قۇرساۋداعى قوعامدىق وي
ءامIرجان قوسانوۆ، جالپىۇلتتىق سوتسيال-دەموكراتيالىق پارتيا (جسدپ) توراعاسىنىڭ بiرiنشi ورىنباسارى
تاياۋدا اقوردادا وتكەن عىلىم جانە عىلىمي ساياسات كەڭەسiنiڭ كەزەكتi وتىرىسىندا پرەزيدەنت نازارباەۆ مەملەكەتتiڭ يدەولوگيالىق ينستيتۋتتارىن قاتتى سىنعا الدى.
ولارعا «دۇنيەتانىمدىق ۆاكۋم قالىپتاسۋىنا جول بەردi»، «وتانسۇيگiشتiك سەزiمi مەن يدەيالارىن تاربيەلەۋگە، وڭ الەۋمەتتiك ماڭىزى بار قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان ساپالى يدەولوگيالىق جۇمىس جۇرگiزە المادى» دەگەندەي ايىپ تاقتى.
«مۇنىمەن قاي ينستيتۋت اينالىسىپ جاتىر؟ ولاردى بiز نە ءۇشiن قارجىلاندىرىپ جاتىرمىز؟» دەگەن سىڭايدا رەنiشiن بiلدiردi. تiپتi ءوزiنiڭ كوڭiلi تولمايتىن مەملەكەتتiك مەكەمەلەردiڭ اتىن اتاپ، ءتۇسiن تۇستەپ بەردi.
نەلiكتەن اشەيiندە يدەولوگيالىق ماسەلەلەرگە مويىن بۇرا بەرمەيتiن اقوردا اياق استىنان باياعى مونەتاريستiك رايىنان قايتىپ، قوعامدىق وي قالپىنا قاپالانا قالدى؟ كۇنi بۇگiنگە دەيiن تەك قانا «ەكونوميكا ەرەجەلەرiنە ەلجiرەپ»، «قارجى قاعيدالارىنا عانا قارايلاسقان» بيلiكتiڭ تازا كاپيتاليستiك پسيحولوگياسىن وسىلايشا ءاپ-ساتتە وزگەرتە سالاتىنداي نە بوپ قالدى سونشا؟ مۇمكiن، اتى اتالعان يدەولوگيالىق مەكەمەلەردە بولعالى تۇرعان الاساپىران اۋىس-ءتۇيiستiڭ تاعى بiر ناۋقانىنىڭ باسى ما بۇل؟
مەنiڭشە، ماسەلەنiڭ ءمانi اناعۇرلىم تەرەڭدە.
ءامIرجان قوسانوۆ، جالپىۇلتتىق سوتسيال-دەموكراتيالىق پارتيا (جسدپ) توراعاسىنىڭ بiرiنشi ورىنباسارى
تاياۋدا اقوردادا وتكەن عىلىم جانە عىلىمي ساياسات كەڭەسiنiڭ كەزەكتi وتىرىسىندا پرەزيدەنت نازارباەۆ مەملەكەتتiڭ يدەولوگيالىق ينستيتۋتتارىن قاتتى سىنعا الدى.
ولارعا «دۇنيەتانىمدىق ۆاكۋم قالىپتاسۋىنا جول بەردi»، «وتانسۇيگiشتiك سەزiمi مەن يدەيالارىن تاربيەلەۋگە، وڭ الەۋمەتتiك ماڭىزى بار قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان ساپالى يدەولوگيالىق جۇمىس جۇرگiزە المادى» دەگەندەي ايىپ تاقتى.
«مۇنىمەن قاي ينستيتۋت اينالىسىپ جاتىر؟ ولاردى بiز نە ءۇشiن قارجىلاندىرىپ جاتىرمىز؟» دەگەن سىڭايدا رەنiشiن بiلدiردi. تiپتi ءوزiنiڭ كوڭiلi تولمايتىن مەملەكەتتiك مەكەمەلەردiڭ اتىن اتاپ، ءتۇسiن تۇستەپ بەردi.
