دۇيسەنبi كۇنi قازتاگ اقپارات اگەنتتiگi كولدەنەڭ كوزگە ەلەۋسiز اقپارات تاراتتى: «قازمۇنايگاز» بارلاۋ ءوندiرۋ» (قمگ ءبو) اكتسيونەرلiك قوعامى ءوز اكتسيونەرلەرiنiڭ كەزەكتەن تىس جينالىسىن وتكiزiپ، كاسiپورىن ديرەكتورلارى كەڭەسiنiڭ جاڭا قۇرامىن سايلادى. كەڭەستiڭ جەتi مۇشەسiنiڭ جاۋاپكەرشiلiك باعىتى مەن سايلانبالى ورگاننىڭ وكiلەتتiك مەرزiمi كورسەتiلگەن بۇل اقپاراتتا الابوتەن ەشتەڭە جوق. اكتسيونەرلiك كومپانيالارعا قاتىستى زاڭدىلىققا سايكەس مۇنداي بيۋروكراتتىق ۇدەرiس ۇنەمi بولىپ تۇرادى.

دەگەنمەن بايىپتاپ قاراساق، وسى اقپاراتتىڭ تاساسىنان      قوس بiردەي قيتۇرقىلىق قىلتيادى: بi­رiن­شiدەن، بۇرىنعى كەڭەس قۇرامىنىڭ وكiلەتتi مەرزiمi تۇگەسi­لiپ، جاڭا ديرەكتورلار سايلاۋ ۋاقى­تى كەلسە، كومپانيا اكتسيو­نەرلە­رiنiڭ جينالىسى كەزەكتەن تىس وتكەنi قالاي؟ بۇل سايلاۋ جوسپارلى مەرزiمiندە وتۋگە تيiس ەدi عوي.

دۇيسەنبi كۇنi قازتاگ اقپارات اگەنتتiگi كولدەنەڭ كوزگە ەلەۋسiز اقپارات تاراتتى: «قازمۇنايگاز» بارلاۋ ءوندiرۋ» (قمگ ءبو) اكتسيونەرلiك قوعامى ءوز اكتسيونەرلەرiنiڭ كەزەكتەن تىس جينالىسىن وتكiزiپ، كاسiپورىن ديرەكتورلارى كەڭەسiنiڭ جاڭا قۇرامىن سايلادى. كەڭەستiڭ جەتi مۇشەسiنiڭ جاۋاپكەرشiلiك باعىتى مەن سايلانبالى ورگاننىڭ وكiلەتتiك مەرزiمi كورسەتiلگەن بۇل اقپاراتتا الابوتەن ەشتەڭە جوق. اكتسيونەرلiك كومپانيالارعا قاتىستى زاڭدىلىققا سايكەس مۇنداي بيۋروكراتتىق ۇدەرiس ۇنەمi بولىپ تۇرادى.

دەگەنمەن بايىپتاپ قاراساق، وسى اقپاراتتىڭ تاساسىنان      قوس بiردەي قيتۇرقىلىق قىلتيادى: بi­رiن­شiدەن، بۇرىنعى كەڭەس قۇرامىنىڭ وكiلەتتi مەرزiمi تۇگەسi­لiپ، جاڭا ديرەكتورلار سايلاۋ ۋاقى­تى كەلسە، كومپانيا اكتسيو­نەرلە­رiنiڭ جينالىسى كەزەكتەن تىس وتكەنi قالاي؟ بۇل سايلاۋ جوسپارلى مەرزiمiندە وتۋگە تيiس ەدi عوي.

