(قىتاي جازۋشىسى مو ياننىڭ نوبەل مىنبەرىندەگى سويلەگەن ءسوزى)

شۆەد عىلىم اكادەمياسىنداعى مارتەبەلى اكادەميكتەر، حانىمدار، مىرزالار!
مەنىڭشە، سىزدەر تەلەديدار، ياكي عالامتور ارقىلى شالعايدا جاتقان گاۋمي ۇستىرتىندەگى دۋنبي اۋىلى تۋرالى ازدى-كوپتى حاباردار بولعان شىعارسىزدار. بالكىم، مەنىڭ 90 جاستاعى كارى اكەمدى، اعا-اپەكەلەرىمدى، ايەلىمدى، قىزىمدى جانە ءبىر جاستان ءتورت اي اسقان جيەن قىزىمدى كورگەن بولۋلارىڭىز مۇمكىن. بىراق مەن ەرەكشە ساعىنا ەسكە الاتىن ءبىر ادام بار، ول -مەنىڭ انام. سىزدەر ماڭگىلىككە كورە المايسىزدار، مەن سىيلىق العان سوڭ، اتاق-داڭقىما كوپتەگەن ادام ورتاق بولدى. اتتەڭ، اناما وسى كۇن ءناسىپ بولمادى.

مەنىڭ انام 1922 جىلى تۋىپ، 1994 جى­لى دۇنيەدەن وزدى. ونى قىستاقتىڭ شىعىس جاعىنداعى شابدالى باعىنا جەر­لەدىك. بىلتىر سول جەرگە جاڭا تەمىرجول توسەلەتىن بولدى دا، ونىڭ زيراتىن قىس­تاقتان شالعاي، باسقا جەرگە كوشىرۋگە ءماج­بۇر بولدىق. قابىردى اشقاندا، تابىت اعاش­تىڭ ءشىرىپ، انامنىڭ سۇيەككۇلى توپى­راققا الدەقاشان ارالاسىپ كەتكەنىن كور­­دىك. امالسىز ىرىمىن جاساپ، توپى­راعىنان ءبىراز الىپ، جاڭا قابىرگە كوشى­رىپ جەرلەدىك. بىلايشا ايتقاندا، انام­نىڭ ءدال وسى كەزدەن باستاپ قارا جەردىڭ ءبىر بولەگىنە اينالعانىن سەزدىم. قارا جەر­دىڭ ۇستىندە تۇرىپ سويلەگەن سوزدەرىم­نىڭ ءبارىن شەشەمە ايتىپ جاتىرمىن دەپ بىلەم.
مەن شەشەمنىڭ ءسۇت كەنجەسىمىن. كىش­كەن­تاي كەزىمدە ۇيدەگى جالعىز تەرموستى كوتەرىپ، كوللەكتيۆتىڭ اسحاناسىنان سۋ تا­سي­تىنمىن. ءبىر كۇنى اشتىقتان ءالىم قۇ­رىپ، تەرموستى قولىمنان ءتۇسىرىپ، شاعىپ ال­دىم. قاتتى قورىققانىمنان ءشوپتىڭ ارا­سىنا تىعىلىپ، ءبىر كۇن بويى شىقپاي جا­تىپ الدىم. ىڭىردە شەشەم ەركەلەتكەن اتىم­دى اتاپ، توڭىرەكتەن ىزدەي باستادى. ءشوپ­تىڭ اراسىنان شىعا كەلگەنىمدە شەشەم ۇرسىپ، ۇراتىن شىعار دەپ ويلاپ ەدىم. شەشەم ۇرعان دا، ۇرىسقان دا جوق. بار بول­عانى باسىمنان سيپاپ، اۋىر كۇرسىندى. مەنىڭ ەسىمنەن كەتپەيتىن قاسىرەتتى وقي­عانىڭ ءبىرى شەشەمە ىلەسىپ، كوللەك­تيۆتىڭ اتىزىنان بيداي ماساعىن تەرۋگە بارعاندا بولدى. قورۋشى جەتىپ كەلدى. ماساق تەرگەندەر جان-جاققا بىتىراي قاشتىق. شە­شەم شياياق بولعاندىقتان، جۇگىرە الماي، ۇستالىپ قالدى. الگى ەڭگەزەردەي ەگىن قورۋشى شەشەمدى قۇلاق تۇپتەن شاپا­لاقپەن ءبىر سالدى. شەشەم تەڭسەلىپ بارىپ، جەرگە جىعىلدى. قورۋشى تەرگەن ما­سا­عىمىزدى العان دا جوق. ىسقىرىعىن شالىپ، كەردەڭدەي باسىپ، جونىنە كەتتى. شەشەمنىڭ ەزۋىنەن قان شىعىپ، جەردە وتىر. سونداعى تورىققان بەينەسى ءومىر بويى ەسىمنەن شىقپايدى. كوپ جىلدار ءوت­كەن سوڭ الگى ەگىن قورۋشىمەن بازاردا جولىعىپ قالدىق. ساقال-شاشى قۋداي، كارى شال بولىپتى. باياعىداعى قورلىعى ەسىمە ءتۇسىپ، كوزىمدى قان جاۋىپ، كەگىمدى قايتارايىن دەپ ۇمتىلىپ ەدىم، شەشەم مەنى ۇستاپ الدى دا جايباراقات قانا: «ۇلىم، مەنى ۇرعان الگى ادام مەن مىنا شال ەكەۋى ءبىر ادام ەمەس»، - دەدى.
ماعان تاعى ءبىر تەرەڭ اسەر قالدىرعان ءبىر ءىس ءالى ەسىمدە. «اي كۇلشە» مەرەكەسى كۇنى ءتۇس­تە، ۇيدەگىلەر ارەڭ ءبىر ءساتى ءتۇسىپ ءتۇش­پا­را ءتۇيىپ ەدى. بىرەۋىمىزگە ءبىر كىشكەنە شى­­­­ن­ىدان عانا جەتتى. ءتۇشپارا جەپ جات­قاندا ءبىر تىلەمشى قارت ەسىگىمىزدىڭ كوزىنە كەلدى. مەن جارتى شىنى ءتاتتى كارتوپ قاعىن بە­رىپ، ونى جولىنا سالماقشى بولىپ ەدىم، ول ماعان ىزبارلانىپ: «مەن ءبىر كارى ادام­مىن. وزدەرىڭ ءتۇشپارا جەپ، ماعان كار­توپتىڭ قاعىن بەرەتىن نە دەگەن قارا جۇرەك ەدىڭدەر»، - دەدى. مەن اشۋلانىپ، تەرىمە سيماي: «ءتۇشپارا ءبىر جىلدا ءبىر­نەشە رەت قانا اۋزىمىزعا تيەدى. بىرەۋى­مىزگە ءبىر كىشكەنە شىنىدان ارەڭ جە­تەدى. جۇمىرىمىزعا جۇق تا بولمايدى! ساعان ءتاتتى كارتوپ قاعىن بەرگەنىمە رازى بول. جەسەڭ جە، جەمەسەڭ جولىڭا ءتۇس!»، - دە­دىم. شەشەم ماعان ۇرىستى دا، جارتى شى­نى ءتۇشپاراسىن الگى قارتتىڭ قولىن­داعى شىنىسىنا سالىپ بەردى.

