امانگەلدى سەيىتحان، سپورت ءجۋرناليسى:

- امانگەلدى، جۋرناليستيكادا جۇرگەنىڭە 20 جىل بولىپتى. بىلگە­نىڭ كوپ پە، بىلمەگىڭ كوپ پە؟

امانگەلدى سەيىتحان، سپورت ءجۋرناليسى:

- امانگەلدى، جۋرناليستيكادا جۇرگەنىڭە 20 جىل بولىپتى. بىلگە­نىڭ كوپ پە، بىلمەگىڭ كوپ پە؟

- بىردەن وسىنداي ساۋال. بۇل تى­عىرىققا تىرەۋ ەمەس پە؟ مىسالى، ءسىزدىڭ الدىڭىزدا «بىلگەنىم» دەپ شىرەنە المايمىن عوي. بىلمەگىم دەيسىز بە؟ مۇمكىن. ءبىز تۇسىنبەيتىن وي-شۇڭعىلدار كوپ مىناۋ جالعاندا. بىرەۋ ەلدىڭ مۇڭىن ارقالايتىن سەكىلدى. تىرلىگىنە ۇڭىلسەك تىرەلەر نەگىز تاپپايسىڭ، ەندى بىرەۋ قاراداي قاسقىر سوعادى. ىسىندە بەرەكە بولمايدى، بىراق مەرەكەدە سولار توردە. ناعىز قازاق ىزدەيسىڭ، سولاردى كورگىڭ كەلەدى. ولار كىمدەر؟ قاي قيىردا جۇرەدى؟ بالا كەزدە تويعا بارۋشى ەدىك. ۇلكەندەر ءان سالاتىن. سۋىرىپ سالىپ ايتادى. تويدىڭ اجارىن سولار اشاتىن، كوركىن سولار كەلتىرەتىن. ولەڭمەن جۇمباق جاسىرادى. ونى ەكىنشىلەرى شەشەدى. جۇمباق بولعاندا قانداي، كەيدە ءدىني جۇمباقتار. ءومىر مەن ءولىمدى قامتيتىن جۇمباقتار. قيسسا ايتادى، داستاننان ءۇزىندى كەلتىرەدى، سونداي تويلاردى كوردىك. قازىر عوي، «قىزىل ورىككە» بيلەيتىن قازاق ءوسىپ-جەتىلدى. شالدارى سەريال كورەدى. بايبىشەلەرى دە تەلەۆيزيا ماڭىندا. بىرەۋلەر دۇنيەجۇزى بويىنشا زەرتتەۋ جۇرگىزىپتى. ماقساتى - تەلەۆيزيا الدىندا ەڭ كوپ وتىراتىن مەملەكەتتى انىقتاۋ. قازاقستان تالايدىڭ الدىنا ءتۇسىپتى، توپ باستاۋشىلار قاتارىندا.جاقسى ما سول؟ ىسكەرلىك پە؟ نە كورىپ وتىر؟ سەريال. ولار دا ساعىزشا سوزىلادى ەكەن. ءبىرى بىتەدى، ەكىنشىسى باستالادى. اناۋ ارنادان مىنا ارناعا «سەكىرىپ» جۇرگەن اعا-جەڭگەلەر مال باعۋعا قۇلىقسىز. سيىر ساۋاتىندار دا سيرەپ بارادى. ايران ۇيىتىپ، قىمىز ساپىراتىندار قايدا؟ ىرىمشىك قايناتىپ، تارى تۇيەتىندەر شە؟ اۋىل-اۋىلداردا بار شىعار، بىراق تىم از. كورپە كوكتەپ، تەكەمەت باساتىندار كوپ ەدى. ولاردى دا كورمەيسىڭ قازىر. دامىعانىمىز سونشالىقتى، شىلتەر تىگىپ، كەستە ۇستايتىنداردى دا ۇمىتىپ بارامىز.