نەلiكتەن اشەيiندە يدەولوگيالىق ماسەلەلەرگە مويىن بۇرا بەرمەيتiن اقوردا اياق استىنان باياعى مونەتاريستiك رايىنان قايتىپ، قوعامدىق وي قالپىنا قاپالانا قالدى؟ كۇنi بۇگiنگە دەيiن تەك قانا «ەكونوميكا ەرەجەلەرiنە ەلجiرەپ»، «قارجى قاعيدالارىنا عانا قارايلاسقان» بيلiكتiڭ تازا كاپيتاليستiك پسيحولوگياسىن وسىلايشا ءاپ-ساتتە وزگەرتە سالاتىنداي نە بوپ قالدى سونشا؟ مۇمكiن، اتى اتالعان يدەولوگيالىق مەكەمەلەردە بولعالى تۇرعان الاساپىران اۋىس-ءتۇيiستiڭ تاعى بiر ناۋقانىنىڭ باسى ما بۇل؟
مەنiڭشە، ماسەلەنiڭ ءمانi اناعۇرلىم تەرەڭدە.
راس، بۇكiلالەمدiك داعدارىس، ەڭ الدىمەن، ەكونوميكامىزداعى ەلەنبەي كەلگەن كەمشiلiكتەردiڭ بەتiن اشىپ بەردi. وتاندىق ءوندiرiستiڭ ولەرمەن جايىن. جەر بايلىعىن ءجون-جونەكەيسiز جىراققا ءجونەلتiپ، ات توبەلiندەي توپتىڭ عانا پايداعا كەنەلۋiن. ناقتى وندiرiسكە قارجى جۇمساماي، سىرتتان مول نەسيە الۋ ارقىلى عانا بايىپ، قايتارىلۋى نەعايبىل قارىزعا بەلشەسiنەن باتقان بانكتەردiڭ بەيقام بەرەكەسiزدiگiن. باسقا دا باسسىزدىقتاردى.
وسى جونسiزدiكتiڭ ءبارiن بيلiك بiلمەدi ەمەس، بiلدi! بiلiپ قانا قويعان جوق، وسىناۋ ولقىلىقتاردى ورىندى پايدالانىپ، تابىسقا دا، قىزىققا دا كەنەلiپ كەلدi!
داعدارىس جانە ودان شىعۋ جولىنداعى بيلiكتiڭ «قيىننان قيىستىرعان» قام-قاراكەتi قوعام ومiرiندەگi باسقا كەمشiن تۇستاردى دا بادىرايتىپ كورسەتiپ بەردi. سونىڭ iشiندە پرەزيدەنت ءسوز ەتiپ وتىرعان يدەولوگيا سالاسىندا جىلدار بويى قوردالانىپ قالعان «اتتەگەن-ايلاردىڭ» ورنى بiر توبە.
بەسەنەدەن بەلگiلi جايت: زامان تالابىنا ساي يدەولوگياسىن ءجۇرگiزiپ، ءوز حالقىمەن تiل تابىسا الماعان كەز كەلگەن بيلiكتiڭ بولاشاعى بۇلدىر بولماق. ەگەردە قالىڭ كوپشiلiك بۇگiنگi وقيعالارعا، جوعارىدا قابىلدانعان شەشiمدەرگە قاتىستى نانىمدى پiكiر ەستiمەسە، نە ويلاۋى، نە iستەۋi كەرەك؟ ارينە، كوكەيدەگi ساۋالدارعا تيiستi جاۋاپ الماعان سوڭ، ول وزiنشە دولبار جاساي باستايدى. فيزيكاداعىداي يدەولوگيادا دا ۆاكۋم، ياعني بوس كەڭiستiك بولمايدى. شىلعي وتiرiكتiڭ ورنىن شىڭعىرعان شىندىق باسادى. قۇرساۋداعى قوعامدىق ويدىڭ ورنىن زامانعا لايىق وزىق وي باسادى. يكەمسiز يدەولوگيانىڭ ورنىن يكەمدiرەك ءارi ومiرشەڭ يدەيالار باسادى. ناتيجەسiندە بiر بيلiكتiڭ ورنىن باسقا بيلiك باسىپ الۋى ابدەن مۇمكiن! ال مۇنداي ۇرەي بiزدiڭ بيلiك ءۇشiن - ەڭ ۇلكەن ءارi ەڭ قورقىنىشتى ۇرەي!