<!--pagebreak--><!--pagebreak-->

ەڭ وكىنەتىن ءبىر ءىسىم - شەشەممەن بىرگە كوكونىس ساتقاندا ءبىلىپ ياكي بىلمەي كوكونىس ساتىپ العان ءبىر قارتتىڭ 10 تيىنىن ارتىق ەسەپتەپ قويىپپىن. اقشاسىن ەسەپتەپ بەر­گەن سوڭ مەن مەكتەپكە كەتكەمىن. وقۋ­دان تاراپ، ۇيگە كەلسەم، ادەتتە، كوزىنە كوپ جاس المايتىن شەشەمنىڭ جىلىپ وتىرعا­نىن كوردىم. شەشەم مەنى جازعىرمادى، بار بولعانى اقىرىن عانا: «ۇلىم، شەشەڭ­دى ۇياتقا قالدىردىڭ»، - دەدى.
مەن ون نەشە جاسقا كەلگەندە شەشەم قاتەرلى وكپە اۋرۋىنا شالدىقتى. اشار­شىلىق، اۋرۋ، ەڭبەكتەن زورىعۋ قوسىلىپ وتباسىمىزدى تىعىرىققا تىرەپ، مەيىرىم مەن ۇمىتكە ءزارۋ بولدىق. شەشەم ءوزىن-ءوزى جازىم ەتە مە دەگەن كادىك وي ماعان اياقاس­تىنان پايدا بولدى. ءار جولى ەڭبەكتەن قايتقاندا، قاقپاعا كىرىسىممەن «شەشە!» دەپ ايعايلاپ شاقىرامىن. ونىڭ داۋىسى شىققاندا بارىپ، كوڭىلىم ورنىنا ءتۇسىپ، جۇرەگىمدى باسىپ تۇرعان ءبىر كەسەك تاس جەر­گە تۇسكەندەي بولاتىن. ەگەر مەن دا­ۋىس­تاعاندا شەشەم جاۋاپ قايتارماسا جۇرەگىم تىتىركەنىپ، ءاسۇي مەن ديىرمەنۇيدى ارالاپ، ءتىنتىپ شىعاتىنمىن. ءبىر جولى بار ءۇيدى ءتىنتىپ، ىزدەپ ونىڭ كولەڭكەسىن دە كورە ال­مادىم. سونان اۋلانىڭ ىشىندە زار ەڭى­رەپ وتىر ەدىم، شەشەم كوتەرگەن ءبىر ارقا وتى­نى بار، سىرتتان كىرىپ كەلدى. مەنىڭ جى­لاعانىما قاتتى نارازى بولدى. بىراق بۇعان بولا ودان الاڭداپ جۇرگەنىمدى ايتۋىم مۇمكىن ەمەس قوي. شەشەم مەنىڭ كوڭىل-كۇيىمدى ايتقىزباي-اق ءتۇسىندى دە ماعان: «بالام، الاڭسىز بول. تىرلىگىمىزدىڭ ەش قۋانار جەرى جوق، وعان بولا ياماراجا (توزاق ءپىرى) شاقىرمايدى دەيدى. مەن دە كەتە قويمايمىن»، - دەدى. مەنىڭ تۋعاننان ءوڭ-الپەتىم وتە سيىقسىز ەدى. قىستاقتاعى تالاي ادام بەتپە-بەت مەنى كەلەكەلەيتىن. ءتىپتى، مەكتەپتەگى مىنەزى تۇرپايى، سوتقار سا­باقتاستارىم سيىقسىزدىعىم ءۇشىن مەنى ساباپ، ۇيگە زار ەڭىرەپ كەلگەن كەزىمدە شەشەم ماعان: «بالام، سەن ونداي سيىقسىز ەمەسسىڭ. مۇرنىڭ پۇشىقتىقتان، كوزىڭ سوقىردان امان. اياق-قولىڭ ساپ-ساۋ. قانە، قاي جەرىڭ سيىقسىز. ونىڭ ۇستىنە، كوڭىل سارايىڭ ءتۇزۋ. ىزگى ىستەردى كوپ ىستەسەڭ، قان­شا سيىقسىز بولساڭ دا، سۇلۋ كورىنەسىڭ»، - دەدى. كەيىن قالاعا كەتتىم. كەيبىر وتە ءما­دەنيەتتى دەگەن ادامداردىڭ ءوزى دە سىر­تىمنان، كەيدە ءتىپتى، بەتپە-بەت سيىقسىز ءوڭ-الپەتىمدى سايقىمازاق ەتتى. مەن شە­شەمنىڭ سوزدەرىن ەسىمە بەرىك ساقتاپ، اسا بايسالدى بەينەدە ولاردان كەشىرىم ءوتىن­دىم. شەشەم ساۋاتسىز ادام. بىراق ساۋاتتى ادامداردى وتە قۇرمەت تۇتادى. وتباسى­مىزدىڭ جاعدايى جاپالى، ءبىر ۋاقىت تا­ماق جەسەك، ءبىر ۋاقىت اش قالامىز. الاي­دا، انام مەنىڭ كىتاپ، قالام-قاعاز الام دەگەن تالابىمدى ەش قايتارىپ كورگەنى جوق. ول ءبىر ەڭبەكقور ايەل. جالقاۋ بالالاردى قىرى سۇيمەيدى. كىتاپ وقيمىن دەپ جۇمىستى اقساتقانىما بولا ەجەلدەن جاز­عىرىپ كورگەنى جوق. ءبىر كۇندەرى با­زار­عا كىتاپ اڭگىمەلەۋشى (حيكاياشى) كەلدى. مەن ۇرلانىپ بارىپ، سونىڭ اڭگىمەسىن تىڭدايمىن دەپ، شەشەمنىڭ تاپسىرعان جۇمىسىن ۇمىتىپ قالدىم. وسى ءۇشىن شەشەم مەنى جازعىردى. كەشكە ول كىشكەنە مايشامنىڭ جارىعىندا ۇيدەگىلەرگە ماقتالى شاپان