2006 جىلى جول ءتۇسىپ، جازعى ازيا ويىندارىنا كاتارعا بارىپ ەدىك. دوحا قالاسىنىڭ ورتاسىندا الىپ دۇكەن بار ەكەن. كىرگەن بەتتە جارناماعا كوزىمىز ءتۇستى. «قازاق كارپەت» دەگەن جازۋ. كارپەت - كىلەم. حاسەن ەكەۋمىز الگى ادرىسكە ۇمتىلدىق. تەز تاپتىق. نەپالدىق ازامات ەكەن ساتۋشى. بىراق قوجايىنى باسقا. ايتپاي قويدى. بۇيىمدارىنا ىنتىعىپ، قارادىق. كەشەنىڭ كوزىن كورگەندەي اسەر الدىق. ءتول تاريحىمىز تۇنىپ تۇردى. تۇنىق سۋعا شەلەك مالعانداي كۇي كەشتىك. كادىمگى قوشقار ءمۇيىز ويۋلاردى كوردىك. قازاق كىلەمدەرى. ورنەگى تانىس. باياعى بالا كەزدە كورگەنبىز. اجەلەرگە جاساۋ رەتىندە كەلگەن. نەپالدىق ساتۋشىدان سۇراپ جاتىرمىز. ءتىل جەتكەنشە. «قازاق دەگەن جۇرت بار. سولاردىڭ قولىنان شىققان كىلەمدەر». ءتىپتى ورنەگىن اڭگىمەلەپ كەتتى. باعاسى ۋداي ەكەن. ەكى مەترلىكتەردىڭ ءوزى ەكى مىڭ دوللار. «قىمبات ەكەن» دەپ قالدىق. «ارينە، قىمبات. بۇل - قازاق اتالاتىن ۇلتتىڭ تۋىندىسى. وزدەرى ىسمەر حالىق. كەز كەلگەن دۇنيەسى باعا جەتپەس مۇرا. قايتا ءبىز ارزان ساتىپ جاتىرمىز». ال ءول. ءولتىردى نەپال ازاماتى. قازاققا قازاقتى تانىستىرىپ تۇر. «قازاق ەدىك» دەي المادىق. كىلەمدى اناۋ سەكىلدى اسپەتتەپ ايتا الماس ەدىك. ورنەكتىڭ ءتۇرىن تاپ باسا الامىز با، سىرىن بىلەمىز بە؟ ەرتەگى ەستىپ وستىك، قازىر سپاينچتىڭ بەلەڭ العان كەزى. قىدىرمولدا ادىلبەكوۆتى كوردىك. «قابانباي» جىرىن جاتقا ايتادى. شامامەن بەس جاستامىز. قىزىق ەدى، سولاردى تىڭداۋ. قازىر ونداي قارتتاردى تابا المايسىڭ. اسەتتى ايتادى، ونىڭ اندەرىن شىرقايدى. اۋعان اقىن ءوتىپتى. «قىزىل تۇساق» دەگەن ءانى بولعان. ءازىل ءان. قويىن قاسقىر تارتىپ كەتكەن، سوعان ىزا بولىپ شىعارعان. ەستە قالعان تۇسى، «قوي جايدىم ءۇش بۇلاقتىڭ ساعاسىندا، بەلگىلى بولەك ادىر دالاسىندا، قويىمدى كەنەت قاسقىر قۋىپ كەتتى، ەكىنتى مەن اقشامنىڭ اراسىندا. قاسەكە، قوي الماي-اق ەشكى ال دەدىم. ەشكى الساڭ، بۇرسىگۇنى كەشكە ال دەدىم» وسىلاي كەتە بارادى. بۇگىنگى بۋىن ءبىرتۇرلى. تەگىنە ۇڭىلمەيدى، كەشەگىسىنە قىزىقپايدى. بولاشاقتان دامەلى. اقساقالىن كورىپ ءجۇرمىز. اڭگىمەلەرى اسەرلى ەمەس. ءتىپتى جەمشوپتىڭ جايىن، مالدىڭ ماسەلەسىن دە جەتىستىرىپ ايتا المايدى. ساياساتتى سوعادى. سوزدەرى سولعىن، ءمانى كەم. ىشتەرىنەن كىجىنەدى، كىسى تۇسىنبەيتىن قىجىل. بيلىكتەگىلەردى سىرتتاي سىناسا، سوعان ءماز. بىرەۋدىڭ ءۇيىن سۋ الادى دەيىك. سول كەزدە ءورشىپ كەتەدى الگىلەر. ايتەۋىر ءبىر جاتتاۋرىن. ۇكىمەتتى سىناپ، سىباپ الادى. قىزىعى وسى. سەريالدى ايتادى. ەرمەگى سول. ابىزىم قايدا، سولاردى ىزدەيمىن. ال جيىرما جىل... كاسىپكە قۇرىق سالعان كەزدەر ول. بىراق جەتىستىكتىڭ جالىنان ۇستاي الماعان سەكىلدىمىز.

- وليمپيادالار، الەم چەمپيوناتتارى. قۇرلىق ويىندارى. سپورتتى سونشا ۋاقىت ناسيحاتتاۋ. ول دا ەڭبەك ەمەس پە؟

