جيەگىندە «ارعىن»، «البان»، «نايمان» دەگەن سياقتى رۋ اتتارى جازىلعان قالپاقتار قاپتاپ كەتتى. ونداي قالپاقتار قازىر قالا مونشالارىنىڭ الدىندا ءتىزىلىپ تۇر. «ابىلايدىڭ اسىندا شاپپاعاندا، اتاڭنىڭ باسىنا شاباسىڭ با؟» دەگەن قازاقپىز عوي. جالعان نامىسقا باسقانى ەمەس، ايتەۋىر قازاقتى قويىپ بەر. ء«وي»، ء«اي» دەسىپ ساتىپ الىپ جاتقاندار بار. تورىنە اپارىپ ءىلىپ قويۋعا ەمەس، ارينە. مونشادا دا قالپاقتارى قاقىرايىپ، وزدەرى قوقىرايىپ جۇرمەك. ء«اي، مىنالارىڭ نە ماسقارا؟» دەپ جاتقان بىرەۋىن كورمەيسىڭ.
    اكەسىنىڭ اتىن باس كيىمگە نە اسكەردە، نە تۇرمەدە جازاتىن شىعار. ال بىلايعى ومىردە ەشكىم ونداي قورلىققا جول بەرمەيدى. سوندا قالپاققا رۋ اتىن، ەل اتىن جازىپ قويۋ قايدان شىققان؟ الدە بىرەۋلەر ءبىزدى ادەيى مازاق قىلىپ ءجۇر مە؟«باس كيىممەن ويناما»، «باس كيىمىڭدى بوساعاعا ىلمە»، «باس كيىمىڭدى تەرىس كيمە»، «باس كيىمىڭدى بىرەۋگە سىيلاما»، – دەگەندەي تىيىم سوزدەردى ءالى كۇنگە دەيىن ەستىپ جۇرەمىز. مونشاعا كيسە دە ول ايتەۋىر باس كيىم عوي. قايبىر جىلدارى سول مونشاعا ارناپ كەلمەسكە كەتكەن قىزىل اسكەر باس كيىمىن شىعارىپ ەدى. كەلمەسكە كەتكەن سوڭ قالاي مازاقتاساڭ، ولاي مازاقتا، ءبارىبىر. ەر چاپايىڭىز دا تالاي مازاق بولدى. ونىڭ ءبارى كۇندەلىكتى قالىپتى نارسەگە اينالعان. «باسىما كيدىم اق قالپاق، ويۋلاپ شەتىن سىرعىزعان» دەسەك تە، مونشاعا دەپ ساتىلىپ جاتقان اق قالپاققا اعا-باۋىرلارىمىز ەت ۇيرەنىپ كەتتى دەسەدى. ءتىپتى باستى ىستىقتان ساقتاۋعا وتە ىڭعايلى كورىنەدى. «ايتەۋىر ايىرقالپاق ەمەس قوي» دەيسىڭ. ال ەندى سول كيىز قالپاقتىڭ جيەگىنە: «مىناۋ سەنىڭ اتا-باباڭنىڭ باس كيىمى» دەگەندەي قىلىپ، رۋ اتتارىن جازىپ قويعانىن قالاي تۇسىنەمىز؟
مۇندايدا بارشاعا ورتاق ادەپ، يبانى كىم باقىلاۋى كەرەك سوندا؟ قايبىر جىلدارى: ء«تىل ساقشىلىعىن قۇرساق قايتەدى؟» دەگەن ۇسىنىس ايتىلعان. ءتىل ەشكىمگە كەرەك ەمەستەي ايتىلعان ءسوز سول ايتىلعان جەرىندە قالدى. ەگەر سول ۇسىنىس جۇزەگە اسقاندا، ولار اينالىساتىن تىلدەن دە باسقا جۇمىستار جەتىپ ارتىلاتىن ەدى. مونشاعا كيەتىن باس كيىمدەگى ورەسكەل جازۋمەن مچس اينالىسپايدى عوي ەندى. ءتىپتى وسى ماقالانى دا كىمگە، قاي مەكەمەگە قاراتىپ جازارىمىزدى بىلمەي دال بولدىق. مونشانىڭ باستىعىنا قاراتىپ جازامىز با الدە؟ باسيە بولسا، باس كيىم مازاققا اينالمايدى عوي نەگىزى. الدە قالا باسشىلارىنىڭ قالامىزدا نە بولىپ، نە قويىپ جاتقانىن ءبىلۋ ءۇشىن اندا-ساندا بولسا دا كوشەگە شىعىپ تۇرعانى ءجون بە ەكەن؟
ادەتتەگىشە: «وسى جۇرت تىيىم سوزدەردى ۇمىتىپ كەتكەن جوق پا؟» دەپ ينتەرنەت اقتاردىق. قالاي پايدالانام دەسەڭىز دە ماتەريال جەتىپ ارتىلادى. ماسەلەن، مادەنيەتتانۋشى بەردالى وسپان تىيىم سوزدەردىڭ نەشە اتاسىن ءار جەردەن تەرىپ الىپ، قازاقشا-ورىسشاسىن قاتار ءتىزىپ قويىپتى. جىل ارالىعىندا وتباسىلىق داستارحاندا ءجيى باس قوسامىز. اعا-باۋىرلارىمىز كەلەسى جىلى سۋ مەن بۋ بولماي قالاتىنداي، مونشاعا جۇگىرىسەدى. سونداي كەزدەرى ايتىلا ءجۇرسىن دەپ، بەردالى وسپان جيناپ، اۋدارعان تىيىم سوزدەردى وقىرمان نازارىنا ۇسىنا كەتكەندى ءجون كوردىك. نەعىلساق تا جاڭا جىلدا وكپەلەسپەيىكشى دەگەن ءتۇرىمىز بۇل. ءۇش ءتىلدى ەل بولامىز دەپ جاتقاندا، مۇمكىن اعىلشىنشا اۋدارماسى دا تابىلىپ قالار. تەك ءبىر قاجەتىمىزگە جاراسا بولعانى دەيمىز، قايتەمىز.
ايتپاقشى جوعارىداعى فاكتى «ناشا كازاشا» سياقتىلاردىڭ كوزىنە تۇسپەسىن دەڭىز. ونسىز دا مازاقتايتىن باسقا نارسە تاپپاي قالعانداي، قالپاق پەن شاپان، قارا شاناق ۇشەۋىن مازاققا اينالدىرىپ ءجۇر ەمەس پە. سولارعا قوي دەمەگەن اعايىن «مونشا-قالپاقتىڭ» مازاعىنا قوي دەسىن بە، ءتايىرى. بىراق، تومەندەگى تىيىم سوزدەردى وقىسا ويلانار، بالكىم. ءبىز ويدان شىعارعامىز جوق، اتا-بابالارىمىزدان قالعان. بىلايشا ايتقاندا، بۇگىندە «مۋزەيدە تۇرعان» سوزدەر. ءسان ءۇشىن ەمەس، ءمانى ءۇشىن تۇر. ونى تۇسىنسەك، «مونشا-قالپاققا» اتا-بابامىزدىڭ اتىن جازار ما ەدىك، جازباس پا ەدىك. ايتەۋىر، ىستىق بۋدا ءۇيتىلىپ قالماسىنشى، باسقا نە دەيمىز؟
قازاقتىڭ ىرىم-تىيىمدارى
جاسى ۇلكەننىڭ جولىن كەسپە – نە پەرەسەكاي دوروگۋ ستارشەمۋ;
ۇلكەنگە سىرتىڭدى بەرىپ وتىرما – نە ساديس سپينوي ك ستارشەمۋ.
قوناققا بەرەر زاتتى سول قولمەن بەرمە – تو چتو داەش گوستيۋ نە پروتياگيۆاي لەۆوي رۋكوي;
كىسىگە قارۋ كەزەنبە – نە ناپراۆلياي ورۋجيە نا چەلوۆەكا.