تىگىپ وتىرعان كەزدە، مەن شىداي الماي، كۇندىز كىتاپ اڭگىمەلەۋشىنىڭ اۋزىنان ەستىگەنىمدى وعان قايتالاپ ايتىپ بەردىم. ونىڭ تۇسىنىگىندە كىتاپ اڭگىمە­لەۋ­شىلەردىڭ ءبارى قۋ سوزدەن قۋىرداق قۋىر­­عان جەل اۋىز، دۇرىس كاسىپپەن شۇعىل­دان­بايدى، اۋزىنان جارىعان دۇرىس ءسوز شىقپايدى دەپ بىلەتىن. اڭگىمەمدى العاش تىڭداعان كەزدە سابىرى كەتىپ وتىرعان، بىراق مەنىڭ جاڭعىرتىپ ايتقانىم ونى بارا-بارا قىزىقتىردى. وسىدان بىلاي ءار رەتكى بازار كۇنى ماعان جۇمىس تاپسىرمايتىن بولدى. بازارعا بارىپ، كىتاپ اڭگىمەلەۋشىنىڭ اڭگىمەسىن تىڭداۋىما ءۇن­سىز قوسىلدى. كوپ وتپەي كىتاپ اڭگىمەلەۋ­شىنىڭ اڭگىمەسىن قايتالاپ ايتۋعا قانا­عات­تا­ن­بايتىن بولدىم. قايتالاپ ايتۋ با­­­­­رى­سىندا قوسىپ، وڭدەپ وتىراتىندى شى­عاردىم. شەشەم ۇناتىپ تىڭداسا ەكەن دەپ، ءبىرسىپىرا وقيعا جەلىسىن ويدان قيىس­تىردىم. كەي كەزدە، ءتىپتى، وقيعانىڭ شە­شىمىن دە وزگەرتىپ جىبەرەتىنمىن. مەنىڭ تىڭدارمانىم شەشەم عانا ەمەس، اپەكەم، اجەمە دەيىن تىڭدارمانىما اينالدى. شەشەم مەنىڭ اڭگىمەمدى تىڭداپ بولعان سوڭ، كەي كەزدە ىشتەي الاڭداپ ءبىر جاعى ما­عان، ءبىر جاعى ءوز-وزىنە سويلەگەن بوپ: «ۇلىم، سەن ەسەيگەن سوڭ قانداي ادام بو­لا­سىڭ؟ قۋ سوزگە تايانىپ تاماعىن اسىرايتىن زارجاق بىرەۋ بولىپ جۇرمە؟»، - دەي­تىن. شەشەمنىڭ نەگە الاڭدايتىنىن ءتۇ­­سى­­نەتىنمىن. قىستاقتا ءبىر ءسوزۋار بالا بار ەدى. ىلعي وزگەلەردى اۋرەگە سالاتىن. كەي كەزدەرى ونىڭ ءوزى ۇيىندەگىلەردى دە اۋرە-سارساڭعا سالاتىن. مەن «سيىر» دەگەن حيكاياتىمدا سۋايتتىعىمەن قىستاقتا­عىلارعا ابدەن جەككورىنىشتى بولعان وسى با­لانى جازدىم. بالالىق شاعىمنىڭ ەلە­سى بار. مەن ەرەكشە سوزقۇمار ءتىلدى-جاقتى بولدىم. بۇل قالايدا ۇلكەن ءحاۋىپ-قاتەردىڭ نىشانى. بىراق مەنىڭ حيكايات ايتۋ ونەرىم ۇيدەگىلەرگە ۇلكەن كوڭىلدىلىك باعىشتايتىن. بۇل جاعداي شەشەمدى ءارى-ءسارى كۇيگە ءتۇسىردى.
«تاۋدى كوشىرۋ وڭاي، جارالمىشىڭدى ءوز­گەرتۋ قيىن» دەگەن ماقال بار. اكە-شە­شەم قانشا اقىل-ءناسيحات بەرگەنىمەن، مە­ن­ىڭ سوزشەڭدىك تابيعاتىمدى وزگەرتە ال­مادى. مەنىڭ اتىمنىڭ مو يان ء(ۇنسىز قالۋ دەگەن ماعىنا بەرەدى) دەپ اتالۋىنىڭ ءوزى ناق ءوزىمدى ماسقارالاۋ سياقتى. مەن باستاۋىش مەكتەپتى بىتىرمەي جاتىپ وقۋ­دان قول ءۇزدىم. جاسىم كىشى، دەنەم ءالسىز بولعاندىقتان اۋىر ەڭبەككە جارامادىم. امالسىز قىرعا شىعىپ سيىر، قوي باعاتىن­مىن. سيىر، قويلارىمدى جەتەكتەپ مەك­تەپ­­تىڭ ەسىگىنىڭ الدىنان وتكەن كەزدە، دە­ما­لىسقا شىققان ساباقتاستارىم مەكتەپ اۋ­لاسىندا اسىر سالىپ ويناپ جۇرگەنىن كو­رىپ، جانىم جابىرقاپ، ءبىر ادامنىڭ، ياعني ءبىر بالانىڭ كوپشىلىكتەن ايىرىلعان­داعى ازابىن تەرەڭ سەزىندىم. قىتايدىڭ دانىشپانى لاۋزى: «باق پەن سور ەگىز، ءبىر-ءبىرىن تولىقتاپ وتىرادى»، - دەپ ايتقانىن­داي، بالا كەزىمدە وقۋدان شىقتىم، اشار­شى­لىق، جالعىزدىق، وقيتىن كىتاپ تابا ال­ماۋد­ىڭ ازابىن ءبىر كىسىدەي تارتتىم. بىراق اعا بۋىن جازۋشىمىز شىن سوڭ­ۋىنعا ۇق­ساپ، قوعام سىندى ۇلكەن كىتاپتى وقۋدى وتە ەر­تە باستادىم. ءسوزدىڭ باسىندا ايتقان با­زارداعى كىتاپ اڭگىمەلەۋشىنىڭ ايتقان حي­كاياتى وسى ۇلكەن كىتاپتىڭ ءبىر بەتى عا­نا.