- بوسقا وتكەن جىلدار ەمەستىگى انىق. ىزدەندىك. بىردەڭەلەردى بىلدىك. بىلگەن دەرەكتەرمەن بولىستىك. ويعا باردىق، قىرعا شاپتىق. جارىس كوردىك دەگەندەي. قينالدىق. قيالدادىق. تابىستى كورگەن كەز دە بولدى. قىزىق ەندى. سپورت جۋرناليستيكاسىنا العاش كەلگەندە جارىس از وتەتىن. توقىراۋ تۇسى ەدى. «جۇلدە قورى» دەگەن تۇسىنىك مۇلدە جوق. بىراق سپورتشىلار قارىمدى بولاتىن. باپكەرلەردىڭ كوزىنەن وت شاشىرايتىن. ءىرى-ءىرى ىرىكتەۋلەر جۇرەدى. كەلىستىلەر مەن كەرەمەتتەردى تاڭداپ الادى. جەكپە-جەك سپورت تۇرلەرىندە ءبىر سالماقتا بەس-التى مىقتى جۇرەتىن. سپورتتىق ويىنداردا دا تالانتتار كوزگە تۇسەتىن. سيدنەي وليمپياداسىندا توپ جارعان ەرماحاندار جەرتولەدە جاتتىعاتىن. جارىعى تىم ءالسىز، سىعىرايىپ تۇرادى. بىرەۋدى ىزدەۋ ابەستىك. تابان استىندا قاسىڭداعى ىبىرايىموۆتى تاپ باسۋ قيىن. الاكولەڭكە. ەشتەڭە كورمەيسىڭ. چەمپيوندار سولاي شىنىقتى. سوندا ولاردىڭ جىگەرىنىڭ جاسىعانىن بايقامادىق. قايتا قايرالا تۇسەتىن، شيىرشىق اتىپ تۇراتىن. كونكيشى ۆاديم شاقشاقباەۆتى بىلەسىز. بىردە اكەسى تەلەفون شالدى. 1992 جىلى بولار. «قازاق كونكيشى جوق دەيسىڭ، ۆاديم قازاق قوي». «شىن با؟». «مەن قازاق بولسام، مەنەن تۋعان ۆاديم نەگە قازاق بولمايدى؟». نەمەسە جەڭىل اتلەتتەر. عۇسمان اعانىڭ مەموريالىنا تاڭداۋلى سپورتشىلار كەلەتىن. ءوزى بىرگە جۇگىرگەن پوليتيكو مەن وزولين دە. كوگالداعى حوككەيدەگى ەدۋارد ايريح. نەمەسە دوپتى حوككەيدەگى ساڭلاقتار. بوريس اعا چەحلىستوۆپەن ءجيى اڭگىمەلەسۋشى ەدىك. ايتپاقشى، «ەرتىستەگى» ۆيكتور ۆەرەتنوۆ ارنايى شاقىرعان پاۆلودارعا. كوماندا تىنىس-تىرشىلىگىن كورسىن دەپ. ول كەزدە تاسى ورگە دومالاپ تۇردى. بالاسىنعان جوق. باردىق. اياقتارى كۇپ بولىپ ءىسىپ كەتىپتى. ونى بولمەسىندە بايقادىق. جاتتىعۋ كەزىندە سىر الدىرمادى. ساعاتتاپ اڭگىمە ايتتى. جاسسىڭ دەمەدى. «جادىڭدا ءجۇرسىن» دەدى. ساعىنىش كەرنەيدى كەۋدەنى. فۋتبول تەبەتىندەردىڭ ءبارى زور ەدى-اۋ. تالايى مارقۇم بولىپ كەتتى. باقىتجان ەڭسەباەۆ، ولەگ ليتۆينەنكو، ۆيكتور زۋبارەۆ تە ەستە. قورعانىس شەبىندە كىلەڭ قازاقتار جۇرەتىن، سايدىڭ تاسىنداي ىرىكتەلىپ. اسقار قوجابەرگەنوۆ، قايرات سىلامبەكوۆ، قايرات ايمانوۆ. جارتىلاي قورعانىستاعى تىلەۋحان تۇرماعامبەتوۆ. ءتىپتى بايان باداعۇلوۆتىڭ دا وزىندىك ويىن-ورنەگى بار ەدى. وزدەرى دە، ونەرى دە كەسەك جىگىتتەر. اسقار قوجابەرگەنوۆ نەمىس وبەر­ليگاسىندا وينادى. حات جازىسىپ تۇردىق. شەتەلدە دوپ تەپكەن تۇڭعىش قازاق قوي. بەرىكقازى سەكسەنباەۆ مالاي ەلىندە كوگالداعى حوككەيدى كوركەيتتى. ول ءبىر تاقىرىپ. سپورتتىڭ ءار سالاسىنداعى سەركەلەرگە كوز توياتىن. ۆەلوسپورت دەيسىز بە، سپورتتىق گيمناستيكا ما. نەمەسە ۆولەيبول مەن باسكەتبولدى الايىق. سوسىن مۇستافا كەلدى. كابەن اعانىڭ بالاسى تاەكۆوندو تالىمگەرى. ەرىپ جۇردىك. سوزدەرى ءمىردىڭ وعىنداي. ەسكە ءتۇسىپ وتىر. «جالعىز قارىنداسىم بار ەدى. بىردە سالىپ قالدىم. قىلىعى جاقپاعان بولۋى كەرەك. جاس كەزدە. كەيىن ايتتى ءوزى، اعا، باياعىداعى سوققىڭىز قۇلاعىمدا سىرعا بولىپ قالدى. سودان بەرى ابەستىك اتاۋلىدان اتتاپ وتەمىن دەدى». كەسەك سويلەيدى مۇستافا، كەسىپ ايتادى. باتىر ەدى عوي، مارقۇم. قازىر ءبارى باسقاشا. ال سپورتتاعى قارجىنىڭ كوپتىگى سونشالىقتى، سىرتتاعى سپورتشىلار، سپورتشى بولعاندا دا چەمپيوندارى ءبىزدىڭ ەلگە كوزدەرىن ساتىپ جۇرەدى. وزدەرىن ساتىپ جىبەرۋدەن دە كەتارى ەمەس. كەلىپ جاتىر عوي، ناعىز جايساڭدار. باسقا بولماسا دا اقشا جەتەدى بىزدە. قالاساق، كەز كەلگەنىن ساتىپ الامىز. مودا وسىنداي. لوندوندا ماريا شاراپوۆا كەتىپ بارا جاتىر ەكەن. رەسەي سپورتشىلارىنىڭ باسشىلارىمەن سويلەسىپ تۇرعانبىز. «مىنا قىز بىزدىكى»، - دەدىك. انالار ءبىزدىڭ دەنىمىزدىڭ ساۋ ەكەنىنە كۇمان كەلتىردى. «ە، - دەيمىز ءبىز، - كوكەلەردىڭ كوزىنە تۇسپەي ءجۇر عوي، ايتپەسە ساتىپ الا سالار ەدىك. پەرۆاگىڭدى الدىق پا، الدىق، شۆەدوۆاڭدى الدىق پا، الدىق. شاراپوۆاڭدى دا الا سالامىز». كوكەلەردىڭ اقشاسىن ءسويتىپ ءبىر كەرەككە جاراتتىق.