ەكiنشiدەن، كەزەكتەن تىس جيىندا كاسiپورىن ديرەكتورلارى كەڭەسi مۇشەلەرiن جاڭارتۋ جاڭاوزەن مۇنايشىلارىنىڭ ەرەۋi­لiنە بايلانىستى قاجەتتiلiكتەن تۋعان ارەكەت بولۋعا تيiس. ولاي بولسا، جاڭاوزەن دۇربەلەڭiنە جاۋاپتىلار كەڭەس­تiڭ جاڭا قۇرامىنا قايتادان سايلانعانى قالاي؟ ماسەلەن، قمگ ءبو كومپانياسىنىڭ باسقارما باستىعى جانە باس ديرەكتورى بولىپ سايلانعان كەنجەبەك يبراشەۆ «وزەنمۇنايگاز» ءوندi­رiس­تiك ءبو­لiم­شەسiنiڭ مۇنايشىلارى باستاعان ەرەۋiلگە جاۋاپتى لاۋازىم يەلەرiنiڭ بiرi ەدi, ول مۇندا نەعىپ ءجۇر؟ الدە كومپانيا اكتسيونەرلەرi ماڭعىستاۋ تۇبەگi تۇگiلi, بۇكiل قازاقستاندى شارپىپ كەتۋگە شاق قالعان الەۋ­مەتتiك تولقۋعا پىسقىرىپ قارامادى ما؟ ەگەر ءدال وسىلاي بول­عاندا، كاسiپورىن يەلەرi سوڭى ساياسي ساپىرىلىسقا سوقتىرۋى مۇمكiن بولعان وقيعاعا ءمان بەرمەگەنi ءسوزسiز. الدە ولارعا قازاقستاندا الەۋمەتتiك تولقۋ تۋدىرعان ەرەۋiل ساباقتارىن ساناعا سiڭiرۋدەن بۇرىن، وزدەرiنiڭ جەكە ەسەبi ارتىق بولدى ما؟

ءيا، ەلدi ءدۇر سiلكiندiرگەن جاڭا­وزەن مۇنايشىلارىنىڭ ەرەۋiلiنەن مۇناي ماگناتتارى ساباق الا الماعان سياقتى. ەڭ باستىسى، بۇل ساباق مۇناي ساياساتىن ۋىسىندا ۇستاۋعا تيiس مەم­لەكەتتiك بيلiككە جۇعىستى بولۋى كەرەك ەدi. ال تۇپتەپ كەلگەندە، بۇل ەرەۋiل ەلدەگi مۇناي ساياساتى جەكە مەنشiك يەلەرiنiڭ قولىندا ەكەنiن كورسەتتi. تiپتi وسى ەرەۋiلدiڭ ءوزiن جەكە مۇددە­لەرiن كۇيتتەگەن ماگناتتار مەن قالتالى مەنەدجەرلەر ۇيىمداستىرعان جوق پا دەگەن ساۋالدىڭ دا ءجونi بار. ەگەر ەرەۋiل ديرەكتورلار كەڭەسiنiڭ جاڭا قۇرامىن سايلاۋ قارساڭىندا وتكەنiن ەسكەرسەك، بۇل جورالعىنىڭ دا ءجونi بار. ياعني «مۇناي ويىنىنداعى» مۇددەلەر قاقتىعىسى ناتيجە­سiندە الدەكiمدەر «قۇرباندىققا شالىنۋعا» تيiس ەدi.

ەگەر وسى تۇرعىدان كەلسەك، بۇل ويىننىڭ بiرەگەي «قۇربانى» «وزەنمۇنايگاز» وندiرiستiك ءبو­لiم­شەسiنiڭ ديرەكتورى باعىتقالي بيسەكەن بولدى. سەبەبi, مۇ­نايشىلاردىڭ بiر تالابى - «بيسەكەن ورنىنان كەتسiن» ەدi. وسى تالاپتىڭ تۇبiندە مۇددەلەر قاق­تىعىسى جاتقانى انىق. شىنتۋايتىندا، توبەسiندە ءتورت بiردەي تورەسi - قازاقستان ۇكi­مەتi, «قازمۇنايگاز» كومپانيا­سى، ونىڭ «دوچكاسى» قمگ ءوب جانە تيمۋر قۇلىباەۆ سياقتى «بەيماعلۇم» اكتسيونەرلەر وتىر­عان كەزدە، بiر بيسەكەننiڭ بiتi­رەرi نە بولماق؟ بيسەكەن كەتسە، ونىڭ ورنىنا دۇيسەكەن كەل­مەي مە؟ وندiرiستiك ءبولiم­شەنiڭ ديرەكتورى دەگەن ءسوز - مال وسiرگەن قا­زاقتىڭ كەڭەستiك تiلi­مەن ايت­قاندا، - «سوۆحوزدىڭ ديرەكتورى» عانا. ال ول ديرەكتور التىن باستى بولسا دا، توبەسiن­دەگi كوكە­لە­رiنەن اسىپ، بiر بولiمشەنi جارىلقاپ تاستاۋى مۇمكiن بە ەدi? باسقاسىن بىلاي قويعاندا، ول ديرەكتور اكتسيو­نەر­لەردiڭ ايتقانىنان ارتىق ادىم اتتاي المايتىنى انىق.