وقۋدان شىققان سوڭ، ەرەسەك ادام­دار­دىڭ اراسىنا قوسىلىپ «قۇلاق موللاسى» بو­لاتىندى تاپتىم. بۇل ۇزاق جالعاستى. 200 نەشە جىلدىڭ الدىندا، مەنىڭ تۋعان اۋى­لىمدا حيكايات ايتۋدىڭ اسقان شەبەرى پۋ سۋنلن ءومىر سۇرگەن. ءبىزدىڭ قىستاقتاعى كوپتەگەن ادامدار جانە مەن سونىڭ رۋحىن جالعاۋشىمىز. مەن كوللەكتيۆ ەڭبەك ءىس­تەيتىن اتىزدىڭ باسىندا، ءوندىرىس وتريا­دى­نىڭ قوراسىندا، اتام مەن اپامنىڭ ىس­تىق سىپىسىنىڭ ۇستىندە، اۋەل دەسەڭ قي­­رالاڭداپ كەتىپ بارا جاتقان اربانىڭ ءۇس­تىندە كوپتەگەن سىرلى اڭگىمەلەردى، تاريحي اڭىزداردى، قىزىقتى حابار-وشار­لاردى ەستىدىم. بۇل حيكاياتتار جەرلىك ورىن­نىڭ تابيعاتىمەن، اۋلەت تاريحىممەن تىعىز بايلانىسىپ جاتقاندىقتان شى­نايى سەزىلەتىن.
ءبىر كۇندەرى وسى كورگەن-ەستىگەندەرىمنىڭ ءبارى شىعارماشىلىق ماتەريال بولادى دە­گەن وي ءۇش ۇيىقتاسام تۇسىمە كىرمەپتى. ول كەزدە باسقالاردىڭ اڭگىمەسىن بەرىلە تىڭدايتىن اڭگىمەقۇمار بالا ەدىم. سول كەز­­دە ءجا دەگەن ءتاڭىرشىلدىڭ ءوزى ەدىم.ءتىر­شىلىك اتاۋلىنىڭ جانى بار دەپ سەنەتىنمىن. ۇلكەن اعاشتى كورسەم، قۇرمەت كورسەتەتىن­مىن. ۇشقان قۇستى كورسەم، ول قالاعان كە­­­زىن­دە ادامعا وزگەرۋى مۇمكىن دەپ قيال­داي­ت­ىنمىن. بەيتانىس ادامعا جولىقسام، ول قايسى قايۋاننان وزگەردى ەكەن دەپ كۇ­مان­داناتىنمىن. ءار كۇنى كەشتە ءوندىرىس وتريا­دى­نىڭ ەڭبەك ءنومىرىن ەسەپتەۋ ۇيىنەن شىق­قان كەزىمدە ونە-بويىمدى ۇرەي، قور­قىنىش بيلەيتىن. جۇرەك توقتاتىپ الايىن دەپ بىرەسە جۇگىرىپ، بىرەسە بالا داۋىسىممەن اندەتەتىنمىن. سول كەزدە باليعاتقا تولۋ قارساڭى بولعاندىقتان تاماعىم قى­رىلداپ، داۋىسىم ناشار شىعاتىن. سون­داعى اندەرىم اۋىلداستاردىڭ تىنىش­تىعىن بۇز­عان شىعار.
تۋعان اۋىلىمدا 21 جىل تۇردىم. 21 جىل­دان سوڭ اۋىلدان ۇزاپ، پويىزبەن چين­داۋعا ءبىر رەت بارعان ەدىم. اعاش ماتەريال زاۆودىنىڭ تاۋ توبە بوپ ۇيىلگەن اعاش­تا­رىنىڭ اراسىندا اداسىپ كەتە جازدادىم. شەشەم: «چينداۋدان قانداي كورىنىستەر كور­دىڭ»، - دەپ سۇراعاندا مەن اسا ىڭعاي­سىز­دانىپ: «تۇك تە كورمەدىم. بار كورگەنىم تاۋ­ توبە بولىپ ۇيىلگەن اعاش»، - دەدىم. الاي­­دا، وسى رەتكى چينداۋ ساپارىنان سوڭ، اۋىل­دان ۇزاپ شىعىپ سىرتقى دۇنيەنى كور­سەم دەگەن قۇشتارلىعىم ارتا ءتۇستى. 1976 جى­لى قاڭتار ايىندا ارمياعا قابىلدان­دىم. شەشەم توي جاساعانداعى اسەمدىك بۇيىم­دارىن ساتىپ، ماعان الىپ بەرگەن ءتورت تومدىق «قىتاي جالپى تاريحىن» ار­­قا­لاپ گاۋمي ۇستىرتىندەگى دۋنبي اۋىلى دە­­گەن مەن جاقسى كورەتىن ءارى وتە جەك كو­رە­تىن اۋىلدان ۇزاپ شىعىپ، ءومىرىمنىڭ ما­ڭىز­دى كەزەڭىن باستادىم. ەگەر ۇزاق جىلداردان بەرى قىتاي قوعامىندا زور دامۋ­شىلىق پەن ىلگەرلەۋشىلىك بولماسا، رە­فورما، ەسىك اشۋ بولماسا مەن سياقتى جازۋ­شىنىڭ دا بولمايتىنىن مويىنداۋىم ءتيىس. اسكەري لاگەردەگى بىرسىدىرعى تۇر­مىس بارىسىندا، 1980 جىلدارداعى يدەيا­نى ازات ەتۋ مەن ادەبيەت ورلەۋ ءداۋى­رىن قارسى الدىم. كۇنى كەشە وزگەلەردىڭ ءاڭ­گىمەسىن قۇلاق تۇرە تىڭداپ، ونى وزگەلەر­گە اڭگىمە عىپ شەرتەتىن بالا ەدىم، وسى كەز­­­دەن باستاپ قولىما قالام الىپ، حيكايامدى قاعازعا سىناق رەتىندە تۇسىرە باستادىم. باستابىندا جۇرگەن جولىم ونداي داڭ­عىل بولا قويعانى جوق. ول كەزدە جيىر­­ما نەشە جىلدىق اۋىل-قىستاق ءومىر ءتا­جىريبەسى ادەبيەتتىڭ كەنەن كەنىش ەكەنىن جەتە اڭعارتپاعان-دى. سول كەزدە ادەبيەتتى جاقسى ادام، ىزگى ىستەردى، قاھارماندار مەن وزاتتاردى عانا جازۋ دەپ ۇعىنعانىم ءۇشىن، جازعان شىعارمالارىمنىڭ ادەبي قۇنى تومەن بولدى.