- اڭگىمەنى لەگيونەرلەرگە بۇراسىڭ عوي. سولار كەرەك پە ءوزى؟

- كوك تيىنعا العىسىز. ارزان ابىروي باقىتقا جەتەلەي المايدى. باقشادا ءوزىڭىز ماپەلەپ وسىرگەن الما ءتاتتى مە، الدە مىناۋ شىعىستاعى كورشى ەلدەن كەلەتىن كوكونىس پە؟ باۋدان تەرىپ جەگەننىڭ ءدامى اۋىزدان كەتپەيدى، اناۋ كەرىش الما. تىستەيسىڭ دە تاستايسىڭ. زاتىن قايدام، اتى الما. ءوز ۇيىڭنەن ءوسىپ، جەتىلگەن سپورتشىعا بۇيرەك بۇراتىنى زاڭدىلىق قوي. قالىڭ لەگيونەر ورتاسىندا جۇرەمىز. ءبىزدىڭ سولارعا ەلجىرەۋىمىز ەكىتالاي. ءتاپ ءبىر جالدامالى جۇمىسشىلار سەكىلدى. ۇتىلىپ قالسا، قاباق شىتامىز. جەڭىسكە جەتسە، «جەگەن نانىڭدى» اقتادىڭ دەي سالامىز. بولدى، ماياسى چەمپيون بوپ جاتىر ما، شارۋا از. ال ءيليننىڭ ءجونى بولەك. ول - ءوزىڭ، سەنىڭ توپىراعىڭنان، تابيعاتى دا ساعان كەلەدى. ەركەلەي الادى، وكپەلەي الادى، شاتتانا الادى. قىرسىعىپ تا قالادى. قۇقى بار، سەبەبى ءوزىمىز. سەرىك ساپيەۆتەن قالاي اينالمايسىڭ، اناۋ ءبىرجان باۋىر جاقىپوۆ ءۇشىن دە جان بەرۋگە دايىنبىز. بەيجىڭدە تيگيەۆ دەگەن مەدال الدى. قازىر قايدا ءجۇر؟ سونى ىزدەگەن ءبىر قازاقستاندىق بار ما؟ قايدان بولادى؟ ول مەدال العاندا كەرەك ەتتىك. سوسىن ۇمىتتىق. تەيمۋراز دا قازاق ەلىن كارتادان ىزدەپ جۇرمەگەن شىعار. ءىس ءبىتتى، سپورتشى كەتتى. اراداعى بايلانىس سول عانا، ۋاقىتشا دۇنيە. لەگيونەر بىتكەننىڭ تاعدىرى سول. ونىڭ تامىرى وزگە جەرگە بايلانعان. سول جاقتان تارايدى. بىرەۋدىڭ اتىن بايگەگە قوسىپ، سونىڭ جۇلدەسىنە قايتىپ شاتتاناسىڭ؟ قىزىق ەمەس قوي. وزىڭدىكى قىزىق. ءتىپتى قىرىق ءبىرىنشى بولىپ كەلسە دە. سونىڭ جولىندا ولە جازدايسىڭ.

- دەمەك، لەگيونەردى جاقتىرمايسىڭ...

