قازاقستانعا قاپتاپ بارايىق!
(قىتايداعى قازاق ۇلتجاندىلارىنىڭ الەم قازاقتارىنا اشىق حاتى)
قازاقتى 16 ميلليون دەگەلى قانشا جىل بولعانىن بىلەسىزدەر مە؟
نەگە وسپەيدى بۇل قازاق؟
جاۋاپ: وسپەك تۇگىلى ازايا ءتۇسۋى قالاي؟ ويتكەنى، وزبەكستان، قىرعىزستان، تۇركىمەنستان، رەسەي سياقتى ەلدەردىڭ قازاعى باسقالارعا جۇتىلىپ، كوبەيۋدىڭ ورىنىنا كەمىپ بارادى. ەكى جىلدىڭ الدىندا وزبەكستان حالقىنىڭ 4 %-ىن قۇراعان (مۇندا1%- دى 300 مىڭ ادام دەپ ەسەپتەسەك)1 ميلليون 100 مىڭ قازاق ءوسىپ 1 ميلليون 300 مىڭ، نە ودان دا كوپ بولۋى كەرەك ەدى. قازىر وزبەكستانداعى قازاقتاردىڭ جانسانى 800 مىڭعا ءتۇسىپ قالدى، 300 مىڭ قازاق قايدا سوندا؟ ولار قازاق بولسا دا وزبەك بولىپ جازىلىپ كەتتى، ول قازاقتار ەندى قانشا قازاقپىن دەسە دە قازاقستان وعان باسقا ۇلت رەتىندە قارايدى.
تۇركىمەنستاندا بولعان 140 مىڭ قازاقتان قازىر بارى – 40 مىڭ، قالعانى قايدا؟ تۇركىمەندەر جۇتىپ كەتتى. قىرعىزستانداعى بۇرىنعى 67 مىڭ قازاق قايدا؟ ول نەگە 33 مىڭنىڭ اينالاسىندا شەكتەلگەن؟ قىرعىزدار جۇتىپ كەتتى.
باسقا ەلدەردە دە جۇتىلىپ جاتقان قازاق كوپ. ايتالىق اۋعانستانداعى قازاقتار...
ال تابيعي ءوسىمى جوعارى دەپ تانىلعان ماڭعولياداعى قازاقتار دا 5 جىلدان بەرى 100 مىڭنان اسپاي وتىر، بۇل قالاي؟
(قىتايداعى قازاق ۇلتجاندىلارىنىڭ الەم قازاقتارىنا اشىق حاتى)
قازاقتى 16 ميلليون دەگەلى قانشا جىل بولعانىن بىلەسىزدەر مە؟
نەگە وسپەيدى بۇل قازاق؟
جاۋاپ: وسپەك تۇگىلى ازايا ءتۇسۋى قالاي؟ ويتكەنى، وزبەكستان، قىرعىزستان، تۇركىمەنستان، رەسەي سياقتى ەلدەردىڭ قازاعى باسقالارعا جۇتىلىپ، كوبەيۋدىڭ ورىنىنا كەمىپ بارادى. ەكى جىلدىڭ الدىندا وزبەكستان حالقىنىڭ 4 %-ىن قۇراعان (مۇندا1%- دى 300 مىڭ ادام دەپ ەسەپتەسەك)1 ميلليون 100 مىڭ قازاق ءوسىپ 1 ميلليون 300 مىڭ، نە ودان دا كوپ بولۋى كەرەك ەدى. قازىر وزبەكستانداعى قازاقتاردىڭ جانسانى 800 مىڭعا ءتۇسىپ قالدى، 300 مىڭ قازاق قايدا سوندا؟ ولار قازاق بولسا دا وزبەك بولىپ جازىلىپ كەتتى، ول قازاقتار ەندى قانشا قازاقپىن دەسە دە قازاقستان وعان باسقا ۇلت رەتىندە قارايدى.