1984 جىلى ەمتيحان تاپسىرىپ «ازات­تىق ارميا كوركەمونەر» ينستيتۋتىنىڭ ادە­بيەت فاكۋلتەتىنە ءوتتىم. جاناشىر ۇس­تازىم، ايگىلى جازۋشى شۋي حۋايجۋننىڭ شا­بىت بەرىپ، باۋلۋىندا «كۇزگى سۋ»، «قۇ­رى­عان وزەن»،«ءمولدىر ءسابىز»، «قىزىل جۇگەرى» سياقتى اڭگىمە-پوۆەست جازدىم. «كۇزگى سۋ» اتتى حيكاياتىمدا «گاۋمي ءۇستىر­تىندەگى دۋنبي اۋىلى» دەگەن ءسوزدى تۇڭعىش رەت قولدان­دىم. وسىدان باستاپ توڭىرەكتىڭ ءتورت بۇ­رى­شىن تەنتىرەپ جۇرگەن ديحاننىڭ وزىنە تاۋەلدى جەرى بولعانى سياقتى مەنىڭ دە - «ادەبيەت قاڭعىباسىنىڭ» اقىرى ەركىن ءجۇرىپ، تۇراتىن ورنى بولدى. ادە­بيەت­تەگى يە­لىك جەرىم بولعان «گاۋمي ۇستىرتىندەگى دۋن­بي اۋىلىن» بارلىققا كەلتىرۋ بارىسىندا امەريكانىڭ ۋيليام فولكنەرى مەن كولۋمبيانىڭ گارسيا مار­كەسى ماعان جول كور­سەتىپ، شابىت سىيلا­عا­نىن مويىندايمىن. مەن ولاردىڭ كى­تابىن دەن قويا وقى­ماعانىممەن، بۇرىننان جال­عاسقان اسقاق رۋح ماعان شابىت بەردى. ءبىر جازۋشىنىڭ ءوزى­نە تاۋەلدى مەكەنى بولۋى كەرەكتىگىن ۇعىن­دىردى. ءبىر ادام كۇندەلىكتى تۇرمىستا كىش­ىپەيىلدىكپەن وزگەلەرگە جول بەرۋىنە بو­لادى. ال، ادەبي جاسامپازدىقتا ىرىق­تى تۇردە ويعا العانىن دەربەس ىستەۋى كەرەك ەكەن. وسى ەكى الىپتىڭ جولىن قۋىپ، ار­تىنان ەكى جىل جۇرگەن سوڭ دەرەۋ ءوزىمدى اۋلاق سالۋىم كەرەكتىگىن اڭعاردىم. ءبىر ماقالامدا: «ولار وتى لاۋلاپ جانعان ەكى ۇلكەن وشاق. ال، مەن ءبىر كەسەك مۇزبىن. ولارعا جاقىنداسام ەرىپ، بۋعا اينالىپ كە­تەر­مىن. مەنىڭ العان اسەرىمە نەگىزدەل­گەندە ءبىر جازۋشى ءمالىم ءبىر جازۋشىنىڭ ىقپالىنا ۇشىراۋىنىڭ تۇپكى سەبەبى - ىقپال جاساۋشى مەن ىقپالعا ۇشىراۋشى­نىڭ رۋحىندا ىشتەي ۇندەستىك، ۇقساستىق بار، وي-نيەتى ۇقساستار ءتىل تابىسادى دەگەن ءسوز بار. سوندىقتان مەن ولاردىڭ كىتابىن ويداعىداي وقىماسام دا، بىرنەشە بەتىن وقىپ-اق نە جازعانىن، قالاي جازعانىن ۇعىپ قويدىم. سونىمەن بىرگە، نەنى، قالاي ءىس­تەۋىم كەرەكتىگىن ءتۇسىندىم» دەپ جازعان ەدىم. مەنىڭ ءتاسىلىم - ءوزىم قانىق بىلەتىن بازارداعى كىتاپ اڭگىمەلەۋشىنىڭ ءتاسىلى. اتام مەن اجەمنىڭ، قىستاقتاعى قارتتار­دىڭ اڭگىمە شەرتۋ ءتاسىلى. اشىعىن ايتسام، حي­كايا ايتقان كەزدە كىم مەنىڭ تىڭدار­مانىم بولارىن ەسىمە الىپ كورمەپپىن. بالكىم، مەنىڭ تىڭدارماندارىم شەشەمە ۇقساس ادامدار، بالكىم، مەنىڭ تىڭدارما­نىم تەك ءوزىم عانا شىعارمىن. العاشقى شى­عارمالارىمنىڭ ءبارى ءوزىمنىڭ ءتول كو­شىر­مەم. ماسەلەن، «قۇرىعان وزەندەگى» تاياق جەگەن بالا، «ءمولدىر سابىزدەگى» باس­تان-اياق ءبىر اۋىز ءتىل قاتپايتىن بالا.