باقىتقاليدى «بiرەگەي قۇر­بان» اتاۋىمىزدىڭ دا ءوز ءجونi بار - ەرەۋiل ەكپiن العان ساتتە ول كومپانيا يەلەرi سياقتى استانادا تىعىلىپ جاتپادى: «مە­نiڭ كەتۋiممەن وڭالاتىن شارۋا بولسا، مەن-اق كەتەيiن ورنىمنان...» - دەپ، جاعدايدىڭ قىسىلتاياڭنان شىعۋىنا ازاماتتىق كوڭiل تانىتتى. شاماسى، وسى ەرەۋiلدەن از-ءماز جەڭiس تاپقانداردىڭ بiرi - مۇنايشىلار بولسا، ەكiنشiسi - بيسەكەن بولدى. ءوزi وسكەن ايماقتىڭ ەل-جۇرتى الدىندا مانساپقا مiنگەسiپ تۋماعانىن، قارايعان قاۋىمعا قا­يىرىمى بارىن وسى سوزiمەن-اق دالەلدەدi.

ايتپاقشى، بiز وسى ەرەۋiل ساباقتارىنا وراي جۋرناليستiك زەرتتەۋ جۇرگiزۋ بارىسىندا استاناداعى باس كومپانيا باسشىلارىنىڭ اراسىندا ايماقتاعى الەۋمەتتiك احۋالدى وڭالدىرۋدان بۇرىن، ب.بيسەكەندi كەتiرۋ­دiڭ امالىن كۇيتتەگەندەردىڭ كوپ  بولعانىنا كوز جەتكiزدiك.

ەسكە سالا كەتەيiك، 2009 جىلدىڭ قازان ايىندا «وزەنمۇنايگاز» ءوف جۇمىسشىلارى العاش رەت ەرەۋiلگە شىعىپ، ارادا ەكi اي وتكەندە - 2010 جىلدىڭ قاڭتارىندا كاسiپورىن ديرەكتورلىعىنا باعىتقالي بيسەكەن تاعا­يىندالدى. ارادا بiر جىل وتەر-وتپەستە جاڭا ديرەكتور مۇنايشىلاردى ەرەۋiلگە شىعۋعا ءماج­بۇر ەتەتiندەي نە iستەۋi مۇمكiن؟ ەل باسىندا جيىرما جىلدان ارتىق جۇرگەن لاۋازىم يەلەرi­نەن اسىپ، ول از ۋاقىتتا تۇتاس بiر ايماقتى تاقىرعا وتىرعىزارداي نە ءبۇلدiرiپ ۇلگەردi?

بiز وسى ساۋالدارعا ەرەۋiل­شiلەر اراسىنان جاۋاپ iزدەدiك، كەيبiر وندiرiستiك كورسەتكiشتەر قۇجاتىنا ۇڭiلدiك. ول مۇناي ءونiمiن كوبەيتۋگە، ىسىراپشىلدىققا جول بەرمەۋگە كوڭiل ءبول­گەن ەكەن. بiر كiناراتى - مۇنايگاز ءوندiرۋ باسقارمالارى مەن ترانسپورتقا جاۋاپتى مەكەمە باسشىلارىن باسقا جۇمىسقا اۋىستىرىپتى. سەبەبi, ولاردىڭ ۇجىم­دى ۇيىمداستىرىپ جۇمىس جاساي الماعانىن جانە ءوز ەرiك­تەرiمەن باسقا جۇمىسقا اۋىستىرۋدى سۇراپ ارىز جازعاندارىن ەرەۋiلشi­لەردiڭ وزدەرi ايتتى.