تۇركىمەنستاندا بولعان 140 مىڭ قازاقتان قازىر بارى – 40 مىڭ، قالعانى قايدا؟ تۇركىمەندەر جۇتىپ كەتتى. قىرعىزستانداعى بۇرىنعى 67 مىڭ قازاق قايدا؟ ول نەگە 33 مىڭنىڭ اينالاسىندا شەكتەلگەن؟ قىرعىزدار جۇتىپ كەتتى.
باسقا ەلدەردە دە جۇتىلىپ جاتقان قازاق كوپ. ايتالىق اۋعانستانداعى قازاقتار...
ال تابيعي ءوسىمى جوعارى دەپ تانىلعان ماڭعولياداعى قازاقتار دا 5 جىلدان بەرى 100 مىڭنان اسپاي وتىر، بۇل قالاي؟
قحر-داعى قازاق 10 جىلدان بەرى 1.5 ميلليونعا بايلاۋلى. وسى كۇنى قىتايداعى قازاقتىڭ 20% -ى قالادا تۇرادى، ونىڭ كوبى جاس وتاۋلار دەسەك، ءبىر وتباسىندا ەكى بالا بولسىن، ءبىرى قازاقشا وقيدى دە، قالاي ايتساڭ دا، قحر-داعى قازاقتىڭ 2-3% -ى قىتايعا اينالدى. بۇل ءۇردىس ەندى ءتىپتى تەزدەي تۇسپەك، سەبەبى قازىر بالاباقشاعا بارماعان قازاق بالاسىن قىتاي وقۋعا المايدى. بالاباقشا بولسا دا ءتىلى تولىق شىعىپ ۇلگەرمەگەن بالانى قابىلدايدى. بالاباقشا اتى قوس ءتىلدى، ء ىس جۇزىندە قىتاي ءتىلدى. وسىلايشا سان مىڭداعان جاس بالالارىمىزدىڭ ءتىلى قىتايشا شىعىپ جاتىر، ال ۇلتتىق ار-وجداننان، نامىستان جۇرداي قازاقتار بۇنى باس قوسۋلاردا، تويلاردا ماقتانىپ ايتىپ وتىرۋدى ادەتكە اينالدىردى.
بالاسىن قىتايلاندىرۋدا قالا-اۋدانداعى قازاقتىڭ كەلىندەرى زور ۇلەس قوسۋدا،ءبىز ۇنەمى ايتاتىن ورىستانعان قازاق سياقتى قىتايلانعان قازاق تا قازاقتى ءيتتىڭ ەتىنەن جەك كورەدى.
رەسەي قازاعى 647 مىڭ دەگەن سانعا نەشە جىل بايلانىپ تۇرارى بەلگىسىز ،بىراق جوقتان گورى بۇعان دا شۇكىرشىلىك.
قازاق تاريحىن وقىساق كوبىندە باسقالارعا جۇتىلۋمەن كەلەدى ەكەنبىز، مۇنىڭ مىسالدارى :
- اتا بابامىز – عۇن مەن شيانبيلەردىڭ حانبالىق ەلىنە بارعان ساردارلارى مەن اقسۇيەكتەرى قىتايعا ءسىڭىپتى;
- قىتايدى بيلەگەن يۋان ديناستياسى كەزىندە ءجۇز -مىڭداعان كەرەي، نايمان، مەركىت، وڭعىت، قوڭىرات، قيات، جالايىر قىتايعا جۇتىلدى،تاعى قانشاماسى يرانعا كەتتى، قانشاما قىپشاق ماجارعا ءسىڭدى، قانشاما قىپشاق ەگيپەتتە قالدى;
-1500-جىلى 360 مىڭ قانداسىمىز شايبانيعا ەرىپ، وزبەك اتانىپ كەتتى، ودان كەيىن 1920-جىلدارى سان مىڭداعان قازاق تاعى دا «وزبەككە» اينالدى. سودان سوڭ ەكى رەت اياماي قىرىلدىق، ازايدىق!