راس، مەن ءبىر جولى قاتەلىك وتكىزىپ، اكەم كەلىستىرىپ ساباعان بولاتىن. كوپىر سا­لىپ جاتقاندا تەمىرشىنىڭ كورىگىن ءسۇي­رەسكەمىن. البەتتە، جەكەنىڭ ءومىرى قانشا كە­رەمەت بولعانىمەن، قالپىن قۇرعاتپاي ءاڭ­گى­مەگە كىرىستىرۋگە كەلمەيدى. حيكايا دە­گەن­دى ويدان قيىستىراسىڭ ءارى قيالدان تۋىن­داتاسىڭ. كوپتەگەن دوستارىم «ءمول­دىر ءسابىزدى» مەنىڭ ەڭ جاقسى شىعارمام دەپ ءجۇر. بۇعان قارسى ەمەسپىن، ال ءوزىم بۇ­لاي دەپ سانامايمىن. الايدا، مەنىڭ جازۋىم­شا، «ءمولدىر ءسابىز» شىعارمالا­رىم­نىڭ اراسىنداعى ەڭ سيم­ۆولدىق ءمان ال­عان، ءمانى تەرەڭ بىرەۋى. ونداعى ەرەكشە ادام­داردىڭ ازاپقا ءتو­زىمدىلىك قابىلەتى مەن سەزىمتالدىق قا­بىلەتىنە يە جىلتىر قا­را بالا - مەنىڭ بارلىق حيكاياتىمنىڭ رۋ­حى. كەيىنگى شى­عارمالارىمدا كوپتەگەن كەيىپ­كەرلەر سومداعانىممەن، بىردە-ءبى­رەۋى سول بالا سياقتى رۋحىما جاقىن كەل­مەي­دى. نەمەسە بىلاي دەپ تە ايتۋعا بولادى. ءبىر جازۋشى سومداعان كەيىپكەرلەرىنىڭ اراسىندا، قا­لايدا بىرەۋى كوشباسشى. وسى ءۇنسىز بالا دا ءبىر كوشباسشى، ول ءلام دەپ ءتىل قاتپايدى. بىراق ءار الۋان كەيىپكەر­لەر­­گە پارمەندى تۇردە باسشىلىق ەتىپ، گاۋ­مي ۇستىرتىندەگى دۋنبي اۋىلى سىندى ساح­نادا كۇيى­نىڭ كە­لىسىنشە ونەر كورسەتەدى. مەنىڭ حي­كايا­تىمنىڭ دا شەگى بار، ءوز ايتارىمدى ايتىپ بولعان سوڭ، وزگەلەردىڭ اڭگىمەسىن ايتۋىم كەرەك. سونىمەن بىرگە، تۋىستا­رىم­نىڭ، قىستاقتاعىلاردىڭ اڭگى­مەسىن ءجا­نە قارت­تاردىڭ اۋزىنان ەستىگەن ارعى اتا-بابا­لا­رىمنىڭ اڭگىمەلەرى «جينال» دەگەن بۇي­رىق­تى ەستىگەن اسكەر سياق­تى، كوڭىل ءتۇپ­كى­رىمنەن اتىلىپ شىققان بۇلاق­تاي اعىتىلادى. ولار ماعان ءۇمىت­تەنە قا­رايدى. وزدەرىن جازۋىمدى توسادى. اتا-اجەم، اكە-شەشەم، اعام، اپەكەم، اعايىم، ايەلىم، قىزىم، ءبارى دە مەنىڭ شى­­عارمامدا جازىلدى جانە گاۋمي ءۇس­تىرتىنىڭ دۋنبي اۋىلىنداعى كوپتەگەن اۋىلداستارىم شى­عارمامدا كورىنىس بەردى. البەتتە، مەن ولار­دىڭ ءبارىن ادەبي تۇلعاعا اينالدىردىم. ءوزىنىڭ جارالمىشىنان قۇبىلىپ، ادەبي كەيىپكەرگە اينالدى.
ەڭ جاڭا شىعارمام «ءتىستى باقادا» اپايىم­نىڭ وبرازى كورىنىس بەردى. ونىڭ نوبەل ادەبيەت سىيلىعىن الاتىنىن ەس­تىگەن سوڭ، تىلشىلەر ۇيىنە ىزدەپ بار­عان. ول ءاۋ باستا قويعان سۇراقتارىنا سا­بىر­لىقپەن جاۋاپ بەرگەن. بىراق كوپ ءوت­پەي ابدەن مەزى بولىپ، اۋدانداعى ۇلىنىڭ ۇيىنە بارىپ باس ساۋعالاپتى. اپايىم شى­نىن­دا «ءتىستى باقانى» جازعانداعى مو­دە­لىم. بىراق شىعارماداعى اپايىم مەن ومىردەگى اپايىم اراسىنداعى ايىرما­شى­لىق جەر مەن كوكتەي. رومانداعى اپايىم قازىمىر، كوكبەت، كەيدە ءتىپتى ايەل قاراق­شىدان اۋمايدى. ومىردەگى اپايىم اشىق-جارقىن، اسىل جار، اياۋلى انا. ومىردەگى اپايىمنىڭ عۇمىرى باي-باقىتتى ءوتىپ كەلەدى. رومانداعى اپايىم سوڭعى ءومىرىن­دە رۋحاني اۋىر سوققىدان ۇيقىسىزدىق اۋ­رۋىنا شالدىعىپ، قارا كۇپىسىن ۇستىنەن تاستاماي، جىن-شايتان سياقتى تۇندە توق­تاماي كەزىپ جۇرەدى. مەن اپايىمنىڭ كەڭ­پەيىلدىگىنە العىس ايتامىن. روماندا ونى باسقاشا ادام ەتىپ جاريالاعانىم ءۇشىن رەنجىمەدى جانە اپايىمنىڭ اقىل­دىلىعىنا ءتانتىمىن. ول رومانداعى كەيىپ­كەر مەن ومىردەگى ادامنىڭ كۇردەلى قارىم-قاتىناسىن تۋرا ءتۇسىندى. شەشەم قايتىس بولعان سوڭ، قاتتى قايعىرىپ، شەشەمە ار­ناپ ءبىر كىتاپ جازۋ بەكىمىنە كەلدىم. بۇل جازعان كىتابىم - «ادۋىن ايەل» كوكەيىمدە ءپىسىپ-جەتىلىپ، شابىتىم كەلىپ، نەبارى 83 كۇندە 500 مىڭ ارىپتىك روماننىڭ العاش­قى نۇسقاسىن جازىپ ءبىتىردىم. وسى «ادۋىن ايەل» اتتى كىتاپتا، شەشەمنىڭ ءتول كەشىر­مە­­­سىمەن قاتىستى ماتەريالداردى ەش يمەن­بەي كادەگە جاراتتىم. ال كىتاپتاعى انا­نىڭ سەزىمدىك جاقتاعى كەشىرمەلەرىن وي­دان قيىستىردىم. نەمەسە گاۋمي ءۇستىرت­­ىنىڭ دۋنبي اۋىلىنداعى انالاردىڭ كە­شىرمەلەرىن شيكىزات ەتتىم. وسى كىتاپتىڭ كى­رىسپەسىن «انامنىڭ رۋحىنا ارنايمىن» دەپ جازدىم. ال، بۇل كىتاپ ءتۇبىن قۋساق جەر بەتىندەگى بارلىق انالارعا ارنال­عان. بۇل مەنىڭ تيتىمدەي گاۋمي ۇستىرتىندەگى دۋنبي اۋىلىن قىتايدىڭ، ءتىپتى دۇنيەنىڭ جيناق كورىنىسى رەتىندە جازىپ بەينەلەسەم دەگەن ولەرمەندىگىمنىڭ ناتيجەسى.