مەملەكەتتiك يدەولوگيانىڭ وسىناۋ دۇمشە دە دiمكاس حالگە ءتۇسۋiنiڭ باستى سەبەپتەرi قانداي؟
ەڭ باستىسى مىناۋ: تاۋەلسiزدiك العالى بەرi رەسمي مەملەكەتتiك يدەولوگيانىڭ اتى وزگەرسە دە، زاتى وزگەرە قويعان جوق. كۇنi كەشە ول كەڭەستiك وداق پەن كوممۋنيستiك رەجيمنiڭ سويىلىن سوعىپ، يدەولوگيالىق اقتاۋشىسى بوپ كەلسە، ەندi ول اقوردا تورiندەگi جەكە باس بيلiكتiڭ شاشباۋىن كوتەرگەن قولبالاسىنا اينالدى. قاجەت جاعدايدا قىلىشىنان قان تامعان قولشوقپارى! جانە دە بۇل رولiنە ول ءوزi ءدان ريزا: جۇيەلi جالاقى، قوماقتى قالاماقى، اتى دابىرايعان اتاق-دارەجە، لاۋازىم-لاۋرەاتتىق دەگەندەي. ونىڭ ۇستiنە پاتەر، ماشينانى تاعى قوسىڭىز.
مەملەكەتتiك يدەولوگيالىق ماشينا الدىندا بiر عانا ماقسات قويىلعان. ياعني، ەلدە ۇستەمدiك قۇرعان ساياسي رەجيمنiڭ جاقسىلىعىن، بار بولسا، اسىرۋ. ال جاماندىعىن سىرت كوزدەن مەيلiنشە جاسىرۋ. ءادiلiن ايتساق، مۇنداي مiندەتتi ول بiرشاما «جاقسى» اتقارىپ كەلەدi. الايدا، ءسوز بوستاندىعى ورنىققان سايىن ونىڭ وتiرiگiنiڭ بەتi اشىلا تۇسپەك...
بۇل - باستى مازمۇني كەمشiلiگiنە قاتىستى وي.
ال قولدانىلىپ جۇرگەن ءادiس-تاسiلدەرiنە كەلسەك، ولار دا سول ءباز باياعى قالپىندا. ياعني، قوي ۇستiندە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعانى تۋرالى قۇلاش قۇلاش، وقىرماندى مەزi ەتەتiن ماقتاما ماتەريالدار. بەينە بiر باسقا ەلدە تۇسiرiلگەندەي «باقىتتان باسى اينالعان» تەلەباياندامالار. ۇزىن-ىرعالى، ۇيقى مەن ىزا تۋدىراتىن ءارi ەشبiر ناتيجە بەرمەيتiن «دومالاق» ۇستەلدەر مەن كونفەرەنتسيالار لەگi.
قانشاما قارجى مەن ۋاقىت زايا كەتiپ بارا جاتىر. وسىنىڭ ءبارiن «مەملەكەتتiك تاپسىرىس» دەپ اتاپ، قانشاما الاياق دەلدال بايىپ جاتىر دەسەڭiزشi!
تەك قانا اعىمداعى ۇراندار مەن تەورياسىماقتار ەمەس، قويناۋى تەرەڭ تاريحتىڭ ءوزi ساسىق ساياسي مۇددەنiڭ قۇربانىنا اينالدى. سان عاسىر بۇرىن ءومiر سۇرگەن تۇلعالار مەن بولعان وقيعالارعا بەرiلەر باعا بۇگiنگi اقوردانىڭ كوڭiل-كۇيiنە بايلانىستى. تاريحي سۋبەكتيۆزمنiڭ كوكەسiن تۇيە سويعاندا ەمەس، ءدال بۇگiن كورiپ جاتىرمىز! سۇمدىعى سول، وسىناۋ جوعارىعا جالتاقتاۋ ءداستۇرiنiڭ سالقىنى باسقا دا سالالارعا تيiپ جاتىر. بiزدە كiتاپ تا، تەاتر قويىلىمى دا، عىلىمي زەرتتەۋ دە، ەسترادالىق ءان دە، كەرەك دەسەڭiز، مەكتەپ وقۋلىعى «تيiستi»، بۇگiنگi بيلiككە جاعىمدى مازمۇنعا يە!
