڭ سۇراقتان باستاماقپىن. ءسىز يسلامعا قالاي كەلدىڭىز؟

- بۇگىنگى باياندامامدا ايتتىم عوي، ء"دىن تاڭداۋ - ينتيمدىك ماسەلە. وعان ەشكىم دە قول سۇعا كىرىسپەۋگە ءتيىس" دەپ. قۇراننىڭ وزىندە دە "دىنگە ماجبۇرلەۋ جوق" دەپ ناقتى ايتىلعان. ۇلتى اراب ازاماتىنا تۇرمىسقا شىققاندا دا مەن ءدىنىمدى اۋىستىرۋدى ويعا العان جوق ەدىم. ءبارى دە قۇراندى اعىلشىن تىلىندە وقۋدان باستالدى. لەۆ تولستوي "مەنى ءدىن مۇسىلمان ساناڭىزدار" دەگەن ءسوزىن قۇراندى وقىعاننان كەيىن ايتقان. ۇلى جازۋشىنىڭ مۇسىلماندىق عۇرىپپەن جەرلەنگەنىن بىلەسىز عوي؟ (پاۆەل باسينسكيدىڭ جاقىندا جارىق كورگەن "لەۆ تولستوي: بەگستۆو يز رايا" كىتابىندا جازۋشىنىڭ جەر قوينىنا تاپسىرىلعان شاعىن سۋرەتتەگەن تۇستا "تەلو ل.ن. پولوجيلي ۆ دۋبوۆىي گروب، بەز كرەستا نا كرىشكە", "تولستوگو حورونيلي، كاك ون ي زاۆەششال، "بەز تسەركوۆنوگو پەنيا، بەز لادانا", بەز تورجەستۆەننىح رەچەي" دەگەن سويلەمدەر بار. بۇل قالامگەردىڭ حريستيان دىنىنە ساي جەرلەنبەگەنىن كورسەتەدى. ەكىنشى جاعىنان، مۇنى "مۇسىلماندىق عۇرىپ" دەۋ دە ونشا ءدال انىقتاما ەمەس سياقتى - س.ا.). قازىر بۇكىل الەمدە يسلامنىڭ وتە قۋاتتى ينتەللەكتۋالدى ەكسپانسياسى بوي كورسەتىپ وتىر. ءيا، ينتەللەكتۋالدىق ەكسپانسياسى. ادامدار يمانسىزدىقتان، اقشانىڭ سوڭىنا تۇسۋدەن، ۇدايى كوڭىل كوتەرۋدەن شارشاپ ءبىتتى. ادامدار پاراساتتىلىقتى، تازالىقتى ىزدەيدى. ال ونىڭ ءبارى يسلامدا تۇنىپ تۇر. يسلامدا جاراتقان يە مەن ادامنىڭ اراسىندا ءبىتىستىرۋشى، كەلىستىرۋشى، شىن مانىندە دەلدال تۇلعا جوق. مۇندا وزگە دىندەگىدەي جاسارىڭدى جاساپ الىپ، جەكسەنبى كۇنى كۇناڭدى شىركەۋدەگى ءدىنداردىڭ كەشىرىمى­مەن جۋىپ-شايىپ كەتە المايسىڭ. يسلامدا ءار كۇنا ءۇشىن جاۋاپ بەرىلەدى. ول ءۇشىن تاۋبەگە كەلۋ ازدىق ەتەدى، جاساعان جاماندىعىڭنىڭ ورنىن جاقسىلىق جاساۋ­مەن عانا تولتىرا الاسىڭ.  مەن ەشكىمدى دە يسلام دىنىنە وتۋگە ۇگىتتەمەيمىن. مەن جالپى ۇگىت جۇرگىزبەيمىن. مىسالى، مەنىڭ مامام بولاشاق كۇيەۋ بالاسى مۇحاممەد­پەن تانىستىرعىم كەلگەن كەزدە: "جوق. سەن وعان تۇرمىسقا شىعا المايسىڭ، سەنىڭ جالعاستىراتىن اۋلەتىڭ بار، اتا-بابا­لارىمىزدىڭ الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىڭ بار" دەپ كەسىپ ايتقان ەدى. ول كىسىنىڭ ءبىزدى تۇسىنۋىنە تۇتاستاي ءۇش جىل كەتتى. كەيىننەن مامام تەك مۇحاممەدتىڭ ءسوزىن سويلەيتىن بولدى. سونىڭ وزىندە دە ول كىسى، ارينە، ءدىنىن وزگەرتكەن جوق. مەن نەگە مۇسىلمان بولدىم؟ جاۋابىم وڭاي - مەن قۇراندى ءتۇسىنىپ وقىدىم. قۇراندى ءتۇسىنىپ وقۋ ونى تاپسىرمەن وقۋ دەگەن ءسوز. ءتىپتى وتە ءبىلىمدى ارابتاردىڭ ءوزى قۇراندى تەك تاپسىرمەن وقيدى. ماعان قاسيەتتى كىتاپقا 16 تومدىق ءتاپسىر جازعان دوكتور ءزۋحايليدىڭ ەڭبەگى كوپ كومەكتەستى. سونداي-اق ات-تاباري، ال-كۋرتۋبي، يبن كاسير، سايد كۋتب تاپسىرلەرىن دە پايدالاندىم.

