سەيسەنبى, 23 ءساۋىر 2024
46 - ءسوز 5616 0 پىكىر 5 قىركۇيەك, 2014 ساعات 16:34

پۋتينگە قويىلعان سۇراقتار

بىزدە مەملەكەت بولماسا، ورىستار كىمگە سالىق تولەپ كەلگەن ەكەن؟ بىزدە مەملەكەت بولماسا، قاعاندارىمىز جورىققا كەتكەندە، بالشىققا تۇسكەن ءىزىن كىم ءسۇيىپ، كنياز بوپ بەكىتىلگەن ەكەن؟

بىزدە مەملەكەت بولماسا، مىنا ۇلانعايىر جەردى قازاققا ورىس سىيلاعان با ەكەن؟ بىزدە مەملەكەت بولماسا، ءبىز مىنا تەرريتورياعا ايدان قۇلاپ ءتۇسىپ پە ەكەنبىز؟

بىزدە مەملەكەت بولماسا، التايدان اتىراۋعا دەيىن، قىزىلجار مەن تۇركىستانعا دەيىنگى جەردەگى اتا-بابامنىڭ قالىڭ قورىمدارى جاي ءبىر ۇيىلگەن توبەشىكتەر مە ەكەن؟

بىزدە مەملەكەت بولماسا، كەرەي مەن جانىبەك قانداي حاندىق قۇرىپتى؟

بىزدە مەملەكەت بولماسا، ەسىمحان، قاسىم، تاۋكە، حاقنازار، ابىلاي كىمگە بيلىك جۇرگىزىپتى؟

بىزدە مەملەكەت بولماسا، ءبىزدىڭ ءباھادۇر بابالارىمىز قارا قىتاي مەن جوڭعاردان، قوقان مەن ورىستان قاي جەرىن، قايداعى ايدالاداعى مەملەكەتتى قورعاپ، قانىن توككەن ەكەن؟

بىزدە مەملەكەت بولماسا، قازتۋعان مەن شالكيىز، اقتامبەردى، بۇحار، ۇمبەتەي، دۋلات، اباي، شاكارىم قاي مەملەكەتتىڭ سوزىندە سويلەگەن ەكەن؟

بىزدە مەملەكەت بولماسا، الاش بوزداقتارى مەن جەلتوقساندىق شەيىتتەر قاي مەملەكەتتىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن قۇربان بولعان ەكەن؟

بىزدە مەملەكەت بولماسا، ءبىز كىمبىز سوندا؟

وسىعان جاۋاپ بەرسىن پۋتين!

وسى سۇراقتاردى ەلباسىمىز پۋتينگە قويسىن!

***

پۋتين گوۆوريت، چتو ۋ كازاحوۆ نە بىلو گوسۋدارستۆەننوستي؟؟؟

ون سلۋچاينو نە پەرەپۋتال نارودى؟

ەسلي ون نە زناەت، كتو بىل پەرۆىم رۋسسكيم تسارەم، يا موگۋ پودسكازات. ەتو بىل يۆان گروزنىي – پوتوموك چينگيسحانا، موەگو ۆەليكوگو پرەدكا.

****
زولوتووردىنسكوە گوسۋدارستۆو وكازالو زناچيتەلنوە ۆليانيە نا رۋسسكيح. وت تاتار وني ۋزنالي منوگوە ۆ سامىح رازنىح سفەراح — ۆ وبلاستي گوسۋدارستۆەننوگو ۋپراۆلەنيا، ديپلوماتي، ۆوەننوي سيستەمى ي داجە كۋليناري.

رۋسسكيە ۆىشلي نا يستوريچەسكۋيۋ ستسەنۋ ۆ IX ۆەكە. ديناستيا، سوزداننايا ۆىحودتسەم يز سكانديناۆي ريۋريكوم، سكونچاۆشيمسيا ۆ 879 گودۋ، ۋپراۆليالا روسسيەي دو XVII ۆەكا. ۆ ەتو ۆرەميا داجە نە سۋششەستۆوۆالو تاكوگو توپونيما، كاك «موسكۆا». تسەنتروم ۋپراۆلەنيا بىل كيەۆ. ۆ رابوتە پود نازۆانيەم «وبراتنوە پروچتەنيە يستوري» زەينەپ درامالى (Zeynep Dramalı) راسسماتريۆاەت پروتسەسس ۆوسحوجدەنيا موسكۆى.

نوۆىي تسەنتر پوليتيچەسكوي سيلى — موسكۆا

مونگولى چينگيسحانا پريشلي ۆ روسسيۋ ۆ 1230-ح گوداح. كيەۆسكوي رۋسي نە ۋدالوس ۆىستويات پەرەد نابەگامي مونگولوۆ. رۋسسكيە دولگو ناحوديليس پود گوسپودستۆوم زولوتوي وردى، سوزداننوي ۆنۋكوم چينگيسحانا — حانوم باتىەم.