باسقاسىن ايتپاعاندا، بۇكiل ەل بولىپ اتالۋى تيiس ۇلى الاشوردانىڭ 90 جىلدىعى نەلiكتەن جەتiم قىزدىڭ تويىنداي وتە شىقتى؟ نەگە وسى مەرەيتوي التى الاشتى بiر يدەيانىڭ توڭiرەگiندە بiرiكتiرەتiن جالپىۇلتتىق iس-شارا بوپ وتكiزiلمەدi? نەگە الاش ارىستارىن قايتا تiرiلتپەدiك؟
كوكiرەگi وياۋ، كوڭiلi اشىق ازامات ونىڭ ءتۇپ سەبەبiن باياعىدا-اق ۇعىنىپ قويعان. ياعني، رەسمي يدەولوگيا بويىنشا قازاقستاننىڭ تاريحى... 1991 جىلدان باستالۋى تيiس. وعان دەيiنگiلەردiڭ اتىن اتاپ، دارiپتەۋ جوعارعى جاققا جاقپايدى! ادامزاتتىڭ بiر بولiگi كەزەكتi جىل ساناۋىن يسا پايعامباردىڭ تۋعان كۇنiنەن باستاپ ەدi, بiزدiڭ بيلiك تە سونى كوكسەپ ءجۇر مە ەكەن الدە؟
تاريحتى تاپتاپ، اقيقاتتى اياقاستى ەتكەن باسقا دا ماسقارا مىسالدار جەتiپ جاتىر!
بiزدiڭ مەميدەولوگيا - و باستان دۇرىس انىقتاماسىن الماعان يدەولوگيا. ەلدiڭ تاريحىنا، عىلىمى مەن بiلiمiنە، مادەنيەتi مەن ونەرiنە، ادەبيەتi مەن ادەبiنە، تۇپتەپ كەلگەندە رۋحاني ءھام قوعامدىق ومiرiنە قاتىستى ماسەلەلەردi عانا يدەولوگياعا جاتقىزىپ، مەملەكەت ءومiرiنiڭ باسقا دا ماڭىزدى (ەكونوميكا جانە قارجى، الەۋمەتتiك جانە قۇقىقتىق) سالالارىنان بولەك قاراستىرۋ ءداستۇرi ورىنسىز ءارi زالالدى بوپ شىقتى! كەرەك دەسەڭiز، ەكونوميكانىڭ دۇرىس نە بۇرىس باسقارىلۋى، قارجىنىڭ رەتتi نە رەتسiز جۇمسالۋى، مۇگەدەكتەر مەن كوپبالالى وتباسىلارىنىڭ قورعالۋى نە قورلانۋى، دەموكراتيالىق نە دەموكراتيالىق ەمەس زاڭداردىڭ قابىلدانۋى، وسىنىڭ ءبارi تاپ-تازا، تۇنىپ تۇرعان يدەولوگيا عوي! وسىنى تۇسiنەتiن ۋاقىت جەتتi!
بiزدiڭ مەميدەولوگيا - ءوزiنiڭ ءتول اۋديتورياسىنان جاڭىلعان، ۇگiت ناسيحات قىزمەتi دۇرىس باعىتتالماعان يدەولوگيا. ياعني، ونىڭ باستى باعىتى، جالعىز تىڭدارمانى، كورەرمەنi ءارi وقىرمانى - اقوردا. قالعان 16 ميلليوننىڭ كوزقاراسى مەن پiكiرi ونى تiپتi تولعاندىرمايدى. ويتكەنi, جوعارىدا ايتقانىمىزداي، ونىڭ iس جۇزiندەگi باس تاپسىرىس بەرۋشiسi اتىراۋ مەن التاي، ارقا مەن الاتاۋ اراسىن جايلاپ جاتقان ەل بولماي تۇر. ول - ەسiلدiڭ سول جاق جاعاسىندا شوعىرلانعان كەڭسەلەردەگi شەنەۋنiكتەر توبى. ونىڭ ۇستiنە ءادiل سايلاۋ ارقىلى ول يدەولوگيا ءوزiنiڭ ءادiل باعاسىن الىپ جاتقان جوق. سول سەبەپتi حالىقتىڭ جۇرەگi مەن ساناسىنا جول تابامىن دەپ باس قاتىرىپ قايتسiن...