-   يسلام ءسىزدى نەسىمەن قىزىقتىردى؟

- يسلام ءسوزىنىڭ تۇبىرىندە تۇرعان ءۇش ءارىپ - س ل م (سا-ليا-ما) ءوز بويىنا ماعىنالاردىڭ تۇتاس ءبىر كەشەنىن قامتيدى. مۇندا بەيبىتشىلىك تە، قاۋىپ­سىزدىك تە، قۇتقارۋشىلىق تا، ساۋشىلىق تا، يگى نيەتتىلىك تە، تازالىق تا، يگىلىك تە بار. اتاپ ايتقاندا، "سا" - بەيبىتشىلىك، "ليا" - تىنىشتىق، "ما" - جاقسىلىق. مۇسىل­ماندار ءبىر-بىرىنە "ساليام الەيكۋم!" دەپ امانداسقاندا وسىنىڭ ءبارىن دە تىلەيدى. يسلام تەولوگياسى - ءابسوليۋتتى جانە ىمىراسىز مونوتەيزم. يسلام بارلىق تىرشىلىك يەلەرى جاساعان­نىڭ بەكىتكەن زاڭدارىنا سايكەس ءومىر سۇرەتىنىن ايتادى. يسلامدا دىنگە سەنۋشىگە قۇدايدىڭ ەركىن جەتكىزۋ وكىلەتتىلىگىنە يە ينستيتۋت جوق. اللا ءوزىن اشىق كورسەت­پەگەن، تەك ادامدارعا ءومىر زاڭدارىن بەر­گەن. يسلامنىڭ ءوزى دىنگە سەنۋ ينستيتۋتى بولىپ تابىلمايدى. يسلام - قۇدايعا تازا سەنىم. يسلامدا دىنگە سەنۋ­شىنىڭ ءومىرىن باعىتتاپ وتىراتىن ورتالىق قۇرىلىم دا جوق. ءبىزدىڭ قوعام قازىرشە يسلامنىڭ نە ەكەنىن دە دۇرىستاپ بىلمەيدى. مىسالى، "يسلام تەرروريزمى" دەپ جازادى گازەتتەر. "يسلام" ءسوزىنىڭ ماعىناسى "موي­ىنسۇنۋ، اماندىق، تاتۋلىق". سوندا نە بولىپ شىعادى؟ شاتپاق بولىپ شىعادى!

يسلامنىڭ وزگە دىندەردەن ەرەكشەلىگى الەمدىك دىندەر اراسىنداعى ەڭ جاسى ەكەندىگىندە. ول وزىنە دەيىنگى دىندەردىڭ بارلىق ارتىقشىلىقتارىن ءوز بويىنا سىڭىرگەن، تىڭ تۇرپاتتا بايىعان. يسلام ەڭ الدىمەن ءومىر ءسۇرۋ سالتى. ءبىزدىڭ ءدىنىمىزدىڭ اتاۋى ەشقانداي اداممەن بايلانىستى ەمەستىگى دە نازار اۋدارتادى. مىسالى، بۋدديزم بۋددامەن، حريستياندىق حريس­توسپەن، يۋدايزم يۋدامەن بايلانىستى عوي. ال ءبىزدىڭ پايعامبارىمىز مۇحاممەد (س.ع.س.) اللانىڭ ءسوزىن ادامدارعا جەتكىزۋ­شى. قۇران سياقتى كىتاپتىڭ ادام قولىمەن جازىلۋى مۇمكىن ەمەس. قۇراننىڭ بىزگە مىنە ون ءتورت عاسىر بويى ءبىر ءارپى دە وزگەرمەگەن كۇيى جەتۋى دە ونىڭ جاراتقان ءسوزى ەكەنىن راستاي تۇسەدى. پايعامبا­رى­مىزدىڭ وقي دا، جازا دا بىلمەگەنى بەلگىلى. اللا ءسوزىن اينىتپاي قايتا ايتۋ ءۇشىن پايعامبارىمىزعا ەرەكشە رۋح مادەنيەتى قاجەت ەدى. سول مادەنيەت پايعامبارى­مىزدىڭ بويىنان تابىلعان. باسقا قاسيەتتى جازۋلاردىڭ ءبارى دە كەيىننەن تۇسىرىلگەن. مىسالى، ماتفەي ءىنجىلى ويدا ەكشەلگەننەن  جەتپىس جىلدان كەيىن جازىلعان. ال قۇران مۇحاممەدتىڭ (س.ع.س.) كوزى تىرىسىندە-اق جازبا كۇيىندە بار بولاتىن.

قۇراننىڭ ادام اتىنان شىعارىلا المايتىنى ونداعى مالىمەتتەردىڭ اقىل-ەستى الاتىنداي عاجايىپ عىلىمي ناقتى­لىعىمەن دە دالەلدەنەدى. ءبىر امەريكالىق نوبەل سىيلىعى لاۋرەاتىنىڭ: "ەگەر مەن قۇراندى وسىدان 20 جىل بۇرىن وقىعا­نىمدا نوبەل سىيلىعىن وسىدان 20 جىل بۇرىن الار ەدىم", دەگەن ءسوزى بەلگىلى. ەمبريولوگيا بويىنشا ەڭبەگى ءۇشىن نوبەل سىيلىعىن العان   كانادالىق كەيت مور جاراتقان يەمىز سوناۋ ءVىى عاسىردىڭ وزىندە ساۋد ارابياسىنىڭ قۇمدى دالاسىندا، ميكروسكوپ تا، ۋلترادىبىس تا جوق كەزدە ەمبريولوگيا قۇپياسىن پايعامباردىڭ اۋزىنا سالعانىنا قايران قالادى. قۇراندا بالا ءۇش قاباتتى قاپاستا وسەتىنى ايتىلعان. ميكروسكوپ پەن رەنتگەن شىققان كەزدە انا جاتىرىنىڭ ءۇش قاباتتى ەكەنى انىقتالدى عوي.  كەيىننەن يسلام ءدىنىن قابىلداعان اتاقتى وكەانولوگ جاك يۆ كۋستو مۇحيت تۇبىنەن الدارىنان ءبىر دۋال شىعا كەلگەندەي كەرى بۇرىلاتىن بالىقتار ءۇيىرىن تالاي كورگەن ەكەن. عالىم ونىڭ قۇپياسىن دا قۇرانداعى سۋدا تابيعي كەدەرگىلەر بولاتىنى ايتىلعان اياتتان تاپقان. وسى زامانعى اپپاراتۋرا قولعا تيگەننەن كەيىن عانا گەولوگتار تاۋلاردىڭ تۇتاس تۇرقىنىڭ ون بەستەن ءبىر بولىگى عانا جەردەن كوتەرىلىپ تۇراتىنىن بىلگەن. ال قۇراندا اللا اتىنان جەردى جاراتقانى، ونى تاۋلارمەن بەكىتىپ قويعانى، بىلايشا ايتقاندا، تاۋلار جەردىڭ زاكىرى سياقتى ەكەندىگى جازىلعان. ورىستىڭ اسا كورنەكتى عالىمى اندرەي لاپين يسلامدى قابىلداۋ ءۇشىن قۇرانداعى ءار وسىمدىك پەن ءار جان-جانۋاردىڭ ءوزىنىڭ ءبيوورىسى بولاتىنى ايتىلعان ءبىر اياتتىڭ ءوزى جەتىپ جاتىر دەپ سانايدى. ال ءبيوورىس تەك كەيىنگى كەزدە، مولەكۋليارلىق بيولوگيانى زەرتتەۋ بارىسىندا عانا اشىلعان جاڭالىق قوي. قۇران - ءبىلىمنىڭ قاينار بۇلاعى. عالىم­داردىڭ شامالاۋىنشا، قازىرگە دەيىن قۇران ءماتىنىنىڭ نەبارى 10 پايىزدايىنىڭ عانا ءمانى اشىلعان، قالعان 90 پايىزدايى ءوز ۋاقىتىن كۇتىپ جاتىر.