ەگەر باسقالارعا جۇتىلىپ كەتپەگەندە، ءبىز، قازاق، باياعىدا 20 ميلليون بولار ەدىك قوي!
سوندىقتان قازاقتىڭ ءبىر بالاسى باسقاعا سىڭسە، جۇرەگىمىز اۋىرۋى كەرەك! ءار قازاق مەنىڭ – جالعىزىم! ءار قازاق مەنىڭ – تۋىسىم! باۋىرىم! اعام، ءىنىم، قارىنداسىم!
ء«بىرىڭدى، قازاق، ءبىرىڭ دوس، كورمەسەڭ ءىستىڭ ءبارى بوس!»
ءار قازاقتىڭ ءبىر-بىرىنە مەيىرىمى بولماسا، قازاق-قازاق بولا المايدى!
قازاقتى قانداي قيىندىقتان دا تەك قازاق قۇتقارادى! بەرەكە-بىرلىك قۇتقارادى!
سوندىقتان، قازاق بالاسى، مەيلى قازاقستان ۇكىمەتى قانشا توسقاۋىل قويسا دا، قازاقستانعا قاپتاپ بارايىق! قازاقستانعا كەرەگى قازاقتىڭ سانى، ء بىز قازاقستانعا اقجاعالى ۇلىقتارى شەتىنەن شىرەنىپ ورىسشا سويلەيتىن ورىس بيلىگى ءۇشىن بارمايمىز، تەك قازاق ءۇشىن بارامىز!
سانى وسپەيتىن ورىس پەن قارا ورىستىڭ اتى قاشانعى بايگەدەن كەلە بەرەر دەيسىڭ؟ «كوپ اسقانعا دا ءبىر توسقان بولار» ءتۇبى!
كوبەي، قازاق! قىتاي ۇكىمەتى دە قالادا ەكى بالالى، قىردا 3 بالالى بولۋعا قازىر جول بەردى، ەندى كوبەيمەي نە ىستەيمىز؟ باعا المايمىن دەپ قورىقپا، ءار بالانىڭ ءوز نەسىبەسى بار! ۇرپاعىڭ كوپ بولسا – بايلىعىڭ سول! قانشا باي بولعانىڭمەن ۇرپاقسىز بولساڭ، ءومىرىڭنىڭ ءسانى نە؟ سوندىقتان، قازاق بالاسى، قازاقستان ۇكىمەتى نە ساياسات شىعارسىن، وندا جۇمىسىمىز بولماسىن. قازاقستانعا بارايىق، مەيلى، باي بولايىق، كەدەي بولايىق، بارىنشا كوبەيەيىك! سونان 10 جىلدان كەيىن كور، ەش قيىندىقسىز قازاقستاندى سانىمىزبەن جاۋلاپ الامىز! ول كەزدە اناۋ قازاققا قىرىن قارايتىنداردىڭ كۇنى بىتەدى. ولار قازاقتى قانشالىقتى جوعالتپاق، قورقىتپاق، ازايتپاق بولسا دا، ءبارىبىر ماقساتتارىنا جەتە المايدى! بۇل انىق اقيقات! ەندىگى 20 جىلدان كەيىنگى قازاقستان ناعىز قازاق مەملەكەتى بولادى!
مۇسىلماندىعىمىزدى ، سالت-سانا، ادەت-عۇرپىمىزدى دارىپتەيىك، بۇل ءبىزدى باسقاعا سىڭۋدەن ساقتايتىن الىپ قورعان!
قازاق كوشى ماڭگى توقتاماسىن، اعايىن !
ەسكەرتۋ: «اشىق حات « قىتاي قازاقتارىنىڭ «سەن قازاق» سايتىنان الىندى. اشاق حاتتى كريلليتساعا اۋدارعان ەلارالىق «كورشى» جۋرنالىنىڭ رەداكتسياسى.
Abai.kz