ال مۇنايشىلار مەن جۇمىسشىلاردىڭ ەرەۋiلگە ەرۋiنە «قازمۇنايگاز» ءبو باسشىلىعى تاراپىنان 2010 جىلعى 23 اقپاندا كەلگەن شەشiم سەبەپشi بولعان كورiنەدi. وندا «وزەنمۇنايگاز» ءوف جۇمىسشىلارىنىڭ جالاقىسىن 1 ساۋiردەن باستاپ جاڭا جۇيەگە كوشiرۋ تۋرالى نۇسقاۋ جاسالعان ەكەن. جالاقى تولەۋدiڭ جاڭا جۇيەسi بويىنشا «اۋماقتىق كوەففيتسيەنت» الىنىپ تاس­تالۋى كورسەتiلگەن جانە بۇعان كەلiسپەگەندەر جۇمىستان شىعارىلسىن دەگەن قۇجات مۇنايشىلاردىڭ مۇڭىن تۋدىرىپ، ەرەۋiل بۇرق ەتە قالعان. ال، انىعىندا، استانادان كەلگەن جاڭا تالاپقا بولiمشە باسشىلىعى نەگە جا­ۋاپتى بولۋعا تيiس؟

بiز انىقتاعان تاعى بiر جايت - جۇمىسشىلار جالاقى تولەۋ­دiڭ جاڭا جۇيەسi شىعادى دەگەن حاباردى 2009 جىلدىڭ قاراشاسىنان بەرi ەستiپ، ءوز نارازىلىقتارىن بiلدiرە باستاپتى. ول جونiندە بيسەكەن باس كومپانيا باسشىلىعىن ەسكەرتiپ، كەلiسپە­گەندەردi جۇ­مىس­تان شىعارۋ جونiندەگi تالاپتى الىپ تاستاۋدى سۇراپتى. ال قمگ ءبو باسشىلىعى (كەنجەبەك يبراشەۆ) تول­عاعى تۋىپ كەلە جاتقان تولقۋدى ەلەڭ قىل­ماعان. سونىمەن قاتار جۇمىسشىلاردىڭ جاڭا جۇيەگە قارسى ەكەنiن بiلە تۇرا، كاسiپ­وداق كوميتەتiنiڭ باسشىلىعى مەن كاسiپوداق پرەزيديۋمىنىڭ وكiلدەرi وتكەن جىلدىڭ قاراشا ايىندا قوسىمشا كەلi­سiم-شارت­قا قول قويعان. وندا ولاردىڭ ءۇش جىلعا جاسالعان نەگiزگi ۇجىمدىق شارتتى وزگەرتۋگە كەلiسەم بەرەتiندiك­تەرi ايتىلعان ەكەن. يبراشەۆ­تiڭ استاناداعى كو­مانداسى جاساعان وسى ارەكەتكە سىرتتان كەلگەن ءارi باعىنىشتى بيسەكەن نە دەسiن؟

مiنە، «قازمۇنايگاز» بارلاۋ-ءوندiرۋ» كومپانياسىنىڭ باسىنداعىلار «ەركەك توقتى - قۇر­باندىق» دەپ، بيسەكەندi «بۇلiك­شiلەرگە» بايلاپ بەرگەن. بۇل ارادا بiز باعىتقاليدى قورعاشتاۋدان اۋلاقپىز. بiراق، ءپالسافاشى تiلiمەن ايتقاندا، «ادiلەت الدەقايدا باعالى» بولىپ تۇر. سەبەبi, ەرەۋiلگە شىققان جۇ­مىس­شىلاردىڭ «ك.يبراشەۆ ورىن­تاعىن بوساتسىن!»، «انشىباەۆتى كەتiرۋ قاجەت!»، «دۇكەنباەۆ كەت­سiن!» دەگەن تالاپتارىنىڭ ورىندالماعانىنا قاراعاندا، مۇنايدىڭ مىڭ­عىرعان ءمۇد­دەسiن باققان بiرەۋلەر ەرەۋiلدiڭ ەكپiنiمەن ءوز ساياسي ويىندارىن جۇزەگە اسىرعان.