ءار جازۋشىنىڭ شىعارماشىلىق بارى­سىنىڭ ءوز ەرەكشەلىگى بولادى. مەنىڭ ءار كى­تابىمنىڭ مازمۇنى، نەدەن شابىت الىپ باس­تاۋىم ءبىر-بىرىنە ۇقسامايدى. كەي ش­ى­عارما كورگەن تۇسىمنەن تۋىنداعان. مۇنىڭ مىسالى «ءمولدىر ءسابىز». كەي شىعارما­لا­رىم، ماسەلەن، «جانناتتاعى سارىمساق ءونى­مى تۋرالى جىر» ومىردەگى بولعان وقي­عا­دان باستاۋ العان. مەيلى كورگەن تۇستەن باس­­­تاۋ السىن، الدە شىنايى ومىردەن تۋىن­­داسىن، ەڭ سوڭىندا جەكەنىڭ ءتول ءتاجى­ريبەسىمەن ۇشتاستىرىلعاندا عانا دارا­لى­عى ايقىن، جاندى، نازىك فاكتورلاردان تيپ­تىك كەيىپكەر سومدالعان، ءتىلى شۇرايلى، قۇرىلىمى بولەكشە ادەبي تۋىندىعا اينالادى. مۇندا ارنايى اتاپ وتۋگە ءتيىستى ءىس «جانناتتاعى سارىمساق ءونىمى تۋرالى جىر­دا» مەن ناعىز كىتاپ اڭگىمەلەۋشىنى سا­­حناعا شىعاردىم. كىتاپتا ول وتە ماڭىز­دى رول اتقاردى. مەنىڭ جازۋشىلى­عىم­دا وسىنداي جاعدايلار كوپ ءجۇز بەردى. باس­تاپ جازعان كەزدە ولاردىڭ شىن اتىن اتاپ جازامىن، وسى ارقىلى وعان جاقىن­دىق تانىتسام دەيمىن. بىراق شىعارمانى جا­زىپ بولعان سوڭ، ونىڭ اتىن وزگەرتۋ ءمۇم­­كىن ەمەستەي سەزىلەدى. وسىعان بولا شىعار­مامداعى كەيىپكەرمەن اتتاس بىرەۋ اكەمدى ىزدەپ كەلىپ، تۇسىنبەستىك جاعداي ورىن ال­عان. اكەم مەنىڭ اتىمنان كەشىرىم سۇراپ: «ولاردىڭ جازعانىن تۋرا ماعىنا­سىن­دا قابىلداما»، - دەپ ءناسيحات تا بەر­­گەن. اكەم وعان: «ول جازعان «قىزىل ءجۇ­­گەرى» شى­عارماسىندا «مەنىڭ اكەم دەگەن جەر­لىك قاراقشىنىڭ تۇقىمى» دەپ باستاپتى. مۇنى كوڭىلىمە العانىم جوق. سەن كو­ڭى­لىڭە الىپ نە قىلاسىڭ»، - دەپتى. «ءجان­نات­­تاعى سارىمساق ءونىمى تۋرالى جىر» سياق­­­­­تى قو­عامدىق ومىرگە ەتەنە جاقىن شى­­­عار­مام­دى جازعان كەزىمدە، ءدوپ كەلگەن ەڭ ۇلكەن ماسەلە - قوعامنىڭ قاراڭعى جاق­تارىن قازبالاپ سىناۋعا باتىل بولۋ-بول­ماۋ ماسەلەسى ەمەس، قايتا وسىنداعى جالىن­داعان جىگەر مەن اشۋعا ەرىك بەرىپ، ساياسات ارقىلى ادەبيەتتىڭ ءۇنىن ءوشىرىپ، وسى شى­عارمانى قوعامدىق وقيعالاردىڭ دەرەكتى بايانداماسىنا اينالدىرىپ الماۋ ءىسى بولدى. جازۋشى قوعامدىق ادام. ونىڭ ءوز مايدانى، كوزقاراسى بار. بىراق جازۋ­شى­لىققا وتىرعان كەزدە ادامدىق تۇرعىدا تۇرىپ، بارلىق ادامدى ادام سا­نا­تىندا جازۋ كەرەك. وسىلاي ىستەگەندە عا­نا، ادە­بيەت وقيعادان باستاۋ الادى، ءبى­راق وقي­عامەن عانا شەكتەلمەيدى. سايا­ساتقا كوڭىل بولەدى، بىراق ساياساتتان بيىك تۇرادى. ءبال­كىم، مەنىڭ ۇزاق ۋاقىت جاپالى ءومىر كەشىر­گەنىم ادامدىق قاسيەت تۋرالى ءبىرشاما تەرەڭ تۇسىنىككە يە ەتتى. مەن نا­عىز باتىر­لىق­تىڭ قانداي بولاتىنىن، ناعىز جانا­شىرلىقتىڭ قانداي بولاتىنىن ءبىلدىم. ءار ادامنىڭ كوڭىلىندە اق-قا­راسى مەن ىزگىلىك-جاۋىزدىعىن بەينەلەپ، انىقتاپ ءتۇسىندىرۋ قيىن بولعان كۇڭگىرت ءوڭىر بارىن بىلەمىن. ال، وسى ءوڭىر ءدال ادە­بيەتشىلەردىڭ تالانت-دارىنىن ايگىلەيتىن كەڭ-بايتاق ءورىس. وسى قايشىلىققا تولى كۇڭ­گىرت ءوڭىردى ءدال، جاندى بەينەلەپ جاز­عان شىعارما تابيعي تۇردە ساياساتتان اسىپ تۇسەدى ءارى ۇزدىك ادەبيەتتىڭ ەرەك­شە­لىگىن ايگىلەيدى.