ايدى نۇقىپ كورسەتپە – نە پوكازىۆاي پالتسەم نا لۋنۋ;
قاراڭعىدا كيىز قاقپا – نە ۆسترياحيۆاي كوشمۋ نوچيۋ;
تۇندە ءتۇس جورىما – نوچيۋ نە رازگادىۆاي سنى;
تۇندە كىر جايما – نە رازۆەشيۆاي بەلە نوچيۋ;
تۇندە سۋدىڭ بەتىن اشىق قويما – نە وستاۆلياي ۆودۋ وتكرىتوي نا نوچ;
تۇندە شاش الما – نە ستريگي ۆولوسى نوچيۋ;
تۇندە ءۇي سىپىرما – نە پودمەتاي دوم نوچيۋ.
وتتى اتتاما – نە پەرەستۋپاي وگون;
وتتى تەپپە – نە پيناي وگون;
وتقا تۇكىرمە – نە پليۋيسيا ۆ وگون;
سۋعا تۇكىرمە – نە پليۋي ۆ ۆودۋ;
سۋدى ساپىرما – نە رازليۆاي ۆودۋ گرومكو.
ناندى توڭكەرىپ قويما - نە پەرەۆوراچيۆاي حلەب;
ناندى ءبىر قولىڭمەن ۇزبە - نە لوماي حدەب ودنوي رۋكوي;
ناندى تاستاما – نە كيدايسيا حلەبوم;
تۇزدى باسپا – نە ناستۋپاي نا سول.
انت-سۋ ىشپە – پوپۋستۋ نە كليانيس;
قارعانبا – نە پروكليناي نيكوگو.
اتا-ەنەڭنىڭ توسەگىنە وتىرما – نە ساديس نا پوستەل تەستيا ي تەششي، سۆەكرا ي سۆەكروۆي;
جاس بوسانعان انانى تۇندە سۋعا جىبەرمە – مولودۋيۋ روجەنيتسۋ نە پوسىلاي نوچيۋ زا ۆودوي;
جاس جۇبايلاردىڭ توسەگىنە وتىرما – نە ساديس نا پوستەل مولودوجەنوۆ;
كۇيەۋىڭنەن بۇرىن جاتپا – نە لوجيس رانشە مۋجا.
بوساعاعا تۇرما – نە ناستۋپاي نا پوروگ;
ەسىكتى قۇشاقتاما – نە وبنيماي دۆەر;
ەسىكتى تەپپە – نە پيناي دۆەر;
ءۇي اينالا جۇگىرمە – نە بەگاي ۆوكرۋگ دوما;
ۇيگە قاراي جۇگىرمە – نە بەگي ۆ ستورونۋ دوما.
داستارقاندى باسپا – نە ناستۋپاي نا داستارحان;
ەسكى سىپىرعىشتى وتقا جاقپا – نە سجيگاي ستارۋيۋ مەتلۋ;
جاقىن ادامىڭا پىشاق سىيلاما – نە داري نوج بليزكومۋ چەلوۆەكۋ;
كەتىك كەسەمەن شاي قۇيما – نە ناليۆاي چاي نا ترەسنۋتۋيۋ پيالۋ;
كۇرەكتىڭ سابىن جوعارى قاراتىپ قويما – نە ستاۆ لوپاتۋ رۋچكوي ۆۆەرح;
قازاندى توڭكەرمە – نە پەرەۆوراچيۆاي كازان;
پىشاقتى ۇشىنان ۇستاما – نە بەري نوج زا كونەتس لەزۆيا;
پىشاقتىڭ ءجۇزىن جالاما – نە پريكاسايسيا يازىكوم لەزۆيە نوجا;
پىشاقتىڭ ءجۇزىن كوككە قاراتىپ قويما – نە كلادي نوج لەزۆيەم ۆۆەرح;
تاياق تايانبا – نە وپيرايسيا نا پالكۋ;
ىدىستى تەپپە – نە پيناي پوسۋدۋ.