بiزدiڭ مەميدەولوگيا - جاساندىلىق پەن جالعاندىققا نەگiزدەلiپ، جاۋىردى جابا توقىعان يدەولوگيا! سوندىقتان دا ونىڭ سوزiنە كوپشiلiك كۇمانمەن قارايدى (مەنiڭشە، سول باياندامالار مەن ماقالالاردى جازىپ جۇرگەندەردiڭ وزدەرi دە ءوز دەرەكتەرiنە سەنبەيدi!). مەملەكەتتiك ميللياردتار مايى بوپ قۇيىلىپ جاتقان وسى الاپات ماشينا جىلدىق بيۋدجەتi ەسكi شەتەل ماشيناسىنىڭ قۇنىنان اسپايتىن ەكi-ءۇش تاۋەلسiز گازەتپەن جارىسۋعا جاراماي جاتىر! ولاردان ويسىراتا جەڭiلۋدە! بiر كومەش نانىن الماسا دا، جالعان سوزدەن جاۋىر بولعان، شىندىققا شولiركەگەن اعايىن «تاسجارعاندى» نە «جاس الاشتى» ساتىپ الاتىنى سودان بولار!
بiزدiڭ مەميدەولوگيا - و باستان دۇرىس جولمەن قالىپتاسپاعان يدەولوگيا. ياعني، ەشبiر قوعامدىق تالقىلاۋسىز، جىلى كابينەتتەردە ساناۋلى شەنەۋنiكتەردiڭ شەشiمiمەن قابىلدانا سالاتىن باعدارلامالار، تۇعىرنامالار مەن تۇجىرىمدامالار. كەلiسiپ تەك قانا تون پiشiلمەيتiن شىعار، كوپشiلiك تالقىسىنان وتپەگەن ولاردىڭ كوپ جاعدايدا قوعام تاراپىنان اياۋسىز سىنعا ۇشىراپ جاتاتىنى دا سوندىقتان. قۇپيا جولمەن قالىپتاساتىن يدەولوگيانىڭ قادiرi قايدان بولسىن. تۇزiلۋiنە ءوزi اتسالىسپاعان ونداي قۇبىلىستى قوعام قايدان قولداسىن! ماماندار مەن ساراپشىلار، تاۋەلسiز ينستيتۋتتار مەن باق وكiلدەرiنiڭ قاتىسۋىنسىز قالىپتاسقان ونداي يدەولوگيا و باستان ءولi تۋادى.
بiزدiڭ مەميدەولوگيا - كەشەگi سوتسياليستiك ينتەرناتسيوناليزمنiڭ تەرiس تاجiريبەسiن مۇرا ەتكەن «كوپۇلتتىق» يدەولوگيا. بارشاعا جاققىسى كەلەتiن جالپاقشەشەيلiگiمەن ءتول ۇلتىمىزعا - قازاققا زيانىن كەلتiرiپ جاتقان رەسمي اعىم. ال ءوز ۇلتىن ارداقتاماعاندى باسقا ۇلتتار دا قۇرمەتتەي قويماس...