موسكۆا ۆپەرۆىە بىلا پوستروەنا ۆ 1156 گودۋ نا تەرريتوري سوۆرەمەننوگو كرەملەۆسكوگو دۆورتسا. كاك گورود موسكۆا ناچالا رازۆيۆاتسيا س توگو مومەنتا، كاك كيەۆ زاحۆاتيلي مونگولى. كوگدا يۋري III پري پوددەرجكە زولوتووردىنسكوگو حانا پولۋچيل تيتۋل «ۆەليكوگو موسكوۆسكوگو كنيازيا»، موسكۆا ستالا وتدەلنىم كنياجەستۆوم. س پوددەرجكوي زولوتوي وردى ەتو كنياجەستۆو ستانەت سيلنەە تۆەرسكوگو، پسكوۆسكوگو ي نوۆگورودسكوگو كنياجەستۆ. ۆ 1326 گودۋ ۆ موسكۆۋ پەرەەدەت ميتروپوليت رۋسسكوي پراۆوسلاۆنوي تسەركۆي.

وت موسكۆى دو ۆسەي روسسي

ستراتەگيچەسكوە پولوجەنيە ي فاكتيچەسكوە وتسۋتستۆيە كونتروليا سو ستورونى زولوتوي وردى سدەلالي موسكۆۋ مەككوي پراۆوسلاۆنىح سلاۆيان. ۆو ۆرەمەنا يۆانا دانيلوۆيچا I (1325–1341) موسكۆا ستالا تسەنتروم سترانى. ۆ پەريود پراۆلەنيا يۆانا I «موسكوۆسكي كنياز» ستال «ۆەليكيم كنيازەم ۆسەيا رۋسي». ا ەگو ۆنۋك دميتري پودنيال ۆوسستانيە پروتيۆ مونگولوۆ.

ۆ پەريود پراۆلەنيا يۆانا III س 1462 پو 1505 گود پود ۆلاستيۋ موسكۆى وكازاليس ۆسە روسسيسكيە تەرريتوري. ۆ 1502 گودۋ زولوتايا وردا پەرەستالا سۋششەستۆوۆات، ا ستاۆشيە ەە پرەەمنيكامي تاتارسكيە حانستۆا — پرەدستاۆليات ۋگروزۋ دليا موسكۆى.

ۆليانيە تاتار نا رۋسسكيح

پوسلە ناشەستۆيا سىنا چينگيسحانا دجۋچي روسسيا 250 لەت وستاۆالاس پود مونگولسكيم گوسپودستۆوم. ۆ ەتوت پەريود روسسيا سوستويالا يز منوجەستۆا كنياجەستۆ، نە سوستوياۆشيح ۆ كاكوم-ليبو پوليتيچەسكوم سويۋزە. كنيازيا ۋۆەدومليالي حانوۆ و سۆوەي لويالنوستي ك نيم ي، پريەزجايا نا پوكلون، پولۋچالي رازرەشەنيە نا پرەبىۆانيە ۋ ۆلاستي.

ليۋبوپىتنو، چتو س 1242 پو 1430 گودى رۋسسكيە كنيازيا 70 راز پوسەتيلي دۆورەتس زولوتووردىنسكيح پراۆيتەلەي. پريەزجايا ك حانام، رۋسسكيە كنيازيا وستاۆليالي تام سۆويح دەتەي ۆ كاچەستۆە زالوجنيكوۆ. كنيازيا، پروجيۆاۆشيە ۆ تسەنترە زولوتوي وردى ي ۆپوسلەدستۆي ۆوزگلاۆيۆشيە رۋسسكيە كنياجەستۆا، ۆ دني زالوجنيچەستۆا ناحوديليس پود ۆوزدەيستۆيەم مونگولوۆ، يزۋچالي تام سپەتسيفيكۋ گوسۋدارستۆەننوگو ۋپراۆلەنيا. ۆستاۆ سپينوي ك سپينە س زولوتووردىنسكيم گوسۋدارستۆوم، موسكوۆسكوە كنياجەستۆو ستالو سيلنەيشيم ۆ روسسي.

منوگيە كنيازيا ي رۋسسكيە ۆىسوكوپوستاۆلەننىە ليتسا برالي مونگولسكيح دەۆۋشەك ۆ جەنى. رۋسسكي ۆىسشي سلوي پرەتەرپەل كۋلتۋرنۋيۋ مونگولويزاتسيۋ. منوجەستۆو تاتار يز حانستۆ، ۆوزنيكشيح پوسلە راسپادا زولوتوي وردى (كرىمسكوە، كازانسكوە، كاسيموۆسكوە), پوستۋپالي نا سلۋجبۋ ك رۋسسكيم كنيازيام ي سو ۆرەمەنەم ستانوۆيليس حريستيانامي.