مەن يسلامعا، ارينە، قۇران ارقىلى كەلدىم. قۇراندى وقۋ مەنىڭ بويىمدا رۋح مادەنيەتىن، جاراتقان يەمىزدىڭ قالاۋى­مەن جاسالعان نارسەنىڭ بارىنە قۇرمەتپەن قاراۋدى قالىپتاستىردى. قۇراندا ينتەرناتسيوناليزمنىڭ عاجايىپ ۇلگىسى بار. ناپولەون بوناپارتتىڭ: "جارىق دۇنيە­نىڭ قيىر-قيىرىنداعى بارلىق اقىلدى دا، ءبىلىمدى ادامداردىڭ باسىن  جالعىز اقيقات كوزى بولىپ تابىلاتىن، ادامداردى باقىتقا باستاي الاتىن قۇران قاعيداتتارى بويىنشا قوسا الاتىن ۋاقىتىم تاياۋ قالدى دەپ ءۇمىت ەتەمىن" دەگەن ءسوزى بار.

- وسىلاي بولا تۇرا، يسلام ءدىنىن ۇستانا­تىنداردىڭ اراسىندا تەررورشىلار از ەمەس ەكەندىگى دە بەلگىلى عوي. بۇعان نە ايتار ەدىڭىز؟

- تەررورشىلار - قىلمىسكەرلەر. قىلمىسكەر حريستيان دا، مۇسىلمان دا، يۋدەي دە بولا المايدى. قىلمىسكەر اتاۋلى كونفەسسيادان تىس، ۇلتتان تىس، ناسىلدەن تىس. ءدىني نەگىزدە كىسى ءولتىرۋ دەگەننىڭ ءبارى شىن مانىندە تازا گەوساياسي قاقتىعىستار عانا.  جالپى، يسلام بارىنشا بەيبىت ءدىن رەتىندە قان توگۋدىڭ قانداي ءتۇرىن دە ايىپتايدى.  مۇحاممەد پايعامباردىڭ (س.ع.س.) دانالىعىنا قۇلاق سالايىق. ءبىر حاديستە ەگەر ەكى مۇسىلمان ءبىر بىرىنە سەمسەر سىلتەسسە، وندا ولگەن ادام دا،  ولتىرگەن ادام دا توزاققا بارادى دەلىنەدى. پايعامبا­رى­مىزدان: "جارايدى، ولتىرگەن ادام توزاققا بارسىن، ال ولگەن ادام نەگە بارادى؟" دەپ سۇ­رايدى. سوندا پايعامبارىمىز: "ول ءول­تىرمەك نيەتتە بولعانى ءۇشىن بارادى" دەگەن.

جيىرما ءبىرىنشى عاسىردىڭ باسىندا ءدىننىڭ ساياساتتانۋى قاتتى كۇشەيىپ كەتتى. بۇل الاڭداتارلىق جاعداي. ساياسات دەگەن وتپەلى نارسە. ءدىن قاشاندا ءاۋ باستاعى تازالىعىن ساقتاپ تۇرۋعا ءتيىس. ءدىن ساياسات­تانعان جەردە ول  قولى لاس، جانى لاس ادامداردىڭ قۇرالىنا اينالماي قويماي­دى. يسلاميزم - يسلام ەمەس دەگەندى مەن تالاي جەردە ايتىپ ءجۇرمىن. لاتىننىڭ وسى "يزم" جۇرناعى جۇرگەن جەردىڭ بارىندە دەرلىك ساياسي يدەولوگيا­نىڭ قۇلاعى قىلتيىپ تۇرادى.