جۋرناليستiك زەرتتەۋ بارىسىندا مىناداي بiر قىزىقتى قۇجاتقا تاپ بولدىق. «وزەنمۇنايگاز» ءوب ديرەكتورى باعىت­قالي بيسەكەن جاڭاوزەن ەرەۋi­لiنiڭ الدىندا «قازمۇنايگاز» ۇلتتىق كومپانياسىنىڭ پرەزي­دەنتi قايىرگەلدi قابىلدينگە قاتىناس حات جولداپ، وندا مىناداي جاعدايدى بايانداپتى:

«جاعدايدى تۇراقتاندىرۋ ماقساتىندا مەن اقپاننىڭ 25-دە استانادا وتكەن بەينەكونفەرەنتسيادا «قمگ ءبو» اق باسشىلىعىنا ەڭبەكاقى تولەۋدiڭ جاڭا جۇيەسiنە كوشۋ جونiندەگi ءوز ۇسىنىسىمدى ايتقان ەدiم. مەن جۇمىسشىلارعا تاراتىلاتىن قۇلاقتاندىرۋدان «ەڭبەكاقىنى جاڭاشا تولەۋ جۇيەسiنەن باس تارتقان جۇمىسشىلارمەن اراداعى كەلiسiم-شارت ۇزiلەدi» دەگەن جولداردى الىپ تاستاپ، ونىڭ ورنىنا «باس تارتقان جاعدايدا، ولارمەن ەڭبەك قاتىناسى ەسكi جۇيە بويىنشا جۇرەدi» دەگەن تۇزەتۋ ەنگiزۋدi ۇسىندىم. بۇل جاعدايدا اقى تولەۋدiڭ ەكi جۇيەسiن بiردەي قولدانۋ مۇمكiندiگi تۋار ەدi. بiراق «قمگ ءبو» اق باسشىلىعى قۇلاقتاندىرۋ ءماتiنiن وزگەرتۋدەن باس تارتتى. بiزدiڭ ۇسىنىسىمىزدى ميروشنيكوۆتەن باسقا ەشكiم قولدامادى. قالىپتاسقان جاعدايعا «وزەنمۇنايگاز» وندiرiستiك بولiمشەسiنiڭ باسشىلىعى جازىقتى ەمەس دەپ بiلەمiن. بiز اتقارۋشى ورگان رەتiندە جوعارعى ۇيىمنىڭ قاتتامالىق شەشiمiن ورىندادىق.

بۇعان نە الىپ-قوسۋعا بولادى؟ كاسiپورىن باسشىسى ءوز ۇجىمىنداعى جاعدايدى، باتىستىق قازاقتاردىڭ قايتپاس، قايسار مiنەزiن بiلە وتىرىپ، باس كومپانيا باسشىلىعىن اقىلعا شاقىرعان. بiراق ونى نازارعا العان ەشقايسىسى بولماعان سىڭايلى.

ايتپاقشى، قوسۋعا بولاتىن بiر جايت بار. بۇل قۇلاقتاندىرۋدىڭ ءماتiنiن عانا ەمەس، بۇتكiل جاڭا ەڭبەكاقى تولەۋ جۇيەسiن جاساعان - يبراشەۆتiڭ كومانداسى. بيسەكەندەر بولسا - دايىن ءماتiندi تاراتۋشىلار. ەندەشە، ەرەۋiل بارىسىندا نەگە «شەلەك جالاعان تۇتىلىپ، ايران iشكەن قۇتىلدى» دەپ ويلايسىز؟ شاماسى، بۇل ساۋالدىڭ جاۋابى اسا قيىن بولماسا كەرەك: ويىن ەرە­جە­سiن جاساعاندار جازىقسىزدى «قۇرباندىققا شالىپ»، ەرەۋiلدi ەلiرتكەندەردi ەسەن-امان قال­دىر­عان.