- ولاي دەگەن جوقپىز. ادامنىڭ بالاسى. بىراق ءوز ۇيلەرىندە جۇرگەنى ءجون ەمەس پە؟ قيىردان نە ىزدەيدى؟ قارجىدان باسقا. لەگيونەرلەردى اكىمدەر مەن مينيسترلەر جاقتىرادى. مەملەكەت بولگەن كوپ اقشانى سىرتتان كەلەتىندەرگە شاشۋعا بەيىم. سەبەبى بار شىعار ءبىز بىلمەيتىن. كەيدە ءتۇسىنىپ قالاسىڭ. وبلىس سپورتشى تاربيەلەپ قينالمايدى. بىرەۋدى تىركەي سالدى، ءبىتتى. تابىس كەلەدى. سوسىن ماقتانا بەر. ازىرشە توقتامايتىن شىعار بۇل ءۇردىس. پىشاق كەسكەندەي تىيىلار ەدى. ەگەر سىرتتان ەكى-ءۇش لەگيونەر اكىم، ءتورت-بەس لەگيونەر مينيستر اكەلىپ، سونى جۇرت قۇپ كورسە. شەنەۋنىكتەر شوشىپ كەتەتىن شىعار. الدە شىر ەتە قالا ما. «كەرەك ەمەس» دەپ. نانىن تارتىپ جەيدى عوي. سوندا ويلانار ەدى. مىنە، ساۋالعا جاۋاپتى وسى تۇستان ىزدەۋ كەرەك. قانشا باپكەر كەلدى، سپورتشىلار ءتىپتى كوپ. سولار ءبىزدىڭ ازاماتتار مەن ءبىزدىڭ بالالاردى نەسىبەسىنەن ايىرىپ ءجۇر عوي. ءبىر عانا مىسال. ون جەتى جاسقا دەيىنگى فۋتبولشىلاردى پاۆەل تراۆنيك دەگەن باپتادى. سوناۋ چەحيادان كەلگەن. جارىس بىتكەننەن قاشىپ جۇرەدى. ناتيجەسى ءنول بولدى. ءدال سول كەزدە الماتىدا الەكسەي يگناتچەنكو شاكىرتتەرىن جاتتىقتىردى. تاماشا مامان، كەمشىلىگى بىرەۋ. قازاقستاندىق. شىركىن-اي، سول يگناتچەنكو چەحيا نەمەسە بەلارۋس جەرىندە بولدى بار عوي، ات باسىنداي التىن بەرىپ اكەلسەك تە جاراسار ەدى. ناعىز جاتتىقتىرۋشى.

- نەگە يگناتچەنكونى قويا سالمايدى؟

- قالاي قويا سالادى؟ قىزىق بولماي قالادى. الماتىدا جۇرگەن ماماندى ىسكە تارتۋ قىزىقسىز، ولار ءۇشىن. مۇمكىن ونىڭ دا وزىندىك استارى بار. سىرتتان دۇرىس دەيدى. قازاق قالاي ءبىلىپ ايتقان، اۋىلداعىنىڭ اۋزى ساسىق. جۇپار ءيىسى اڭقىپ تۇرعانداردى ىزدەيتىن شىعارمىز. دەلمانن دەگەن حوككەيشىنى ۇلتتىق قۇراماعا قوستىق. ازاماتتىق ۇسىنىپ، ول جولىڭ بولعىر نە ىستەدى دەيسىز عوي. كەشە عانا حوككەي سىنى اياقتالدى. سوچي وليمپياداسىنىڭ ىرىكتەۋ سىنى. سوندا دەلمانن ورەسكەل قاتەلىك جىبەردى. سونداي شەبەر، سونداي شوگەل. بىراق لاتۆياعا قارسى شەشۋشى ويىندا جوق جەردەن شايبانى لاتىشتارعا بەرە سالىپ، قازاقستان قۇراماسى ءوز قاقپاسىنا گول جىبەرىپ الدى. نەگە؟ ويلان، تاپ. فۋتبولدا كىلەڭ لەگيونەر. كوبى قازاقستان ازاماتتىعىن الىپ الدى. مىناۋ قانداستار ويباي سالادى، «ازاماتتىق الۋدان قيىن ءىس جوق» دەسىپ. شۆەدوۆالار ەمەۋرىن بىلدىرسە بولدى. قۇجاتتى قولما-قول جازىپ بەرە سالامىز. نە دەگەن اقكوڭىلمىز. تۇنىپ تۇرعان تولەرانتتىلىق. «استانا» ۆەلوكلۋبىنا قانشا قارجى كەتتى، ءبىر سپورتشى تاربيەلەپ بەردى مە؟ «بارىس» ساپىندا جۇرگەن حوككەيشىلەر قانشاما؟ ولار دا سوچي وليمپياداسىنىڭ جولداماسىن «سۋعا اعىزىپ» الدى. لەگيونەرلەر جەڭىسىنە قول سوعىپ، «قىزىل ورىكتى» جىل ءانى ەتىپ، «سۋلەيمان» سەريالىن سۋپەر كورىپ، تىرلىك كەشىپ ءجۇرمىز.