ءوز شىعارماڭ تۋرالى اۋىز جاپپاي ءسوي­لەسەڭ، تىڭداۋشىنى جالىقتىراسىڭ. مە­نىڭ ءومىرىم شىعارمالارىممەن تىعىز باي­لانىسىپ جاتادى. شىعارمام تۋرالى ايت­پاسام، نەدەن باستارىمدى بىلمەيمىن. سون­دىقتان كەشىرىم ەتۋلەرىڭىزدى وتىنەمىن. ال­عاشقى شىعارمالارىمدا قازىرگى زا­مان­عى كىتاپ اڭگىمەلەۋشى ساناتىندا شى­عار­­مانىڭ استارىنا جاسىرىنعامىن. «سان­­دال جازاسىنان» باستاپ مەن ارتقى ساح­نادان الدىڭى ساحناعا شىقتىم. ال­عاش­قى شىعارمالارىمدا ءوز-وزىمە ءسوي­لەسىپ، وقىرماندى ويلاستىرماعان بولسام، وسى كىتاپتان باستاپ، اشىققا شىعىپ، وقىر­ماندارعا بەتپە-بەت ناشىنا كەلتىرە وتىرىپ حيكايات ايتىپ تۇرعان سياقتى سەزى­نەمىن. بۇل الەمدىك پروزانىڭ دا، ءتىپتى، قى­تاي پروزاسىنىڭ دا ءداستۇرى. ىلگەرىرەكتە باتىستىڭ مودەرنيزم شىعارمالارىن دەن قويا وقىعانمىن. ءار الۋان بايانداۋ تاسىلىنە سالىپ جازىپ تا كورگەمىن. سوڭىندا ءداس­تۇرگە قايتا ورالدىم. البەتتە، مۇنداي قاي­تىپ ورالۋ تۇك تە جاڭالىق قابىل­دا­ماي سول بەتى ورالۋ عانا ەمەس. «ساندال جازاسى» جانە كەيىنگى شىعارمالار قى­تايدىڭ ءداستۇرلى ادەبيەتىنە مۇراگەرلىك ەتكەن ءارى باتىس پروزاسىنىڭ ونەر ونە­گەسىن ۇلگى ەتكەن ارالاسپا ادەبيەت. پروزا سالاسىن­داعى بارلىق جاڭالىقتار، نە­گىزىنەن وسى ارالاستىرۋدىڭ ناتيجەسى، قى­تايدىڭ ادەبي ءداستۇرى مەن شەتەلدىڭ پروزا ونە­رىنىڭ توعىستىرىلۋى بولىپ تابىلادى. پروزا مەن باسقا كوركەمونەر جانر­لا­رىنىڭ توعىستىرىلۋى. بەينە «سان­دال جازا­سىنىڭ» حالىقتىق مۋزىكا تەاترلارى­نىڭ قوسپاسى بولعانى سياقتى ءىس. العاشقى پروزالارىم سۋرەت ونەرى، مۋزىكا، ءتىپتى تسيرك ونەرىنەن ءنار قا­بىل­داعان سەكىلدى.
سوڭىندا، «ارپالىس» اتتى شىعارمام تۋرالى ايتۋىما رۇحسات ەتىڭىزدەر. بۇل كى­تاپ­تىڭ اتى «بۋددانىڭ ءتامسىل اڭگىمەلەرى­نەن» كەلگەن. مەنىڭ بىلۋىمشە، وسى كىتاپتىڭ اتىن اۋدارۋ ءۇشىن ءار ەل اۋدارماشىلارى كوپ باس قاتىرعان. مەن «بۋددانىڭ ءتامسىل اڭگىمەلەرىن» ىشكەرىلەي زەرتتەپ كورگەنىم جوق. بۋددا شاريعاتى تۋرالى تۇسىنىگىم دە تومەن. سوندىقتان بۇل مەن ءۇشىن ماڭىزدى ءىس. ويتكەنى، بۋددا ءدىنىنىڭ كوپتەگەن نەگىزگى يدەياسى ناعىز عارىشتىق سانا، ءفاني ءدۇ­نيەدەگى تالاس-تارتىستار بۋددانىڭ نا­زارىندا ەشقانداي ءمانى جوق. كوز الدى­مىزداعى ءفاني دۇنيەگە وسىنداي بيىك تۇر­عىدان قارايتىن بولساق قاسىرەت تولى. البەتتە، مەن بۇل كىتاپتا ۋاعىز-ءناسيحات جا­زىپ وتىرعانىم جوق. جازعانىم - ادام­­نىڭ تاعدىرى مەن سەزىمى. ادامنىڭ شەك­تەمەلىگى مەن كەڭپەيىلدىگى جانە ادام­نىڭ باقىت ىزدەپ ءوز سەنىمىنە تاباندى بو­­لىپ، كورسەتكەن جىگەرى مەن بوداۋىن جاز­دىم. شىعارمامداعى ءوز بەتىمەن ءداۋىر اعىمىنا قايشى كەلگەن كوكبەت - كو­ڭى­لىمدەگى ناعىز قاھارمان. وسى كەيىپكەردىڭ ءپروتوتيپى كورشى قىستاقتاعى ديقان. بالا كەزىمدە، ونىڭ شيقىلداعان اعاش ارباسىن ايداپ، ەسىگىمىزدىڭ الدىنداعى جولدان وتكەنىن كورەتىنمىن. ونىڭ ارباسىنا جەك­كەنى اق­ساق ەسەك، وعان ارباسىن جەگىپ بەر­گەن شياياق ايەلى، بۇل ءبىر عاجايىپ ەڭبەك ءبىر­لەستىگى. سول كەزدەگى كوللەكتيۆتىك قو­عام­­دا ول كوزگە قوراش، ءداۋىر اعىمىنا ءۇي­لەس­پەي­تىن سياقتى كورىنەتىن. ءبىز بالا­لاردىڭ نا­زا­رىندا ولاردى تاريح اعى­مىنا قايشى كەلگەن اقىماقتار دەپ قا­رايتىنبىز. ولار جولدان وتكەن كەزدە، وعان كەكتەنە قا­راپ، تاس لاقتىراتىنبىز. تالاي جىل ءوت­كەن سوڭ، قولىما قالام الىپ، جازۋعا وتىر­عاندا وسى كەيىپكەر، وسى كورىنىس سانامدا قايتادان ەلەس بەردى. مەن كۇن­دەر­دىڭ كۇنىندە ول ءۇشىن ءبىر كىتاپ جازارىمدى بىلەتىنمىن. ونىڭ حيكاياتىن ەرتەمە-كەش بار ادامعا تىڭداتقىم كەلدى. 2005 جىلعا جەتكەندە ءبىر بۇدحانانىڭ قابىرعاسىنا سىزىلعان «التى جولدىڭ توعىسۋى» اتتى قا­بىرعا سۋرەتتى كورگەندە بارىپ، وسى ءاڭ­­گى­مەنى ايتۋدىڭ دۇرىس ءادىسى ويىما ءتۇس­تى.

قىتاي تىلىنەن اۋدارعان
مادەنيەت مۇقاتايۇلى. 
قحر.

"قازاق ادەبيەتى" گازەتى