اققۋدى اتپا – نە سترەلياي ۆ لەبەديا;
قۇستىڭ ۇياسىن بۇزبا – نە رازورياي گنەزدو پتيتسى;
اتقا تەرىس مىنبە – نە ساديس نا كونيا ليتسوم ك كرۋپە;
جىلقىنىڭ باسىنان ۇرما – نە بەي كونيا پو گولوۆە;
ءيتتى تەپپە – نە پيناي سوباكۋ;
قويدىڭ ۇستىنەن اتتاما - نە پەرشاگيۆاي چەرەز وۆتسۋ;
قۇمىرسقانىڭ يلەۋىن باسپا – نە ناستۋپاي نا مۋراۆينىي ۋلەي;
ءتىرى مالعا كورسەتىپ باسقا مالدى سويما – نە رەج جيۆوتنوە نا گلازاح ۋ درۋگوگو جيۆوتنوگو.  
اياعىڭدى جوعارى كوتەرمە – نە پودنيماي نوگي ۆىسوكو;
اياق-قولىڭدى جىپپەن بايلاما – نە سۆيازىۆاي سۆوي رۋكي ي نوگي;
بەتىڭدى باسپا – نە زاكرىۆاي ليتسو;
ءبۇيىرىڭدى تايانبا – ۋپيرايسيا ۆ بەدرا;
ەكى ەزۋىڭدى كەرمە – نە راستياگيۆاي پالتسامي روت;
قولىڭدى سىلىكپە – نە ماحاي رۋكوي پوسلە مىتيا;
قولىڭدى توبەڭە قويما – نە ستاۆ رۋكي نا گولوۆۋ;
موينىڭا بەلبەۋ ىلمە – نە كلادي رەمەن نا شەيۋ;
ساۋساعىڭدى ايقاستىرما – نە سكرەششيۆاي پالتسى;
تاڭدايىڭدى قاقپا – نە تسوكاي;
تىزەڭدى قۇشاقتاما – نە وبنيماي كولەني;
تىرناعىڭدى تىستەمە – نە گرىزي نوگتي;
شاشىڭدى جۇلما – نە رۆي نا سەبە ۆولوسى;
شاشتى وتقا تاستاما – نە بروساي ۆولوسى ۆ وگون.
اياق-كيىمدى توڭكەرمە – نە پەرەۆوراچيۆاي وبۋۆ;
اياقكيىمدى تورگە شىعارما – نە كلادي وبۋۆ نا پوچەتنوە مەستو ۆ دومە;
باس كيىمىڭدى بوساعاعا ىلمە – نە وستاۆلياي گولوۆنوي ۋبور ۋ پوروگا;
باس كيىممەن ويناما – نە يگرايسيا س گولوۆنىم ۋبوروم;
باس كيىمدى بىرەۋگە سىيلاما – نە داري درۋگومۋ سۆوي گولوۆنوي ۋبور;
بوركىڭدى تەرىس قاراتىپ كيمە – نە ودەۆاي گولوۆنوي ۋبور زادوم ناپەرەد;
كيىمنىڭ جاعاسىن باسپا – نە ناستۋپاي نا ۆوروتنيك.
قۇبىلاعا قاراپ دارەت سىندىرما – نە وپوروجنيايسيا ۆ ستورونۋ مەككي;
نامازدى بولمە – نە پەرەبيۆاي موليتۆۋ.
بەسىكتى اشىق قالدىرما – نە وستاۆلياي كولىبەل وتكرىتوي;
بەسىكتى اياق استىنا تاستاما – نە وستاۆلياي كولىبەل بەز پريسموترا;
بەسىكتى كورىنگەنگە بەرمە – نە داۆاي كولىبەل كومۋ-پوپالو;
بوس بەسىكتى تەربەتپە – نە راسكاچيۆاي پۋستۋيۋ كولىبەل.
بەيۋاقىتتا ادامعا كوڭىل ايتپا – نە ۆىسكازىۆاي سوبولەزنوۆانيە ۆەچەروم;
بەيىتكە قولىڭدى شوشايتپا – نە پوكازىۆاي پالتسەم ۆ ستورونۋ كلادبيششا;
بەيىت تۇسىنان شاۋىپ وتپە – نە سكاچي نا كونە ميمو كلادبيششا;
جەرلەۋ ۇستىندە كۇرەكتى ەكىنشى ادامعا قولمەن بەرمە – پري زاحورونەني پوكوينيكا نە پەرەداۆاي لوپاتۋ يز ۆ رۋك رۋكي.