- ينتەرنەتتەگى بىرنەشە سۇحباتىڭىزدان "يسلامنىڭ داعدارىسى" دەگەن ءسوز تىركەسىن كەزدەستىردىم. بۇلاي دەگەندە ءسىز نەنى ايتاسىز؟

- ءبىز الدىمەن حريستيان دىنىندەگى داعدارىستى ايتۋعا ءتيىسپىز. كاتوليك ءدىندارلارىنىڭ قاندايلىق ماسقاراعا ۇشىراپ جاتقانىن جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى. ونى قوزعاماي-اق قويايىن. مىنانداي مىسال كەلتىرەيىن. ءبىر جولى گەرمانياعا باردىم. كەلندە سوبورلاردىڭ ءبارى دەرلىك ساتىلىپ كەتكەنىن   ءبىلىپ، اڭ-تاڭ قالدىم. تەك اتاقتى كەلن سوبورى  جۇمىس ىستەيدى ەكەن. ونىڭ ءوزى دە يۋنەسكو قاراۋىندا بولعان سوڭ عانا ساتىلماي تۇرعان سياقتى. سوبورلاردى ساتىپ العان ادامدار ولاردى قوناق ۇيگە نەمەسە كازينوعا اينالدىرعان. بىرەۋ قوڭىراۋلى مۇناراسى بيىك سوبوردى ساتىپ الىپتى دا، ليفت ورناتىپ، ەڭ توبەسىنە ۇيىقتايتىن بولمە جاساپ قويىپ­تى.  ماسقارا عوي! داع­دارىستىڭ كوكەسى حريستيان دىنىندە دەيتىنىم سوندىقتان. بۇل دىندەگىلەر كەيدە تاريح تا­عىلىمدارىن دا ەسكەرە بەرمەيدى. ماسكەۋدە قۇتقارۋشى حريستوس حرامى سالىندى. قۇرىلىسى دا كەرەمەت، ورنى دا تاماشا جەردە. سوعان ادام از بارادى. نەگە؟ اۋراسى ناشار. ول حرام ءبىر كەزدە اتەيستەر جارىپ جىبەرىپ، ءجۇزۋ باسسەينىن سالعان بۇرىنعى حرامنىڭ ورنىنا تۇرعىزىلعان. قۇدايدىڭ نازاسىنا قالعان جەرگە ورناتىلعان.

يسلامدا دا داعدارىس بار ەكەنىن  ەشكىم تولىق تەرىسكە شىعارا المايدى. بىراق ول رۋحاني داعدارىس ەمەس، مۇسىل­ماندار رۋحىنىڭ داعدارىسى ەمەس، ول بيلىك­تىڭ داعدارىسى. ءبىزدىڭ زامانىمىز­داعى ءىرى عالىمدار باتىستاعى عىلىمي جانە فيلوسوفيالىق ويدىڭ وركەندەۋىنە نەگىز مۇسىلمان الەمىندە قالانعان، ولاردىڭ ەرەكشە بىلىمدىلىگى ەۋروپاداعى قايتا ورلەۋ ءداۋىرى باستالعانعا دەيىن بىرنەشە عاسىر بۇرىن تانىلعان دەگەندى ءبىراۋىزدان ايتادى. وكىنىشكە وراي، قازىر مۇسىلمانداردىڭ تالايى بيلىككە ءمورالدى اياققا تاپتاعان، رۋح­تان بەزىنگەن ادامدار كەلگەن مەملەكەت­تەر­دە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. ولارداعى بيلىك با­سىنداعىلار قوعام­نىڭ وسى زامانعى رەفورماتورلىق يدەيا­لارىن ءداستۇرلى دوكتريناعا كىرىك­تىرۋگە قابىلەتسىز بو­لىپ وتىر. تەررور­لىق اكتىلەردى ۇيىم­داستىرۋشىلاردىڭ مۇسىلمان ەلدەرىنەن كوپ شىعىپ جۇرگەنى بۇكىل يسلامنىڭ جاق­سى اتىنا كىر كەل­تىرۋدە. يسلامدىق قۇندىلىقتار دە­فورماتسياعا ۇشىراي باستاعالى ءبىراز ۋا­قىت. مىسالى، اۋ­عانستاندا ءدىن يسلام بار دەپ ايتا الامىز با؟ ايتا المايمىز. جاراتقان يەمىزدىڭ قۇراندى پايعام­بارىمىزدىڭ قۇلاعىنا قۇيعانداعى ءبىرىنشى ءسوزى "وقى!" دەگەن ءسوز. ال تالىبتەر كىتاپقا تىيىم سالدى. ءداستۇرلى قۇندىلىقتاردىڭ قۇلدى­راي باستاعانىنىڭ ءبىر بەلگىسى - فيتنا.   مويىنسۇنباۋ، بۇلىك، بۇلعاق اتاۋلىنىڭ ءبارى - فيتنا. راديكالدى  ءمازھابتىڭ نەگىزىن سالعان يبن حانبال ءدىننىڭ دىڭگەگىن شايقاپ، قوعامدىق ءمورالدى بۇزاتىن ەڭ الدىمەن وسى فيتنا دەگەن. ول ءتىپتى ناشار بيلىكتىڭ ءوزى فيتنادان جاقسى دەگەن. نەگىزىندە، تو­لە­رانتتىلىق يسلامعا ەرەكشە ءتان. ەكسترەميزم اتاۋلىنىڭ ءبارى رۇقسات ەتىلەتىن، قابىلدانعان نارسەنىڭ شەگىنەن شىعۋ. ءبىزدىڭ ەكس­ترە­ميستەردىڭ تالايىن شاھيدتەر ساناپ ءجۇر­گەنىمىز دە بىلمەستىك. شاھيد - ءدىنى ءۇشىن قۇربان بولعان ادام. مەن ءبىر سۇحباتىمدا وتكەن عاسىردىڭ 90-شى جىلدارىنىڭ ايا­عىندا چەشەن تەررور­شىلارىنىڭ قولىنان قازا تاپقان ورىس با­لاسىن شاھيد دەپ سانايتىنىمدى ايت­قانمىن. وعان موي­نىڭداعى كرەستى ال، يسلامدى قابىلدا، سوندا ءتىرى قالاسىڭ دەگەن. ول: "جوق، مەن يسۋس حريستوستىڭ جاۋىنگەرىمىن" دەگەن. سودان بالانىڭ باسىن كەسىپ العان. ءال-ازھار اكادەميا­سىنىڭ شەيحى تانتاۋيدەن وسى ىسكە باعا بەرۋدى سۇراعاندا ول الگى بالا ءدىن ءۇشىن قۇربان بولدى، ول - شاھيد، جۇماققا با­را­دى، ونى ولتىرگەندەر توزاققا بارادى دەگەن.