بiزدiڭ مەميدەولوگيا - ەكونوميكادا - ءوز تاۋار ءوندiرۋشiسiن، ال قوعامدىق وي سالاسىندا - ءوز كادرلارىن كولدامايتىن يدەولوگيا. بiر عانا مىسال. نەلiكتەن كەزەكتi-كەزەكسiز ءوتiپ جاتقان سايلاۋ ناۋقاندارى كەزiندە بيلiك كومەككە ىلعي دا كورشi رەسەيدiڭ «تەحنولوگتارىن» شاقىرىپ الەك؟ ءوزiمiزدiڭ ساياساتتانۋشىلار نەگە كەڭiنەن تارتىلمايدى؟ ولار اقىل جاعىنان دا، كرەاتيۆ جاعىنان دا، ەل ەرەكشەلiگiن ەسكەرۋ جاعىنان دا ماسكەۋلiكتەردi ون وراپ الادى ەمەس پە؟ الدە وسىندايدا جۇمسالاتىن كوماقتى قارجىنىڭ باسىندا تۇرعاندار ءوز قانداستارىمەن ەمەس، وزگەلەرمەن ءبولiسكەندi ءجون كورە مە؟ قاشانعى كەشەگi قاندى يمپەريا ورتالىعىنا وسىلايشا جالتاقتاي بەرەمiز؟ ۇيات ەمەس پە؟
بiزدەگi مەميدەولوگيا وزiنiڭ شىققان تەگiن، ءتۇپ تۇعىرىن ۇمىتقان ماڭگۇرت يدەولوگيا! كەز كەلگەن دەڭگەيدەگi لاۋازىمدى شەنەۋنiكتiڭ بايانداماسى مەن ءسوزiن قاراپ شىعىڭىزشى. «اۋىلىم - التىن بەسiگiم» دەپ نەشە رەت تولعانعان ەكەن؟ قازاق وركەنيەتiنiڭ قازىعى iسپەتتەس اۋىلدىڭ قولداۋىنا يە بولماعان كەز كەلگەن مەملەكەتتiك يدەولوگيا الىسقا بارمايدى! بالكiم، الماتى مەن استانا، كەمبريدج بەن وكسفوردتان كومفورتىنان اسىپ كورمەگەن ولاردى بiراز ۋاقىتقا اۋىلعا جiبەرiپ، تاجiريبەدەن وتكiزiپ الۋ قاجەت پە؟ مۇمكiن، سوندا ولار باسقاشا سويلەر مە ەدi? نەگiزiنەن ولار ءتۇزiپ وتىرعان مەميدەولوگيامىز دا اۋىلدىڭ مۇڭ-مۇقتاجىنا جاقىندار تۇسەر مە ەدi...
بiزدiڭ مەميدەولوگيا - سوزiنە ەل قۇلاق تۇرەتiندەي، ۋاجiنە سەنەتiندەي جارشىلارى جوق، ساقاۋ يدەولوگيا. مەملەكەت ساياساتىنىڭ باسىم باعىتتارىن جان-جاقتى نەگiزدەپ، تالداپ، قالىڭ كوپشiلiككە جەتكiزiپ جاتقان، ەڭ باستىسى، ەلگە تانىمال ءارi ءسوزi وتەر كiمدi اتاي الاسىز، قۇرمەتتi وقىرمان ء(ادiلiن ايتساق، جالعىز پرەزيدەنت قانا ەسكە تۇسەدi). اليۋكوبوندپەن قاپتالعان كەڭسەلەرiنەن شىققىسى كەلمەيتiن، حالقىنان يمەنiپ، قاشقاقتايتىن اكiمدەر مەن مينيسترلەر مە؟ يدەولوگيا سالاسىنىڭ ۇلكەندi-كiشiلi شەنەۋنiكتەرi مە؟ جۇرتشىلىقتى تولعاندىرعان اششى ساۋالدارعا رەتتi جاۋابىن بەرۋگە تيiس كادرلار قايدا؟ بار بولسا، ەلگە ەلەۋلi, بارشاعا بەدەلدiلەرi قانشاما؟ بيلiكتi ورىندى جاقتار تالانتتى كوسەمسوزشiلەر قايدا؟ نەلiكتەن ولار بiزدەرمەن اشىق تا تەڭ پiكiرتالاسقا ءتۇسiپ، ءوز ۇستانىمدارىن قورعامايدى؟ قاتىپ قالعان «قازاقستاننىڭ» نە حانزادالىق «حاباردىڭ» تورiندە وتىرىپ، قارسى جاقسىز، وزدiگiنەن مونولوگ جۇرگiزۋ ونشا قيىن شارۋا ەمەس تە...
قازاقستاندىق يدەولوگيا - ەل iشiنەن جاۋ تاپقان، كەز كەلگەن سىنشىسىن قۇبىجىق ەتiپ كورسەتەتiن، سوندان سوڭ ونى اياۋسىز قۋدالايتىن رەپرەسسيالىق يدەولوگيا. وركەنيەتتi ديالوگتىڭ ورنىنا وپپوزيتسيانى مەيلiنشە تۇنشىقتىراتىن، اتىپ تاستايتىن، تۇرمەگە جاباتىن، شەتەلگە قۋاتىن الاپات كۇش. ايتار ءۋاجi بار ساياسي وپپونەنتتەرمەن ايتىسىپ جاتقانشا، سوتتاي سالعاندى ءجون كورەدi. ال بارشاعا بەلگiلi: تەك ءالسiز يدەولوگيا عانا ءوز قارسىلاستارىمەن وسىلايشا «ءالدi» كۇش كورسەتۋ ارقىلى ەسەپ ايىرىسادى.