منوگيە رۋسسكيە اريستوكراتى، سىگراۆشيە ۆاجنۋيۋ رول ۆ رۋسسكوي يستوري، يمەلي تاتارسكوە پرويسحوجدەنيە. گوسۋدارستۆەننىە دەياتەلي س تاتارسكيمي كورنيامي ۋچيلي موسكوۆسكوە كنياجەستۆو مونگولسكوي گوسۋدارستۆەننوي ورگانيزاتسي ي كونتسەپتسي ۋپراۆلەنيا. بولشوە ۆليانيە نا رۋسسكيح وكازالا زولوتووردىنسكايا ۆوەننايا سيستەما.

ۆليانيە مونگولوۆ نابليۋداەتسيا تاكجە ي ۆ ەكونوميچەسكوي ي فينانسوۆوي وبلاستياح. پو پريمەرۋ زولوتوي وردى بىلي سوزدانى نالوگوۆايا ي دەنەجنايا سيستەمى. وتگولوسكي ەتوگو پروتسەسسا مى موجەم ۆيدەت ۆ رۋسسكوم يازىكە. ناپريمەر، سلوۆو «تاموجنيا» پرويسحوديت وت سلوۆا «تامگا» (يلي «تورگوۆايا پوشلينا»), سلوۆو «دەنگي» — وت مونگولسكوگو «تەنگە».

ۋ تاتار رۋسسكيە ناۋچيليس بولەە راسپروسترانەننومۋ يسپولزوۆانيۋ پوچتوۆوي ورگانيزاتسي، كوننىح پوۆوزوك. ۆەليكو ۆليانيە تاتار ي ۆ ديپلوماتيچەسكوي وبلاستي. پراۆيلا ي تراديتسي ديپلوماتي رۋسسكيە كنيازيا پوچەرپنۋلي ۆ زولوتووردىنسكوم گوسۋدارستۆە.

وني تاكجە پەرەنيالي تاتارسكۋيۋ كۋحنيۋ

ۋبرانستۆو رۋسسكيح بويار سوۆپادالو س وبلاچەنيەم تاتارسكوي زناتي. ۆ سۆيازي س راسپروسترانەننوستيۋ ۋ رۋسسكيح تاتارسكوي ودەجدى سوزۆاننىي ۆ 1551 گودۋ ستوگلاۆىي سوبور زاپرەتيل رۋسسكيم ۆحوديت ۆ تسەركوۆ ۆ گولوۆنىح ۋبوراح، زايمستۆوۆاننىح ۋ مۋسۋلمان. تاكيە سۋششەستۆۋيۋششيە ۆ رۋسسكوم يازىكە سلوۆا، كاك باشماك (وبۋۆ), بەشمەت (ستەگانوە پالتو), ازيام (دليننىي كافتان، يسپولزۋەمىي تاتارسكيمي كرەستيانامي), زيپۋن (پالتو بەز ۆوروتنيكا يز دوموتكانوگو سۋكنا), كافتان (دليننىي، دەكوريروۆاننىي پرەدمەت ودەجدى، پري يزگوتوۆلەني كوتوروگو دوموتكانينا ۋجە نە يسپولزوۆالاس), شلىك، باشلىك، كولپاك (گولوۆنىە ۋبورى), سافيان (ۆيد كوجي، ماروكەن), كۋماچ (حلوپچاتوبۋماجنايا تكان ياركو-كراسنوگو تسۆەتا), كلوبۋك (گولوۆنوي ۋبور پراۆوسلاۆنوگو موناحا), تەملياك (پەتليا نا رۋكوياتي حولودنوگو ورۋجيا), ناگليادنو پوكازىۆايۋت، ناسكولكو ۆەليكو ۆليانيە تاتار ۆ ەتوي وبلاستي.