- ءبىزدى قازىر قازاقستاندا ۆاححابيزم ماسەلەسى كادىمگىدەي الاڭداتىپ وتىر. بۇل جونىندە نە ايتار ەدىڭىز؟

-  مۇنىڭ دۇرىس اتاۋى - سالافيزم. كەيىنگى كەزدە وسى "ۆاححابيزم" ءسوزى ءجيى قولدانىلىپ ءجۇر. ۆاححابيزم اراب الەمىندە ون سەگىزىنشى عاسىردىڭ سوڭىندا پايدا بولدى. ول ءبىزدىڭ مەنتاليتەتىمىزگە دە، ءبىزدىڭ ۋاقىتىمىزعا دا ساي كەلمەيدى. ۆاححابيزم - قۇران يسلامىنان اۋىتقۋشىلىق. شەيح مۇحاممەد ابدۋل ۆاححابتىڭ ميسسياسى ارابتاردىڭ ازىپ-توزىپ، بۇزىق جولعا تۇسۋىنە بايلانىستى شىققان ەدى. ونىڭ يدەولوگياسى جاقسى بولعانىمەن، سول يدەولوگيانى جۇزەگە اسىرعان ستراتەگياسى قانعا تولى ەدى. ول ادامداردى ءتۇزۋ جولعا قانداي تاسىلمەن بولسا دا سالۋ كەرەك دەپ شەشكەن. كۇنى وتكەن ءدىني دوكترينانى بۇگىنگى مەنتا­ليتەتكە، بۇگىنگى مادەنيەتكە اكەلىپ تاڭۋ وتە شولاقتىق. سوندىقتان ءۆاححابيزمدى كوپتەگەن ەلدەر اتىمەن قابىلدامايدى. بىراق بۇل ىستە تىيىم سالۋ ويداعىداي ناتيجە بەرمەيدى دەپ ويلايمىن. بارلىق ۋاجدەردى پايدالانىپ، ورنىمەن ءتۇسىندىرۋ كەرەك. ادامنىڭ تابيعاتى سونداي، ول تىيىم سالعان نارسەنىڭ بارىنە قۇمارلانا بەرەدى. ەڭ جامان جەرى - ۆاححابيزمگە ءتان نارسەنىڭ ءبارىن يسلامنىڭ دۇشپاندارى مۇسىلمان دىنىنە جاپسىراتىندىعى. ءۆاححابيزمدى فۋندامەنتاليزممەن بايلا­نىس­تىرۋ دا بالاڭدىق. فۋندامەنتاليزم - ىرگەتاسقا، و باستاعى نەگىزگە ورالۋ دەگەن ءسوز. ءبىز شىن مانىندە نەگىزىمىزگە ورالا الساق تەك ۇتار ەدىك. بۇل ارادا بار ماسەلە فۋن­دامەنتاليزم ۇعىمىنىڭ ءوڭى اينالدى­رىل­عاندىعىندا. وسىندايدان بارادى دا يسلاموفوبيا پايدا بولادى. يسلاموفوبيا - ءدىني ناداندىقتىڭ كورىنىسى. مىسالى، ۇلىبريتانيادا يسلاموفوبيا جوق. ءبىر لوندوننىڭ وزىندە 175 مەشىت بار. ال ەكى ميلليون مۇسىلمان تۇراتىن ماسكەۋدە نەبارى بەس مەشىت بار. بارلىق بالە بىلمەۋدەن باستالادى. ال نەگىزىندە رەسەي باستى ەكى ءدىننىڭ - حريستياندىق پەن  يسلامنىڭ ەجەلگى مەكەنى. يسلام رەسەيگە ءتىپتى حريس­تياندىق­تان 150 جىل بۇرىن كەلگەن. يۆان گروزنىي­دىڭ قازاندى   العانداعى قاندى قىرعىنىن ايتپاعاندا، جالپى بۇل ەكى ءدىننىڭ اراسىندا ۇلكەن قاقتىعىستار بولماعان. قازىر رەسەيدە 26 ميلليون مۇسىلمان بار. ءبىر عانا ماسكەۋدىڭ وزىندەگى مۇسىلماندار سانى ميلليونعا جۋىقتاپ قالدى. ونىڭ ۇستىنە دوس­توەۆسكيدىڭ "ورىستىڭ بەتىن قىرناساڭ ار جاعىنان تاتار شىعا كەلەدى" دەگەن ءسوزىن دە ۇمىتپاعان ءجون. جالپى تمد ەلدەرىندە ورىس تىلىندە سويلەيتىن، وقيتىن الپىس ميلليون مۇسىلمان قاۋىمى بار دەپ سانالادى. مەن اۋدارعان قۇراننىڭ نەگىزگى وقىرماندارى دا كەشەگى كەڭەستىك كەڭىستىك ەلدەرىندە ەكەندىگى بەلگىلى.

- ءسىزدىڭ قا­زاقستانعا بىرنەشە رەت كەلگەنىڭىزدى بىلەمىز. استانا مەن الماتىنى بىلاي قويعاندا، تالدىقورعان، تۇركىستان، شىمكەنت، تاراز سياقتى قالالارعا دا بارعانسىز. مىنە، اقتاۋعا دا كەلىپ وتىرسىز. ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى ءدىني احۋال جونىندەگى پىكىرىڭىز قانداي؟

- وسىدان ەكى-ءۇش جىلداي بۇرىن "كازاحستانسكايا پراۆدا" گازەتىنە سۇحبات بەرگەنمىن. سوندا پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەردىڭ سەزدەرىن وتكىزۋ باستاماسىن ەل باسشىسىنىڭ دانالىعىنىڭ بەلگىسى دەپ باعالاعانمىن. سول ويىمدى تاعى دا ايتامىن. جالپى، بۇكىل تمد اۋماعىن­داعى ورىس جۇرتى نازارباەۆتى ەرەكشە قۇرمەت­تەيدى. ونىڭ بويىندا تابيعي كەمەڭگەرلىك بار. مەن ءۇشىن قازاقستانعا ءار كەلۋىم ءبىر مەرەكە سياقتى. ادامداردىڭ ديدارىنان دالالىق كەڭدىكتى، ساحاراعا ءتان سابىردى كورگەندەي بولامىن. بۇگىنگى كونفەرەنتسيادا وبلىس اكىمى قىرىمبەك كوشەرباەۆتىڭ اتىنا دا جىلى سوزدەر ايتتىم. كەمەل ازامات ەكەن.