بiزدiڭ مەميدەولوگيا - تۇپتەپ كەلگەندە ەل تىنىشتىعى ءۇشiن قاۋiپتi يدەولوگيا! مەملەكەت تاراپىنان ءوزiن تولعاندىرعان ساۋالدارعا تيەسiلi جاۋاپ الا الماعان، ءتول وكiمەتiنiڭ قولداۋىن كورە الماعان قاراپايىم قازاق (اسiرەسە، جاستارىمىز!) قايدا جۇگiنەدi? بiز سەكiلدi بالاما ساياسي كۇشتەرگە بەت بۇرسا، ءبiرسارi ءارi قۇبا-قۇپ. الايدا، باسقاشا دا بولۋى مۇمكiن عوي. ياعني، جاڭبىردان كەيiنگi ساڭىراۋقۇلاقتاي قاپتاپ كەتكەن ءارتۇرلi كۇدiكتi اعىمدارعا بوي بەرە باستاپ جاتقان جوق پا. قاسيەتتi دiنiمiزدiڭ ءدۇدامال دوكترينالارى، وركەنيەتتiڭ شەت شالعايىنا ىسىرىلىپ تاستالعان باسقا دا بەيساۋات وي باعىتتارى ەل iشiن، اسiرەسە، اۋىل اراسىن جاۋلاپ العالى قاشان! Iشiندەگi تازا ەكسترەميستiك سيپاتتاعىلارى شە؟ الدە ەكi قولى بوس، قارنى اش جاستارىمىزدىڭ ءدال وسىلايشا يدەولوگيالىق جاعىنان ۋلانۋىنا بيلiكتiڭ ءوزi مۇددەلi مە؟ دالا-قالانى دا، سانانى دا جاۋلاعان ونداي «ميسسيونەرلەرگە» تيەسiلi تىيىم سالماۋىنا قاراعاندا، سولاي بولۋى دا ابدەن مۇمكiن...
سۋدىڭ دا سۇراۋى بار دەيدi اتام قازاق.
بiزدiڭ مەميدەولوگيا - بiز سەكiلدi قۋدالاۋدا جۇرگەن يدەولوگيا ەمەس، قولىندا كەز كەلگەن شەشiمiن جۇزەگە اسىرا الاتىن ناقتى مەحانيزمi بار، بيلiك باسىنداعى يدەولوگيا. تاس تۇسكەن جەرiنە اۋىر، مەميدەولوگيانىڭ دا جاۋاپكەرشiلiگi جەتەرلiكتەي. بۇگiنگi ساياسي كونيۋنكتۋرا دا وزگەرەر، سوندا كەلەر ۇرپاق سوڭعى 20 جىلداعى قازاقستاننىڭ رەسمي قوعامدىق ويىنا قانداي باعا بەرەدi? باسقا بiرەۋ تۇسiنبەسە دە، تاريحتى زەرتتەپ جۇرگەن بiزدiڭ مەميدەولوگتار ەرتەدەگi ستالين مەن برەجنەۆتiڭ، كۇنi كەشەگi تۇرiكمەنباشىنىڭ مىسالىن الىپ، وسىنى تەرەڭ ۇعىنۋى كەرەك قوي. سوندىقتان ەلدەگi جەكە باسقا تابىنۋ ءداستۇرiن قالىپتاستىرۋعا كiم قاتىستى دەگەن ساۋالعا جاۋاپ iزدەپ، ەرتەڭگi ەركiن ويلى زەرتتەۋشiلەر الىستاعى اقتوبەدەگi پروفەسسور بايدوسوۆتى عانا اتامايدى. بۇگiندە ەڭ باستى مەميدەولوگيالىق قىزمەتتە جۇرگەندەردi عانا ەمەس، سول ساپتا ءجۇرiپ، ءۇنسiز باس شۇلعىعانداردىڭ ءبارiن اتايدى! قۋىرداقتىڭ كوكەسiن سوندا كورە جاتارمىز!