رۋسسكيە منوگوە پەرەنيالي يز تاتارسكوي ەدى ي ناپيتكوۆ. و توم، چتو چاي ۆوشەل ۆ روسسيۋ بلاگوداريا تاتارام، پيسالي رۋسسكيە يسسلەدوۆاتەلي. پريگوتوۆلەنيۋ حلەبا، يزۆەستنوگو ۆ روسسي كاك «كالاچ» (پشەنيچنىي حلەب، پو فورمە ناپومينايۋششي زاموك), رۋسسكيح توجە ناۋچيلي تاتارى. پو وپرەدەلەننىم وتسەنكام، كوليچەستۆو تيۋركسكيح زايمستۆوۆاني، وبوزناچايۋششيح پرەدمەت ودەجدى، ناسچيتىۆاەت نە مەنەە 300 سلوۆ، ا سۆيازاننىح س كۋليناريەي، — پوريادكا 280. ۆ تسەلوم ۆ رۋسسكوم يازىكە سۋششەستۆۋەت وكولو 2000 تيۋركيزموۆ. اكدەس نيمەت كۋرات (Akdes Nimet Kurat) زانيمالسيا اكتيۆنىم يزۋچەنيەم ەتوگو ۆوپروسا ۆ سۆويح رابوتاح و تيۋركسكيح ناروداح ۆ روسسي ي سەۆەرنوم پريچەرنومورە. ۆ كنيگە پود نازۆانيەم «زولوتايا وردا ي روسسيا» (اۆتور — يلياس كامالوۆ) پريۆەدەنى يسچەرپىۆايۋششيە سۆەدەنيا نا ەتۋ تەمۋ.

زولوتووردىنسكوە گوسۋدارستۆو

ۆ رەزۋلتاتە پوحودوۆ مونگولوۆ ۆو ۆتوروي چەتۆەرتي XIII ۆەكا نا تەرريتوري پولوۆەتسكوي ستەپي، حورەزما، سەۆەرنوگو كاۆكازا، كرىما ي ۆولجسكوي بۋلگاري بىلو سوزدانو زولوتووردىنسكوە گوسۋدارستۆو (زولوتايا وردا، ۋلۋس دجۋچي). زولوتايا وردا، سوزداننايا سىنوم دجۋچي، حانوم باتىەم، س 1242 پو 1502 گودى ۋپراۆليالا ەتيم رەگيونوم، بولشينستۆو ناسەلەنيا كوتوروگو سوستاۆليالي پولوۆتسى (كۋمانى), ۆولجسكيە بۋلگارى ي درۋگيە تيۋركسكيە نارودى. مونگولى بىلي پەرۆوكلاسسنىمي ۆوەننىمي ي پراۆيتەليامي. پري حانە بەركە (1256–1266) زولوتايا وردا پرينيالا مۋسۋلمانستۆو. ۆو ۆرەمەنا حانا ۋزبەكا (1312–1341) يسلام راسپروسترانيلسيا پو ۆسەي سترانە. سو ۆرەمەنەم سمەشاۆشيس س ناحودياششيميسيا ۆ ەتوم رەگيونە تيۋركامي، مونگولى پودۆەرگليس تيۋركيزاتسي. زولوتايا وردا پرەۆراتيلاس ۆ تيۋركسكوە يسلامسكوە گوسۋدارستۆو. نارودى، ناسەلياۆشيە سەۆەرنوە پوبەرەجە چەرنوگو موريا، ۋپوميناليس كاك تاتارى.

رودستۆو س ۆيزانتيەي

يۆان III, جەنيۆشيس نا پلەمياننيتسە پوسلەدنەگو ۆيزانتيسكوگو يمپەراتورا سوفە پالەولوگ، ۋستانوۆيل سۆيازي مەجدۋ ۆيزانتيسكوي ديناستيەي ي روسسيسكيمي پراۆيتەليامي. ۆ نارودە سۋششەستۆوۆالو پوۆەرە، چتو كورونا ي سكيپەتر، بروشەننىە ۆ مورە پري زاۆوەۆاني ۆيزانتي وسمانامي، ۆپلاۆ دوستيگلي روسسي.

پەرۆىي تسار

ۆ كونتسە 1546 گودا رۋسسكي پراۆيتەل يۆان گروزنىي، وبراتيۆشيس ك ميتروپوليتۋ ماكاريۋ، پوپروسيل بلاگوسلوۆەنيا ۆەنچاتسيا نا تسارستۆو، نوسيت تيتۋل «تساريا» ي كورونۋ. 16 يانۆاريا 1547 گودا بىلا پروۆەدەنا تسەرەمونيا ۆەنچانيا ي پريسۆوەنيا تسارسكوگو تيتۋلا. ەتو زۆانيە، كوتوروە، كاك سچيتاەتسيا، پرويسحوديت وت ودنوگو يز تيتۋلوۆ پراۆيتەلەي ريمسكوي يمپەري «تسەزار»، بىلو دەمونستراتسيەي توگو تەزيسا، چتو موسكوۆسكيە كنيازيا — پرەەمنيكي ۆيزانتي، تو ەست ۆوستوچنوي ريمسكوي يمپەري (INOSMI.RU). 

 

اقبەرەن ەلگەزەك.

Facebookتاعى پاراقشاسىنان الىندى.

0 پىكىر