- جاڭاعى وتىرىس كەزىندە ءسىز قى­رىمبەك ەلەۋۇلىنا وسىندا سالىنعان جاڭا مەشىتتىڭ كۇمبەزى التىنمەن جالاتىلماعانى ءجون دەگەن كەڭەس بەردىڭىز. نەلىكتەن؟ ءال-اكسا مەشىتىنىڭ كۇمبەزى سولاي جاسالعان عوي؟

- ول - ءال-اكسا.

- باسقا دا مەشىتتەردىڭ كۇمبەزى سونداي ەكەنىن كورىپ ءجۇرمىز.

- نەگىزىندە يسلام ارتىق شىعىندى قولدامايدى.

- ەكىنشى جاعىنان جالپى ءدىن نۇرى ادام جۇرەگىنە سۇلۋلىق ارقىلى دا  سەبىلەدى عوي. جارايدى، ال ەندى يسلام جانە ايەل ماسەلەسىن از-كەم ءسوز ەتسەڭىز دەيمىن.  اقتاۋداعى ۋنيۆەرسيتەتتە سويلەگەن سوزىڭىزدە  ءسىز وسى تاقىرىپقا ءبىراز اڭگىمە ايتتىڭىز. سونداعى ويلارىڭىزدى ەندى گازەت وقىرماندارى ءۇشىن تاراتىڭقىراپ ءتۇسىندىرىڭىزشى.

- الەمنىڭ بىردە ءبىر دىنىندە ايەلگە ءدال يسلامداعىداي كەڭ قۇقىق بەرىلمەگەن. الەمنىڭ بىردە ءبىر ءدىنى ايەلدى ءدال يسلامداعىداي قورعامايدى. "جۇماق اناڭنىڭ اياعىنىڭ استىندا" دەگەن حاديس بار. قۇران مۇسىلمان ايەلىن اقىلدى، ادىلەتتى، ادەپتى بولۋعا، كۇيەۋىنە بولەكشە قۇرمەت كورسەتۋگە ۇيرەتەدى. قۇراندا ايەلدىڭ ءوزىنىڭ سىرتقى سىمباتىنا، كيىمى­نە ەرەكشە قاراۋى كەرەكتىگى دە ايتىلعان.  مۇسىلمان قاۋىمىندا ايەلگە قۇرمەت تە بولەكشە. مەن ءوزىمنىڭ قايىن اتامدى ەرەكشە قۇرمەتتەيمىن. ول كىسى مۇسىلمان الەمىندەگى ەڭ بەدەلدى ۋنيۆەرسيتەت ءال-ازحاردى بىتىرگەن، شەيح. قايىن اتاممەن سيريادا ءبىر ۇيدە تۇرعان توعىز جىلدىڭ ىشىندە ول كىسى مەن داستارقان باسىنا كەلگەنشە بىردە ءبىر رەت اس ءىشۋدى باستاعان ەمەس. وسىنىڭ وزىندە ۇلكەن مادەنيەت جاتىر. ايەلگە جاعداي اسىرەسە اراب الەمىندە جاقسى جاسالعان دەپ ويلايمىن. وندا وتباسىنىڭ بار ماتەريالدىق ماسەلەسى ەر كىسىنىڭ موينىنا جۇكتەلەدى. ايەلدەر تەك ءۇي شارۋاسىمەن، بالا تاربيە­سىمەن اينالىسادى. جاعدايى كەلىپ جاتسا ەر ادام ءوز ايەلىنە كومەكشى جالداۋعا دا ءتيىس.  اسىرەسە سيريا، يوردانيا مەن ليۆان ايەلگە قاتىستى شاريعات تالاپتا­رىن تاماشا ساقتاۋىمەن تاڭ قالدىرادى. ونداعى ايەلدەردىڭ مەيىرلى ءجۇزىن بىزدە سيرەك كەزدەستىرەسىز. اراب ايەلىنە ول باقىتتى ۇلتى ەمەس، ءدىنى، اللا سىيلاعان ءومىر زاڭى بەرىپ وتىر. مۇسىلمان ايەلىنىڭ قۇقىنىڭ كەمدىگى دەپ يسلامدا كوپ ايەل الۋعا مۇمكىندىك بار ەكەنىن ايتا بەرەدى. شىن مانىندە پوليگاميا قازىردىڭ وزىندە اراب الەمىندە وتە سيرەك كەزدەسەدى. ەكىنشى ايەلدى ارابتاردىڭ ءوزى ءبىرىنشى ايەلى بالا تاپپاعان جاعدايدا عانا الاتىنى جۇرتتىڭ بارىنە بەلگىلى. ەۋرو­پالىقتار بولسا، مۇندايدا اجىراسا سالادى نەمەسە سىرتتان اشىنا تابا قويادى. قايسىسى جاقسىراق دەپ ويلايسىز؟ قايسىسى ادالىراق دەپ ويلايسىز؟

- ءسىزدىڭ قۇراندى اۋدارۋىڭىز كانون­دىق ۇلگى دەپ تانىلىپ وتىر. ءىرى شىعىس­تا­نۋشى، ارابيست اندرەي بەرتەلستىڭ: "پورو­حوۆا - پەرۆايا پەرەۆودچيتسا، كوتورايا پەرەدالا نەبەسنۋيۋ مۋزىكۋ ستيحوسلوجەنيا كورانا" دەگەن باعاسىن بىلەمىز. ەندى قۇران اۋدارماسىنا قالاي كىرىسكەنىڭىز، قانداي قيىندىقتاردى ەڭسەرگەنىڭىز جايىندا ايتىپ بەرسەڭىز.