«نە iستەۋ كەرەك؟» دەگەن ارقاشان الدىمىزدان شىعا كەلەر امبەباپ ساۋال بار.
جيىرما جىل بويىنا جيناقتالىپ قالعان ءتۇيiندi ماسەلەلەردi بiر مەزەتتە شەشە سالۋ مۇمكiن ەمەس. بۇل اسا كۇردەلi, قوعام ءومiرiنiڭ بارلىق سالاسىن قامتيتىن مەحنات شارۋا. سوندىقتان دا، ەڭ الدىمەن، «مەملەكەتتiك يدەولوگيا قانداي بولۋى كەرەك؟» دەگەن مەيلiنشە كەڭ دە اۋقىمدى قوعامدىق تالقىلاۋ ءوتكiزiلۋi تيiس. مەملەكەت دەگەنiمiز - بارشاعا - پرەزيدەنتكە دە، مالشىعا دا، «نۇر وتانعا» دا، وپپوزيتسياعا دا - ورتاق، قاسيەتتi دە قادiرلi بولۋعا تيiس ۇعىم. ونىڭ ءوز يدەولوگياسى بولۋى حاق. سونداي قوعامدىق دوكترينانى ءتۇزۋ بiر توپ شەنەۋنiكتiڭ عانا مiندەتi ەمەس. وعان بارشامىز شاما-شارقىمىزشا اتسالىسۋىمىز كەرەك!
جوعارىدا اتالعان باستى كەمشiلiكتەردەن ول يدەولوگيا ارىلۋى تيiس.
سوندا عانا ول جاڭاشا تۇرپاتقا يە بولادى.
ول شىنشىل بولادى. قوعامدا بولعان پروبلەمالاردى جاسىرمايدى. ولاردى شەشۋ جولىندا جان-جاقتى كەڭەس قۇرادى. ءسويتiپ، ەڭ تيiمدi ءارi ەڭ ءادiل شەشiم تابادى.
ول يكەمدi بولادى. كۇن سايىن وزگەرiپ جاتقان دۇنيەگە لايىقتالادى. جاھاندانۋدىڭ جويقىن كۇشiنiڭ جەتەگiنە ەرiپ، قۇردىمعا كەتپەيدi. كەرiسiنشە، سىن ساعاتتا ۇلتىمىزدى قايتا جاڭعىرتىپ، وزiندiك قاسيەتتەرiن جوعالتپاي، وركەنيەت تورiنەن ويىپ ورىن الاتىنداي جاعداي جاسايدى.
ول مەيلiنشە اشىق ءارi جاريا بولادى. قوعامداعى الۋان ءتۇرلi وي باعىتتارىنىڭ ەڭ تاڭداۋلى تۇستارىن iرiكتەپ، ءوز بويىنا جينايدى. بالاما وي ايتتى دەپ ءوز قانداستارىن شەتتەتپەيدi. كەرiسiنشە، باۋىرىنا تارتادى. ءسويتiپ، باسقا مەملەكەتتەرمەن تەرەزەسi تەڭ ءارi باسەكەلەس دەڭگەيگە كوتەرiلەدi. ساياسي كۇشتەر ويىنىڭ iنجۋ-مارجانىن جيناقتاپ، قوعامدى بiرiكتiرۋشi رولiن ءوز موينىنا الادى. جانە دە ول بۇگiنگiدەي قالت-قۇلت ەتكەن تىنىشتىق ەمەس، شىن مانiندە، كەز كەلگەن سىننان وتە الاتىنداي تۇراقتىلىقتىڭ كەپiلi بولادى.
وسىنداي يگi قاسيەتتەرiمەن عانا ول ەلiنە جاعىمدى بولادى.
ال قالىڭ بۇقارا قولداعان ونداي يدەولوگيانى ەشكiم دە جەڭە المايدى. جانە دە ول تەك قانا كارل ماركستiڭ پiكiرi ەمەس. ول - ادامزات تاريحىنىڭ تاجiريبەسiنەن الىنعان ۇلى ءدارiس.
جاس الاش №78 (15432) 29 قىركۇيەك، سەيسەنبى 2009 جىل