- «قىزىل ورىكتى» تىڭداعىڭ كەلمەي مە؟

- كەلەدى. جۇرت بولىپ تىڭداپ جاتىرمىز عوي. اقىلبەكتىڭ ءسوزى-اۋ دەيمىن. ءبىر تويدا ون رەت قويىپتى. ورەمىز وسىنداي. جاڭا جىل ءوتتى. جالپى بولىپ قارسى الدىق. مەرەكە قارساڭىنداعى جانە سول كۇندەردەگى تەلەكەستەنى ەسكە ءتۇسىرىڭىزشى. ورىستار ەسكى اندەرىن ەسكە الدى. تۇرىكتەر تاريحىن ىزدەدى. بىزدەر دە تۇرىكتەردىڭ تاريحىن تۇستەپ، ورىستاردىڭ ەسكى ءانىن تىڭدادىق. ارينە، ءوز ەفيرىمىزدەن. قازاق كۇي شەرتپەگەن سەكىلدى. قۇر­مانعازى مەن تاتتىمبەتتى قويشى، نۇرعيسا مەن قارشىعانى دا ۇمىتىپ كەتتىك. وتكەندە قازاق راديوسى بەرىپ جاتىر.ءتۇن ىشىندە. اۋىلدان كەلەتىن قوناقتاردى توسىپ الىپ ءجۇر ەدىك. ايالدامادا راديو تىڭداپ وتىرمىز. مۇراعاتتان الىپ بەردى. نۇرعيسا كوكەنىڭ كوزى تىرىسىندەگى باعدارلامانى. داۋلەسكەر كۇيشى سويلەپ جاتىر. «ءبىر كۇنى ديماش احمەتوۆيچ ايتتى، ءاي، وسى سەنىڭ كۇيىڭدى اققۋلار تىڭداپتى عوي دەپ. ءيا، تىڭداعان. اكەمنىڭ كۇيى عوي دەدىم. قايتا بۇرىلىپ، ءاي، شىنىڭدى ايتشى اكەڭ دە سەن سەكىلدى تارتا الماعان شىعار دەدى. نەگە تارتپاسىن. اكەمنەن جاس قالدىم. ونەرىن تۇگەل يگەرە المادىم. ول باشپايمەن تارتتى، ونى ۇيرەندىم. پىشاقتىڭ جۇزىمەن تارتتى. سونى دۇرىس كورە الماپپىن، قانشا ىشەكتى ءۇزدىم. بىراق بويىما دارىمادى. پىشاقپەن تارتۋ». وسىلاي كوسىلىپ كەتە بەرەدى. نۇرعيسالار قازىنا ەمەس پە؟ ءاننىڭ ورداسى ەدى قازاق جەرى. ونەردەگى باسەكە قايدا، نەگە بايگەنى «قىزىل ۇرۋكك» الۋى ءتيىس؟ اتا قازاق «ءيتىڭ جامان» دەسە، ولگەن عوي. قازىر «ءانىڭ ناشار» دەسە، ىرجىڭ-ىرجىڭ ەتەمىز. قازاق ينتەگراتسياسى سۇيىلىپ بارادى. باۋىرلار ءبىر-ءبىرىن مويىندامايدى. قازاق بالاسىنىڭ ءوزارا بايلانىسىن ايتامىز. ەندىگى ماسەلە وسى تۇستان تابىلماسا ەكەن. قازاق قازاقتى ايالاسا عوي. وتكەندە اقاڭ كەتتى ومىردەن. اقسەلەۋ اعا. وزگە سەركەلەر دە ءوتىپ جاتىر. ورىستار تۇلعاسىن جەرلەگەن كۇنى دۇنيەنى ازان-قازان ەتەدى. سول كۇنگى باعدارلامانىڭ ءبارىن ارنايدى. گۋرچەنكودان وزگە ەشكىم توپ جارماعان، ۆىسوتسكيىن كۇنى بۇگىنگە دەيىن جوقتايدى. بىزدەر شە؟ احمەتتى ىزدەپ ءجۇرمىز بە؟ بەيىمبەتتەر جۇرەكتەردىڭ تورىندە مە، مىرجاقىپ جايلى نەشە دەرەكتى ءفيلمىڭ بار، ءسابيت مۇقانوۆ پەن عابيت مۇسىرەپوۆتi شاتاستىراتىن ارىپتەستەر ءوسىپ كەلەدى. قانىش ساتباەۆ قازىنا عوي. ءبىلىمدى ءبىرىمجانوۆتاردى كىم ىزدەيدى؟ ماسكەۋدە باتاش اعانىڭ كۇندەرى سەكىلدى شارا وتەدى ەكەن. حيميك ءبىرىمجانوۆتىڭ. ماعاۋين مەن كەكىلباەۆتى تەلەتاسپاعا ءتۇسىرىپ جاتىرمىز با؟ ولار التىن كەنى ەمەس پە، كەتەدى عوي قالىڭ مۇرا كەۋدەلەرىندە. شەرحاننىڭ شەبەرحاناسى نەگە توقتاپ قالادى، ۇستانىڭ ۇستانىمدارىن جازىپ السا، ايىپ پا؟ قازاق ءوزىن-ءوزى ىزدەۋگە قۇقىلى. بىرەۋدىڭ قۇتىن قاشىرۋ ەمەس ول. قازاق قازاقتى قۇرمەتتەۋi كەرەك. اباي تەگىن ايتتى دەيسىز بە. «ءبىرىڭدى قازاق، ءبىرىڭ دوس، كورمەسەڭ ءىستىڭ ءبارى بوس». كەيدە وقۋشىلارعا ساباق بەرۋگە تۋرا كەلەدى. سوندا «قوبىلاندى باتىر»، «الپامىس باتىر» جىرىن ايتامىز. ولار تاڭعالادى. «نەگە ناسيحاتى جوق؟»  دەيدى. كىمنىڭ ناسيحاتى بار دەيسىڭ. قارماقشىدا جىراۋلار مەكتەبى بار. شوراياقتىڭ ومارىنان، كەتە جۇسىپتەن كەلە جاتقان. تۇرماعامبەت سالعان سارا جول جاتىر. سولاردى ىزدەيتىن تەلەوندىرىس بار ما؟ باياعىدا ءبىر حابار جاساعان بولدىق. تۇتاس اۋىل جىرشى. شىن مانىندە، ەڭبەكتەگەن بالادان، ەڭكەيگەن قارتىنا دەيىن. جاستارى جىرلاي باستاعاندا، شالدارى مۇلگىپ وتىرادى. سويتسەك، مۇقيات تىڭدايدى ەكەن. ءسال قاتەلەسسە، ايقاي سالادى نەمەسە كەز كەلگەن اۋىلدا كۇيشى ءجۇر. ءتىپتى ءانسامبلى قۇرىلعان ەلدى مەكەندەر كەزدەسەدى. ولاردىڭ ناسيحاتى بار ما؟ باسشىلار تىرجىڭ ەتە قالادى. «رەيتينگى تومەن». ۇلتىڭنىڭ مۇراسىن كومەتىن «رەيتينگتىڭ» وزىنە نەگە تالاق ايتپايمىز. كۇنىنە ون رەت كورسەتەيىكشى كەز كەلگەن دۇنيەنى. ون كۇننەن كەيىن سونىمەن ءومىر كەشىپ كەتەدى جۇرت. ناسيحاتتىڭ كۇشى سوندا جاتىر. ارينە، قازىر كەرەي مەن جانىبەكتى كىم تۇسىنەدى. ابىلاي مەن قابانباي كىمدى قىزىقتىرادى. قابەكەڭ 78 جاسىندا دۇنيە سالدى دەيدى. ون سەگىزىنەن جەكپە-جەككە ارالاسسىن. جەتپىس جىل جەڭىلمەگەن باتىر عوي. ءبىر دەرەكتى فيلم بار ما؟ شونا سماحانۇلىنىڭ ايتاتىنى بار: «ۇلكەن، كىشى، الىس-جاقىن اعايىن، مەن سىزدەردەن وتىنەم. بۇرىنعىنىڭ جىگىتتەرى تولايىم، توپاس بولعان دەمەڭدەرشى شەتىنەن..». وسپانحانداردى نەگە ىزدەمەيمىز؟ كەشەگى كەڭەس تۇسىندا قانشاما اندەر جازىلدى. سولاردىڭ دا جوقتاۋشىسى كورىنبەيدى. قازاقتىڭ كۇيىن ىزدەيتىن ەشكىم جوق. تەلەارنالاردى ايتىپ وتىرمىز. وتكەندە ءبىر ارىپتەس ءتۇرى قازاق ەكى انشىمەن سۇحبات قۇرىپ وتىر. ساۋالدى قازاقشا بەرەدى، انالار ورىسشا سايرايدى. اۋدارماسى جوق. ول نە سوندا؟ ەفيردى مازاق ەتۋ مە؟ سول بىلدىر بىردەڭەنىڭ ورنىن كۇي باسقاندا، ۇتار ەدىك. جوق. دومبىرا تەلەتىزگىنشىگە ۇنامايدى. وسىندا جاتىر كىلتيپان. سىنايىن دەسەڭ تۇرا كەلىپ تۋلاسىن. قارجى قازاقتىڭ قورجىنىنان شىعىپ جاتىر. ناسيحاتى كىمدىكى سوندا؟ شەراعاڭدى سالعاندا كوپەن كوكە ايتاتىنى بار، «تۇسىنبەيمىن». ءبىراز ماسەلە ساۋاتتى ناسيحاتتا جاتىر. وتكەندە ەلباسى جاستارعا لەكتسيا وقىدى. «ءبىلىم» ارناسى اشىلعان كۇنى. سوندا شامامەن بىلاي دەدى، ءسوز­بە-ءسوز ەمەس،مازمۇنىن كەلتىرەيىك: «قازىر ميلليونداعان جاستار كومپيۋتەردى مەڭگەردى، كوبىنە سول جەردە وتىرادى. ىشىنە ۇڭىلەدى. عالامتور ارقىلى الەمدى شارلايدى. ال ءجۇز شاقتىلارى ءالى دە كىتاپ وقىعاندى ءجون كورەدى. قورىتىندى مىناۋ، سول كومپيۋتەردە وتىرعان ميلليونداردى كەيىن ءبارىبىر كىتاپ وقىعان ءجۇز شاقتىلار باسقاراتىن بولادى». اقىلدى ءسوز بە؟ كۇمانسىز. وسىنى ناسيحاتتاعان باق بار ما؟ كورە الماي ءجۇرمىز. تاعى بىردە پرەزيدەنت فرانتسۋز ويشىلىن تىلگە تيەك ەتىپ ايتتى. «بۇل قوعام دارىندىلاردى دارعا اسىپ، تالانتتىلاردى تۇنشىقتىرادى. مەنىڭ وي-جوسپارىم - سول تالانتتارعا ءورىس اشىپ، دارىندىلاردىڭ بابىن تابۋ». كەرەمەت قوي. مۇنداي مىسالداردىڭ مىڭىن كەلتىرۋگە بولادى. ەندى بىردە «قازاق باقىتتى حالىق» دەدى. «ويتكەنى تەگىن بىلەدى». گەندىك كود تۋرالى ايتتى. وسى تۇستان ءورىس الاتىن فيلم جاسالسا، ۇتار ەدىك قوي. تەكتى قازاق جايىندا دا ناسيحات از. ەڭبەك ادامى جايىندا ايتتى. وندا ناسيحات بار، بىراق قارادۇرسىن. الاۋلاتۋ، جالاۋلاتۋ باسىم. سەبەبى جۋرناليستىك شەبەرلىك جەتىسپەيدى. «پرەسس-رەليز» جۋرناليستيكانى جاقتىراتىندار كوبەيىپ كەتتى. ينتەرنەتتەن كوشىرە سالۋ دا ۇردىسكە اينالىپ بارا جاتىر. بەلگىلى ءبىر وقيعانى ءتورت تەلەارنا، بەس گازەت ءبىر ۇلگىدە بەرە سالۋى مۇمكىن. ءۇتىر، نۇكتەسىنە دە قيانات جاساماي. شەشىم قانداي دەيسىز عوي. بىرەۋ عانا. ىزدەنىس. سوسىن جەردى، ەلدى، مەكەندى، ءتىلدى، ۇلتتى جاقسى كورە ءتۇسۋ. سول تۇستان بىردەڭە تابىلۋى مۇمكىن، سانا جەتىلەدى عوي.