- الدىمەن قۇراننىڭ ءوزى تۋرالى ايتايىن. قۇران - قۇدىرەت. قۇران - ماڭگىلىك كىتاپ. بىلايشا قاراعاندا، مەن قۇراندى جاتقا بىلۋگە جاقىن تۇرعان اداممىن. سونىڭ وزىندە كىتاپتى اشىپ، وقي باستاسام وسىدان ون جىل بۇرىن كورمەگەنىمدى كورىپ، بايقاماعانىمدى بايقاپ جاتامىن. ونى اعىلشىن تىلىنە ەڭ تاماشا تارجىمەلەگەندەردىڭ ءبىرى دەپ سانالاتىن ارتۋر دج. اربەرري قۇراندى ەرەكشە تەرەڭ مازمۇنىمەن دە، اسا باي تىلدىك قۇرالدارىمەن دە  ادامزاتتىڭ ەڭ ۇلى ادەبي ءىنجۋ-مارجاندارى قاتارىنا قوسقان.  ادامزات تاريحىنداعى ەڭ شابىت­تى دا پوەتيكالىق كىتاپ دەپ اتاۋعا بولاتىن قۇراننىڭ بارشا ۇلىلىعىن ونى تۇپنۇسقادا، ياعني ارابشا وقىعان ادام عانا تولىق سەزىنە الادى دەگەن پىكىرمەن كەلىسپەۋ مۇمكىن ەمەس. قۇران تىرشىلىك تىلىنەن اتىمەن بولەك تىلدە تۇسكەن. قاسيەتتى كىتاپ ءبىزدىڭ تىرشىلىكپەن ءدال قازىرگى سەمانتيكالىق بايلانىسى­مىزبەن تۇيىقتالىپ قالماي­دى. قۇران ولەڭ ورنەگى جاعىنان دا (قاسيەتتى كىتاپتىڭ  اق ولەڭمەن ءتۇسى­رىل­گەنى ەشقانداي كۇمانسىز، مىسالى، "فاتيحا" سۇرەسىندەگى "اعۋزۋ ءبيللاھي ءميناش-ءشايتانير-روجيم. ءبيسميللاھير-روحمانير-روحيم. ءال-حامدۋ ءليللاھي روببيل-ءالامين. ءار-روحمانير-روحيم. ماليكي ءياۋميددين. ي اكا ناعبۋدۋ ءۋا ي اكا ناستاعين. يھديناس سىراتول مۋستاقيم. سىراتول-ءلازينا ءان-عامتا ءالايھيم. عويريل-ماعزۋبي عالەيھيم ءۋالاز-زوللين ء(امين)" دەگەن جولداردى داۋىستاپ وقىعاننىڭ وزىندە  ىشكى ىرعاق پەن ىشكى ۇيقاستىڭ سىلدىراعان كەلىسىمى قۇلاق قۇرىشىن قاندىرادى - س.ا.), سالتاناتتى ءسوز ساپتاۋى جاعىنان دا، وي دانالىعى جاعىنان دا قايران قالدىرادى. مەن قۇراندى 12 جىل بويى اۋداردىم. بۇل جۇمىستى ال-ازحار ال-شاريف عىلىمي-زەرتتەۋ اكادەمياسىنىڭ اتتاي التى جىل بويى تەكسەرىپ، سالىستىرعانىن تالاي ايتتىم دا، جازدىم دا. اقىرى ولار 1997 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا اۋدارما ءماتىنى تۇپنۇسقا ماعىناسىن ءدال بەرەتىندىگى جونىندە ءتيىستى قۇجات  قابىلدادى. قۇراننىڭ ماعىنالىق مازمۇنى ول دۇنيەگە كەلگەلى بەرگى ءبىر جارىم مىڭداي جىل ۋاقىت ىشىندە الەمنىڭ ەڭ ءىرى ويشىل­دارىنىڭ تاراپىنان جان-جاقتى زەرتتەلگەن. ارينە، جاڭاعى ايتقان 12 جىل تەك ءماتىن اۋدارۋعا جۇمسالعان جوق. كوپ ۋاقىتىم وسى قاسيەتتى كىتاپتى تۇسىنۋگە، تۇيسىنۋگە كەتتى. رتر تەلەارناسىندا بىرنەشە جىل بويى "تىسياچا ي ودين دەن ەنتسي­كلو­پەدي يسلاما" دەگەن 104 حابار، "كۋلتۋرا" ارناسىندا "ۆسە سۋرى كورانا" دەگەن 50-دەن استام حابار جۇرگىزگەنىمنىڭ دە كوپ پايداسى ءتيدى. اعىلشىنشا ەركىن بىلەتىنىمنىڭ دە كومەگىن كوپ كوردىم. قۇران اعىلشىن تىلىنە 106 رەت اۋدارىلعان عوي. ونىڭ جانىندا ورىسشاعا سوناۋ پەتر ءبىرىنشىنىڭ زامانىنان بەرى قاراي نەبارى 12 اۋدارما جاسالعانى كوزگە دە، كوڭىلگە دە وتە قوراش. مەن بۇلاي دەگەندە گ.سابلۋكوۆ پەن ي.كراچكوۆسكي اۋدارمالارىن ءتىپتى دە كەمسىتكەلى وتىرعان جوقپىن. ءار اۋدارما­نىڭ وزىندىك ارتىق­شى­لىعى بولادى. مىسالى، كراچكوۆسكي اۋدارماسىنىڭ عىلىمي دالدىگى ەرەكشە. سونىمەن بىرگە مەن قۇراندى ورىس تىلىنە ارابشا بىلەتىن ادام عانا ەمەس، ەڭ باستىسى - يسلام دىنىنە سەنگەن ادام اۋدارعانى ءجون دەپ بىلەمىن. سويتكەندە عانا ونىڭ ءمانىن، ونىڭ ماعىناسىن ويداعىداي جەتكىزۋگە بولاتىن سياقتى كورىنەدى. تاعى ءبىر ءوزىم ماڭىزدى دەپ سانايتىن جايدى ايتايىن. قۇراندى اۋدارۋ ءۇشىن وتە جوعارى جالپى ءبىلىم جانە مادەني دەڭگەي كەرەك. كاسىبي  تارجىمە تاجىريبەسى مىندەتتى. بارىنەن بۇرىن اۋدارماشىنىڭ گەنەتيكالىق فونى تازا بولۋى شارت. ەگەر ونىڭ بويىندا انترو­پو­لوگيالىق دەڭگەيدە رۋح مادەنيەتى، ار-نامىس ۇعىمى بولماسا، ءبىلىمىن كۋالاندىراتىن بەس ديپلومى دا تۇككە اسپايدى.