تەلەديدار ارقىلى حالىققا «ەگەر مەنiڭ جۇمىستان كەتۋiم نارازىلىق اكتسياسىن توقتاتاتىن بولسا، مەن ءوز ەركiممەن جۇمىستان كەتۋگە دايىنمىن»، - دەگەن بيسەكەننiڭ مارتتiگiنە قاراماي، نارازىلىق اكتسياسى توقتامادى. Iس ناسىرعا شاپتى. ۋشىعىپ كەتكەن ماسەلەنi شەشۋ ءۇشiن، «قازمۇنايگاز» ۇلتتىق كومپانياسى مەن جەرگiلiكتi اتقارۋشى بيلiك باسشىلارى بiرi­گiپ، بiتiمگەر­شiلiك كوميسسياسى قۇرىلىپ، اقىرى، جۇمىسشىلاردىڭ وكiل­دە­رi­مەن مامiلە جاسالعانى بەل­گiلi. وبلىس اكiمi قى­رىم­بەك كوشەرباەۆ توراعالىق ەتكەن بۇل جيىننىڭ قاۋلىسى بويىنشا، جالاقى بەرۋ جاڭا جۇيەگە كوش­پەي، بۇرىنعى كۇيiن­دە قالاتىن بولدى. «قمگ ءبو» اق باس ديرەكتورى كەنجەبەك يبراشەۆتiڭ مالiمدەۋi بويىنشا، نارازىلىق اكتسياسى وتكەن كۇندەر ءۇشiن ەرە­ۋiل­شiلەرگە اقى تولەنبەدi. مۇ­نايشىلار وزدەرi ورنىنان كە­تۋiن تالاپ ەتكەن يبرا­شەۆتiڭ بۇل شەشiمiنە مو­يىنسۇندى. نەگە؟

وسى «نەگەنiڭ» تاساسىندا تاعى بiر تولقۋ تۇر. كەلەسi كەزەڭگە ديرەكتورلار كەڭەسiنە ساي­لان­عان كەنجەبەك يبراشەۆ بيسە­كەننiڭ ورنىنا كەلگەن ءبو­لiم­شە باسشىسىن تاعى بiر ارانداتۋعا يتەرمەلەگەن كەزدە تۋىندايتىن ول تول­قۋدىڭ كۇشi بۇدان دا قاتتى بولۋى مۇمكiن. سەبەبi, ەلدەگi مۇناي ويى­نىن مەنشiك يەلەرi مەن يبراشەۆتار جاساپ تۇرعان كەزدە، تۇراقتى مەملەكەت­تiك الەۋمەتتiك ساياسات جۇزەگە اسۋى وتە قيىن.

جاڭاوزەن ۋاقىتشا تىنىشتالدى. الدا نە كۇتiپ تۇرعانى ۋاقىت ەنشiسiندە.

قايساعالي ەسمات،

اتىراۋ - اقتاۋ

ءوز اۋزىنان

باعىتقالي بيسەكەن:

«...ماعان كوپتەگەن ادامداردى لاۋازىمنان

ءتۇسiرiپ، جاڭا بۋىننىڭ ماماندارىن باستى

ورىندارعا جوعارىلاتۋعا تۋرا كەلدi. بۇل جاعداي اتىراۋ فيليالىنداعى كوپتەگەن مەكەمەلەردە جۇزەگە استى. كوپتەگەن مەكەمەلەردiڭ جۇمىس جوسپارى مەن باعىتىن وزگەرتتiك. ال مەن تۋرالى جازىلعان جاعىمسىز ماقالالارعا كەلسەك، ونىڭ ءبارi تاپسىرىسقا وراي

ورىندالعان. بۇل - ءسوزسiز دايىندالعان اكتسيا. مەنi حالىق الدىندا تومەندەتكiلەرi كەلدi. سول

ارقىلى ءوز دەگەندەرiنە كوندiرۋدi ويلادى.

الايدا بۇل ەشقاشان بولمايدى».

Nomad.su

تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ - «جاڭاوزەن» جاڭعىرىعى

كiمدەرگە ساباق بولادى؟»

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 13 (50) وت 31 مارتا 2010 گ.