- ءۇمىت دۇنيەسى. وسى ولقىلىقتاردىڭ دا ورنى تولار كۇن تۋاتىن شىعار. ءوزىڭ نە ىستەپ ءجۇرسىڭ؟ ەفيردە جوقسىڭ. جۇرت سەيىتحانوۆ جۇرگىزەتىن رەپورتاجداردى ساعىندىق دەسەدى...

- تىرلىك كەشىپ ءجۇرمىز. باسشىلىق نە تاپسىرادى، سونى ورىندايمىز. كەزىندە فۋتبول جۇرگىز دەدى. جۇرگىزدىك. بوكستى ناسيحاتتا دەدى. ناسيحاتتادىق. «ءبىر كۇن» اتالعان باعدارلامانىڭ جۇگىن ارقالاپ، ەل كەزدىك. شىعارماشىلىق توپ مىقتى ەدى. رەجيسسەر - وركەن الىپباەۆا. وپەراتور - حاسەن ومارقۇلوۆ. تاۋلىگىنە ءۇش ساعات ۇيىقتايتىن ەدىك. تاڭنىڭ اتۋىن كۇتەمىز. وركەنگە كادر كەرەك نەمەسە تاعى ءبىر ۇتىمدى كورىنىستىڭ سوڭىنان سالپاقتايمىز. ىزدەيمىز، ىزدەنەمىز. بىردە اۋىل شارۋاشىلىعىن ءتۇسىرىپ جاتتىق. رەجيسسەرگە كادر ۇناماي جاتىر. ونى ءتۇسىنىپ تۇرمىز. حاسەن تاۋەكەلگە باردى. كومبايننىڭ وراعىنىڭ ماڭىنا مىقتاپ بايلاپ قويدىق. كولبەۋ كۇيدە، كامەراسىن ۇستاپ كەتە باردى. ادەمى كادر الىپ شىقتى. ءۇستى-باسىنداعى شاڭدى ءبىر ساعات قاقتى دەمەسەڭىز. «ءبىر كۇن» - ءبىر كىتاپ. باستان كەشكەن وقيعالاردىڭ ءوزى قىزىق. ءساتى كەلگەندە جازامىز. جالپى، تەلەوندىرىسكە سىلكىنىس قاجەت. قانشاما ارنا بار. ءبىرىن-ءبىرى قايتالايدى. قازاق تۇشىنىپ كورەتىن ءونىم از. وندىرۋگە قابىلەت جەتەدى، تالانتتار كوپ. بىراق قولدارى بايلاۋلى. كىم بايلاپ وتىر؟ ونى ءتۇسىنىپ بولمايسىڭ. جەر شارىن ارالادىق. كەز كەلگەن مەملەكەت، كەز كەلگەن ۇلت الدىمەن وزدەرىن ناسيحاتتايدى. وزدەرىن وزدەرىنە تۇسىندىرەدى. بىزدەر وزگەنىڭ كەرەمەتىن تۇسىندىرۋگە تىرىسامىز. تەك وزىمىزدىكىن ەمەس. ودان نە ۇتامىز؟ جالپى، ءبىزدىڭ تەلەونىم بەلگىلى ءبىر جاس مولشەرىنە ارنالعان سەكىلدى قازىر. قاي ارنانى الىپ قاراساڭىز دا. ول - سەريال. ول - ءمان-ماعىناسىز ءان-شاشۋلار. ءجونسىز كليپتەر. قىرىقتان كەيىنگىلەرگە قىزىق ەمەس ول. ورتا بۋىن رۋحاني بايلىقتان باس تارتپايدى. كىشى بۋىنعا دا ابدەن كەرەك. قازاقتىڭ باسىن قۇرايتىن ورتاق قۇندىلىقتار بار. ادەبيەتى مەن مادەنيەتى. سالت-ءداستۇرى. جىبەك ءجىپ - وسى. ءۇزىلىپ كەتپەۋ ءۇشىن اركىم وزىنشە اتسالىسۋى كەرەك. جۋرناليستەرگە ارتىلار جۇك قوماقتى. سونى ارقالايتىن قارىم كەرەك بىزدەرگە.
اڭگىمەلەسكەن
سەيسەن امىربەكۇلى
«ايقىن» گازەتى