قۇران اۋدارماسىندا ءماتىننىڭ تولىق دالدىگىنە قول جەتكىزۋ مۇمكىن بولسا مۇمكىن شىعار، بىراق قانشا جەردەن ءبىلىم، زەرگەرلىك تابىلىپ تۇرسا دا، قۇران اياتتارىنىڭ سۇلۋلىعىن، ءسوزىنىڭ سازدى­لىعىن وزگە تىلدە وزىندەي ەتىپ جەتكىزۋ شىن مانىندە مۇمكىن ەمەس. مەنىڭ اۋدارمام­نىڭ "كوران. پەرەۆود سمىسلوۆ ي كوممەنتاري" دەپ اتالاتىنى سوندىقتان. قۇران ماعىنالارىنىڭ ورىس تىلىنە ولەڭ ورنەگىمەن اۋدارىلۋى ارقىلى تۇپنۇسقاعا ءداستۇرلى اكادەميالىق باسىلىم­داردان گورى ەموتسيالىق جانە ستيليستيكالىق تۇرعىدان بارىنشا جاقىنداۋىن قاتتى قۇنتتادىم. قۇراندى بۇعان دەيىن وقىما­عاندارعا كادىمگىدەي قىزىعامىن. ولار وس­ىنداعى دانالىقپەن، وسىنداعى سۇلۋلىقپەن ەندى عانا تانىسادى عوي، ولار وزدەرىن تولعانتاتىن بارلىق سۇراقتارعا جاۋاپتى وسى كىتاپتان تابادى عوي دەپ قىزىعامىن.

- ءسىزدىڭ تاعى ءبىر ەرەكشە ەڭبەگىڭىز - مۇحاممەد پايعامبار (س.ع.س.) حاديستەرىن ورىس تىلىنە العاش اۋدارعانىڭىز. حاديس دەگەن ۇشى-قيىرسىز قازىنا عوي. شامامەن 600 مىڭداي حاديس بار كورىنەدى. ءسىز 200 حاديس اۋداردىڭىز. ول حاديستەردى قالاي تاڭدادىڭىز؟

- سول 200 ءحاديستى ىرىكتەۋ ءۇشىن مەن 3 مىڭداي حاديس وقىدىم. مەنىڭ تاڭداۋداعى نەگىزگى ويىم حاديستەردىڭ بۇگىنگى كۇنى نەعۇرلىم كوكەيكەستىلەرىن ىرىكتەۋ بولدى. مىنا جايدى دا ەسكەرۋ كەرەك. باسى اشىق حاديستەر بار، كۇماندى حاديستەر دە بار. حاديستەر دەگەنىمىز مۇحاممەد پايعامباردىڭ (س.ع.س.) ءومىر تىرلىگىندەگى ءىس-قيمىلدارى مەن ايتقان سوزدەرىنىڭ زامانداستارى، جاقىن اينالاسى حاتقا تۇسىرگەن، ەسىندە ساقتاعان توپتامالارى. پايعامباردىڭ ءجۇرىس-تۇرى­سىن­داعى ەڭ مايدا ەگجەي-تەگجەيدىڭ ءوزى مۇ­سىلمانداردىڭ بارشاسىنا پاراساتتى­لىقتىڭ ۇشار بيىگىنە اينالعان. تاريحتىڭ ۇزىنا بويىندا حاديستەر كوپ تومدارعا جيناق­تال­عان، ولاردىڭ ءابسوليۋتتى نانىم­دىلىعى ءدا­لەلدىك كريتەريلەرى بويىنشا ساراپتالعان. بۇل ماسەلە بويىن­شا اراب الەمىندە وتە قۋاتتى مەتودو­لوگيالىق جۇمىس جۇرگىزىلگەن، وعان 100 جىلدان استام ۋاقىت كەتكەن. مەن اۋدار­عان حاديستەردىڭ ءبارىنىڭ دە باسى اشىق.

- قۇرمەتتى ۆالەريا ميحايلوۆنا! تاڭعى رەيسپەن ماسكەۋگە ۇشقالى وتىر­عانىڭىزدى بىلە تۇرا، مىنانداي كەش ۋاقىت­تا سۇحبات بەرۋ جونىندەگى ءوتىنىشىمدى اياقسىز قالدىرما­عا­نى­ڭىز ءۇشىن العىس ايتامىن. جاقسىلىق تىلەيمىن.

- ال حامدۋ ليلليا!

سۇحباتتاسقان ساۋىتبەك ابدراحمانوۆ.

«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى