عالىم بوقاش: «قازاق ۇلتشىلدىعى» مەن «قازاق ۇلتى» دەگەن ۇعىمعا سيپاتتاما بەرۋدىڭ ءوزى قيىن
زەڭگىر كوكتى شارلاپ، شولدەپ، قاتالاپ كەلىپ قۇدىقتىڭ ەرنەۋىنە قونعان تورعاي: «شەكسىز اسپاندى شارلايمىن دەپ قاناتىم تالىپ، ابدەن شولدەدىم. مىنا سۋدان ءىشىپ، ءشولىمدى قاندىراتىن بولدىم عوي»، - دەپ كۇبىر ەتسە كەرەك. بۇل ءسوزدى قۇدىقتىڭ تۇبىندە جاتىپ ەستىگەن باقا: «ءاي، تورعاي! سەن دە سۋايت ەكەنسىڭ. كوزىمىزدى اشقالى كورىپ كەلەمىز، قۇدىقتىڭ اۋزىنداي-اق اسپان ەمەس پە! نەگە سونشا «شەكسىز كەڭىستىك» دەيسىڭ؟ جوق، ءبىزدى كوزى سوقىر، كەرەڭ، مىلقاۋ دەيسىڭ بە؟»، - دەپ كەيىپتى... «كوپ جاساعاننان ەمەس، كوپ بىلگەننەن سۇرا» دەگەن قازاق ماقالى دا ءجون بىلەتىننەن جول سۇرا دەگەندى ەسكەرتسە كەرەك. شىعىستىڭ دا، باتىستىڭ دا ءىلىمىن يگەرگەن عالىم بوقاشقا گازەتىمىزدىڭ «قارعا تامىرلى قازاق» قوسىمشاسىنا ارنايى سۇحبات بەرۋگە قولقا سالعان ەدىك...
عالىم بوقاش،
شىعىستانۋشى-جۋرناليست
- قازىرگى ەۋروپا قازاقتارىنىڭ رۋحاني بولمىسى تۋرالى نە ايتار ەدىڭىز؟ نەگە وسى سول جاقتاعى باۋىرلاستاردان جازۋشى، اقىن، بولماسا ونەردىڭ وزگە سالاسىنداعى ازاماتتارىمىز كوزگە شالىنا بەرمەيدى؟ ەۋروپا قازاقتارىنىڭ قانداي قۇندىلىقتارىن باعالايسىز؟
زەڭگىر كوكتى شارلاپ، شولدەپ، قاتالاپ كەلىپ قۇدىقتىڭ ەرنەۋىنە قونعان تورعاي: «شەكسىز اسپاندى شارلايمىن دەپ قاناتىم تالىپ، ابدەن شولدەدىم. مىنا سۋدان ءىشىپ، ءشولىمدى قاندىراتىن بولدىم عوي»، - دەپ كۇبىر ەتسە كەرەك. بۇل ءسوزدى قۇدىقتىڭ تۇبىندە جاتىپ ەستىگەن باقا: «ءاي، تورعاي! سەن دە سۋايت ەكەنسىڭ. كوزىمىزدى اشقالى كورىپ كەلەمىز، قۇدىقتىڭ اۋزىنداي-اق اسپان ەمەس پە! نەگە سونشا «شەكسىز كەڭىستىك» دەيسىڭ؟ جوق، ءبىزدى كوزى سوقىر، كەرەڭ، مىلقاۋ دەيسىڭ بە؟»، - دەپ كەيىپتى... «كوپ جاساعاننان ەمەس، كوپ بىلگەننەن سۇرا» دەگەن قازاق ماقالى دا ءجون بىلەتىننەن جول سۇرا دەگەندى ەسكەرتسە كەرەك. شىعىستىڭ دا، باتىستىڭ دا ءىلىمىن يگەرگەن عالىم بوقاشقا گازەتىمىزدىڭ «قارعا تامىرلى قازاق» قوسىمشاسىنا ارنايى سۇحبات بەرۋگە قولقا سالعان ەدىك...
عالىم بوقاش،
شىعىستانۋشى-جۋرناليست
- قازىرگى ەۋروپا قازاقتارىنىڭ رۋحاني بولمىسى تۋرالى نە ايتار ەدىڭىز؟ نەگە وسى سول جاقتاعى باۋىرلاستاردان جازۋشى، اقىن، بولماسا ونەردىڭ وزگە سالاسىنداعى ازاماتتارىمىز كوزگە شالىنا بەرمەيدى؟ ەۋروپا قازاقتارىنىڭ قانداي قۇندىلىقتارىن باعالايسىز؟
- «ەۋروپا قازاقتارى» دەپ سوۆەت وداعى قۇلاماي تۇرىپ، تۇركيا ارقىلى سول جاققا جەتكەن، يا بولماسا، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا تۇتقىنعا ءتۇسىپ، كەرى قايتپاي قالعان از-كەم ادامدى ايتىپ تۇرعان شىعارسىز. ايتپەسە، قازىر «ەۋروپاداعى قازاقتار» دەگەن قۇرامى الا-قۇلا الەۋمەتتىك توپقا اينالدى عوي - قاشقان وليگارح، ساسقان اكىم، تۇڭىلگەن عالىم، جۇمىس ءىزدەگەن جاس، قاراسى قالىڭ ستۋدەنت دەگەن سياقتى.
ال 1950 جىلداردىڭ اياعىندا گەرمانيا ارقىلى باتىس ەۋروپا مەن سكانديناۆياعا تاراعان، 1970 جىلداردىڭ باسىندا ۇلىبريتانياعا جەتكەن تۇركيالىق (ارعى تەگى التايلىق) قازاقتاردىڭ ىشىندە ءھام ءدىني، ءھام زايىرلى جوعارى ءبىلىم العاندارى بارشىلىق. بىراق قازاق اراسىنان الىس كەتكەندىكتەن سوۆەتتىك قازاقستاندا قالىپتاسقان ادەبي جازبا ءتىلدەن حابارسىز. ولاي بولۋى دا زاڭدىلىق. تىلدەن حابارسىز ادام قالاي جازۋشى، يا اقىن بولادى؟ بىراق ەۋروپالىق قازاقتاردىڭ ەرەسەكتەرى تۇرىك تىلىنە، تۇرىك ادەبيەتىنە جەتىك. Facebook بەتىندە تۇرىك پوەزياسىنا قاتىستى وي ءبىلدىرىپ، ۇناعان جىر جولدارىن جاريالاپ تۇراتىندا-رىن دا بايقادىم. ال جاستارى كوبىنە سول تۇرىپ جاتقان ەلدىڭ تىلىندە سويلەيدى.
- شەتەل قازاقتارى تۋرالى ءسوز بولا قالسا، «قاشقان، پىسقان» دەگەن اڭگىمە الدىمەن ايتىلىپ، كەشەگى شىعىس تۇركىستاننىڭ ازاتتىعى ءۇشىن، تاريحي اتاقونىسى ءۇشىن شاھيت كەشكەن بوزداقتاردىڭ قان مەن جاسى تارازىعا تارتىلا بەرمەيدى. وسى جاعداياتقا توقتالا كەتسەڭىز. تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا ءبىراز جىلدىڭ ءجۇزى بولسا دا، ناقتىلى ۇلتتىق يدەيانىڭ قالىپتاسپاي جاتقانى قالاي؟
- گەرمانيا حالقىنىڭ سسسر-دەن كوشىپ كەلگەن نەمىستەردى قانداي دا ءبىر كەمسىتۋگە ۇشىراتىپ جاتقانىن كوپ بايقامايسىز. ايتپەسە، رەسەي مەن قازاقستاننان قايتا كوشىپ بارعان نەمىستەر ء(بىرازىنىڭ ايەلى، يا كۇيەۋى ورىس) ءبىزدىڭ سوۆەتتىك ۇگىت-ناسيحات ماشيناسى قۇرباندارىنىڭ تۇسىنىگىنە سالساق، جاي عانا «ورالمان» ەمەس، كوپشىلىگى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا تاريحي وتانىنا قارسى سوعىسقان «باسقىنشى ورالمان» عوي. ەگەر سسسر مەن قىتاي سوعىسىپ، وعان ارعى بەتتەن قاتىسقان قىتايلىق، يا موڭعوليالىق ارداگەر قازاقتار مەن ولاردىڭ ۇرپاقتارى كەيىن قازاقستانعا ەرەكشە جەڭىلدىكپەن ورالىپ جاتسا، نە بولار ەدى دەڭىز؟ رەنىشتى ريتوريكا كوتەرىلىپ، قانشاما بولشەۆيك مەنتاليتەتتى شولاق بەلسەندى «اتتانعا» باسار ەدى. ونداي جاعدايدا جاي كۇنى وسپان باتىردى «قاراقشىعا» تەڭەپ جۇرگەن ادامدار، ونى مۇلدەم «فاشيست» قىلار ەدى. ابدىعاپپار مەن قۇنىسكەرەي سياقتى تاريحي تۇلعالار ءبىرجولا «باندى، باسماشى» رەتىندە ۇلتتىق ەنتسيكلوپەدياعا ەنەر ەدى. ال مىناداي تىنىش كۇندە ەلىنە قايتقان يررەدەنتا وكىلدەرىن «قاشقان، پىسقان» دەپ سيپاتتايتىندار تەك قاراڭعى جۇرت اراسىندا ەمەس، جوعارعى ساياسي ەشەلوندا دا بار. ءدال وسى قۇبىلىس «نەگە ناقتى ۇلتتىق يدەيا قالىپتاسپاي جاتىر؟» دەگەن سۇراعىڭىزدىڭ ءبىر جاۋابى سياقتى.
- لاتىن الفاۆيتىنە كوشۋ - قازاق بالاسىنا قانشالىقتى ءتيىمدى؟
- بۇل سالانىڭ مامانى ەمەسپىن. قانشالىقتى ءتيىمدى ەكەنىن ايتا المايمىن. قارىپ دەگەن قۇرال. جازۋىڭ قيسىق بولسا، قاي الفاۆيتكە كوشسەڭ دە، قيسىق جازا بەرەسىڭ. بىراق ححI عاسىردا، اقپاراتتىق توڭكەرىس زامانىندا لاتىن ءالىپبيىنە كوشۋدى بارىنشا قولدايمىن. تەك كيريلليتسا بويىنشا قالىپتاسقان قاراما-قايشىلىققا تولى ورفوگرافيالىق جۇيەنى قاتەلىكتەرىنەن ارىلتىپ بارىپ، اكادەميالىق ترانسليتەراتسيا ماسەلەلەرىن شەشىپ بارىپ لاتىنعا اۋىسپاسا، ەسكى كومپيۋتەردىڭ بارلىق ۆيرۋسىن جاڭا كومپيۋتەرگە كوشىرگەندەي بولىپ شىعادى-اۋ. ال ناقتى تەحنيكالىق دەتالدارىنا كەلەر بولساق، ءالىمحان جۇنىسبەك سياقتى شىن كاسىبي مامانداردىڭ سوزىنە قۇلاق ءتۇرىپ بارىپ كوشۋ قاجەت. سوسىن كومپيۋتەر كلاۆياتۋراسى قالامعا اينالعان زاماندا قوسىمشا تاڭبالى لاتىن ءارىپتەرىنەن بارىنشا قاشۋ قاجەت سياقتى. نەعۇرلىم اعىلشىننىڭ 26 قارپىنە سىيعىزىپ جىبەرگەن ءجون.
- حالىق، ۇلت، ناتسيا دەگەنگە اركىم ءار تۇرلى باعا بەرىپ، ءار ءتۇرلى ايتىپ ءجۇر. ءسىز وسى ۇعىمداردى قالاي تۇسىندىرەر ەدىڭىز؟ جاھاندانۋ جاعدايىندا حالىقتىڭ، ۇلتتىڭ، ناتسيانىڭ باياعىداي قالىپتاسۋ زاڭدىلىقتارىنىڭ بۇزىلۋى - «جەتكەن جەرىمىز وسى» دەگەن وكىنىش قانا سىيلاي ما، الدە «ادام بالاسى قازاققا» دا ءبىر قايىرى بار ما؟
- ەۋروپاداعى «ۇلت» ۇعىمى ءبىر تىلدە الەۋمەتتىك قارىم-قاتىناس جاسايتىن، مادەني قۇندىلىقتار جۇيەسى مەن ەتنيكالىق تەگى ورتاق، تۇتاس ايماقتى مەكەندەيتىن ادامداردىڭ سانا-سەزىمىندەگى توپتىق دارالىق رەتىندە قالىپتاستى. كەيىن كەلە، پوست-يندۋستريالدىق زاماندا، اقپاراتتىق توڭكەرىس كەزەڭىندە مۇنداي ۇلتشىلدىق-تى ەتنيكالىق تەككە بايلانباعان، ليبەرالدىق قۇندىلىقتارعا سۇيەنگەن «ازاماتتىق ۇلتشىلدىق» ىعىستىرىپ شىعاردى.
دامۋشى ەلدەردەگى ۇلتشىلدىقتى تەرەڭ زەرتتەگەن از عالىمنىڭ ءبىرى - ۇندىستاندىق الەۋمەتتانۋشى داۋا نوربۋ. ونىڭ ايتۋىنشا، ۇلتشىلدىقتىڭ ءۇش قىرى بار. ءبىرىنشىسى - حالىقتى وتكەنىمەن بايلانىستىراتىن جانە ۇزىلمەي كەلە جاتقان وزەكتىڭ بار ەكەنىن ەسكە سالاتىن ءداستۇر. ەكىنشىسى - بۇگىنگى الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋگە جاردەم قىلاتىن ورتاق مادەني-ەكونوميكالىق مۇددە. ءۇشىنشىسى - ۇلتتى بولاشاقپەن جالعاپ تۇراتىن ساياسي يدەالدار.
مەنىڭشە، كوپتەگەن ەتنيكالىق جاعىنان ءارتەكتى پوست-وتارلىق دامۋشى ەلدەر بۇل ۇشەۋىن بىرىكتىرىپ ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن ۋنيلينگۆاليزمدى قولدانا باستايدى. ياعني ءوزىن ەلدىڭ بايىرعى تۇرعىنىمىز دەپ سانايتىن جانە باسىم كوپشىلىكتى قۇرايتىن ەتنيكالىق توپتىڭ ءتىلىن بارشاعا ورتاق قارىم-قاتىناس قۇرالى رەتىندە بەكىتەدى.
قازاقستاننىڭ جاعدايىنا كەلسەك، حالىق ەتنيكالىق جاعىنان بولسىن، الەۋمەتتىك-ءمادەني، ەكونوميكالىق جىكتەلۋ جاعىنان بولسىن ارتەك-ءتى. ءبىر قازاقتىڭ ءوزى ۋرباندالعان ءورىستىلدى، اۋىلدىق قازاقتىلدى، كونسەرۆاتور، ليبەرال، ۇلتشىل، سوتسياليست، كاپيتاليست، ءداستۇرشىل، جاڭاشىل، ءدىندار، اتەيست، زايىرلى، جەرلىك، ورالمان، ت.ب. بولىپ ءبولىنىپ كەتە بەرەدى. وعان باسقا ءىرى ەتنيكالىق ازشىلىقتاردى قوسىڭىز. بايقاپ تۇرساڭىز، باسىم كوپشىلىك جوق. بىراق ارقايسىسى ءوزىن باسىم كوپشىلىك، ايتپەسە ماڭىزدى قۇرامدى بولىك ەتىپ سيپاتتاۋعا قۇمار. سول سەبەپتى پوست-سوۆەتتىك كەزەڭدەگى «قازاق ۇلتشىلدىعى» مەن «قازاق ۇلتى» دەگەن ۇعىمعا سيپاتتاما بەرۋدىڭ ءوزى قيىن. «قازاقستاندىق» دەپ اتالسا دا، «قازاق» دەپ اتالسا دا، ءتۇپتىڭ تۇبىندە بۇل اتاۋ «ازاماتتىق ۇلتتىڭ» سيپاتتاماسى بولادى-اۋ. بۇل جەردە مىناداي كومپروميسس جاسالۋى مۇمكىن - «قازاق»، يا «قازاقستاندىق» ازاماتتىق ۇلت رەتىندە قۇرىلسىن، بىراق ۋنيلينگۆاليزم نورما رەتىندە قابىلدانسىن، ياعني ءبىر عانا ءتىل - قازاق ءتىلى ءبىرجولا ۇستەمدىككە يە بولسىن. مۇنداي كەلىسىمگە جەتۋ ءۇشىن قازاقستان قوعامىنا ەڭ اۋەلى ليبەرالدىق-دەموكراتيالىق قۇندىلىقتار ءسىڭۋى كەرەك، سوسىن قازاق ءتىلىن قولدانۋ اياسى كەڭۋى كەرەك. «ازاماتتىق ۇلتتان» شوشيتىن ەشتەڭە جوق. ول ءداستۇرلى قازاق قوعامىندا بۇرىننان بار «ەل» عوي. ياعني ساياز ۇلتشىلدىق تەرەڭ ەلدىككە جول بەرەدى دەگەن ءسوز. حV عاسىرعا دەيىن ءتۇركى-موعول ەلىنە كىم سىڭبەدى، حV عاسىردان بەرى قازاق ەلىنە كىم سىڭبەدى؟
- سولجەنيتسىن مەن جيرينوۆسكيلەردىڭ تاريحىمىزعا كۇيە جاعىپ، قورلاعانىنا ۇلت رەتىندە نەگە مىنەز كورسەتە المايمىز؟ زاردابى قالاي بولادى؟
- تاعى ءبىر قايىرا ايتارىم - قازاقستاندا ليبەرالدىق-دەموكراتيالىق قۇندىلىقتار مەن زاڭنىڭ ۇستەم كۇشى ورنىقپايىنشا «ۇلتتى قورعاۋ»، «ۇلتتىق مۇددەنى قورعاۋ» سياقتى ابستراكتىلىك مىندەتتەردى پوپۋليستەر مەن ازاماتتىق قوعام وكىلدەرى ءوز مويىندارىنا الىپ داۋرىعىسا بەرەدى. شىن مانىندە، ۇلتتىق، ناسىلدىك، ءدىني، ازاماتتىق، يا جەكە باستى قورلايتىن قانداي دا ءبىر كەمسىتۋ زاڭ ارقىلى قۋدالانىپ، قاتاڭ تۇردە جازالانۋى ءتيىس. مىسالى، گەرمانيادا حولوكوست قۇرباندارى تۋرالى بەيادەپ ءسوز، يا قالجىڭ ايتىپ كورىڭىزشى، اقش-تا قارا ناسىلدىلەر مەن ءۇندىستەردىڭ تاريحىن مانسۇقتاپ، مەملەكەت دامۋىنا قوسقان ۇلەسىنە كۇمان كەلتىرىپ كورىڭىز. ونداي وسپادار قىلىق جاساۋشىنىڭ تۋرا ماعىناسىندا اياعى اسپاننان كەلسىن. ال «ۇلى ورىس شوۆينيزمىنىڭ» شوقپارى تيگەن پوست-سوۆەتتىك قوعام وكىلدەرى مۇنداي اڭگىمەنى ءوزىڭىز اتىن اتاعان رەسەيلىك بەلگىلى ادامداردان عانا ەمەس، وسى قازاقستاندا ءجۇرىپ-اق ءجيى ەستيدى. ەگەر قازاق تاريحى مەن مەملەكەتى ءۇشىن كيەلى (اعىلشىنشا sensitive دەپ ايتادى) سانالۋى ءتيىس ۇعىمدار ءدال باتىستاعىداي مارتەبەگە يە بولىپ، زاڭ ارقىلى قورعالاتىن بولسا، ەشكىم ەشقانداي كەمسىتۋ مەن قورلاۋعا ۇشىراماس ەدى. جانە ونداي ماسەلە تۋا قالسا، ونىمەن ەڭ ءبىرىنشى اقىن-جازۋشىلار، يا جۋرناليستەر ەمەس، زاڭگەرلەر مەن ساياساتكەرلەر اينالىسار ەدى. وركەنيەتتى جولمەن، سالا-سالاسىمەن شەشىلىپ جاتار ەدى.
بىزدەگى احۋال باسقا. قازاقستاننىڭ جاعدايىندا بۇقارا حالىق تۇرماق، ءوزىن اعارتۋشى ينتەلليگەنتسياعا جاتقىزاتىن جۇرتتىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق احۋالى جاقسارۋى ءتيىس، ساياسي ساۋاتى اشىلۋى كەرەك. اركىم ءوز سالاسىنىڭ شىن كاسىبي مامانىنا اينالعانى ءلازىم. بولشەۆيكتىك كوللەكتيۆيزمگە ءتان اسىرا ءسىلتەگىش، وزىنە ۇقساماعاننىڭ ءبارىن تاپتاپ وتكىش توبىر پسيحولوگياسىنان قۇتىلۋ قاجەت. ءتوڭىرەككە ساۋ اقىلمەن كوز تاستاسا، قازاقتىڭ دا ءتۇرلى مىنەز بەن قاسيەتكە يە ەكەنى جانە دە سول ءتۇرلى مىنەز بەن قاسيەتكە يە بولۋعا حاقىلى ەكەنى كورىنىپ تۇرعان جوق پا؟ ححI عاسىردا زايىرلى مەملەكەتتە تۇرىپ جاتىپ، ەلدىڭ ءبارىن ءبىر ساياسي يدەولوگياعا باس ۇرعىزام، ءبىر عانا ءدىني مەكتەپكە ۇيىتام، ءبىر عانا الەۋمەتتىك توپتىڭ ىڭعايىنا جىعىپ بەرەم دەۋ بوس اۋرەشىلىك. ءبىر قالىپتى اڭسايتىن سوۆەتتىك مەنتاليتەت كورىنىسى.
- زاماندار بويى قالىپتاسقان شىعىس ءمادەنيەتىنە ءتان قۇندىلىقتاردان قول ۇزە باستاعانىمىز ۇلتتىق يممۋنيتەتىمىزگە قانشالىقتى كەرى اسەرىن تيگىزدى؟ ءبىز ءوزى قازىر قاي مادەنيەتتىڭ وكىلىمىز؟
- ءبىز - سسسر قۇلاعان كەزدە قايتادان قۇراستىرىلعان جارتىلاي جاساندى مادەنيەت وكىلىمىز. قازاق قانا ەمەس، كوپتەگەن ۇلىس باستان كەشىپ جاتقان جايت. كلاسسيكالىق پوست-كولونيالدىق كەيىپ. ءبىر عانا مىسال كەلتىرەيىن، «قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامى نە؟» دەپ سۇراساڭىز، ون قازاقتىڭ توعىزى «بەشبارماق» دەپ جاۋاپ بەرەدى. بارماقتىڭ ءار قولدا بىرەۋدەن بولاتىنىن، جالپى ەتتى ەشكىمنىڭ بارماقپەن جەمەگەنىن، جەمەيتىنىن پارىقتاپ تا جاتپايدى. قازاقتىڭ «بەش» دەپ ايتپايتىنىن دا ۇمىتىپ كەتەدى. بۇل ءسوزدى پاتشا ۇكىمەتىنىڭ جەتىسۋ گەنەرال-گۋبەرناتورلىعىنىڭ وفيتسەرلەرى قولدانىسقا كىرگىزگەن دەگەن بەيرەسمي دەرەك بار. وتارلاۋشى ەلدىڭ «ەكزوتيكالىق شىعىستى» قاتە ءتۇسىنۋىنىڭ، ياعني وريەنتاليزمنىڭ ءبىر كورىنىسى بولۋى مۇمكىن. ءبىراق قازىر بۇل ءسوزدى قازاققا زورلاپ قويعىزا المايسىز. «تاماق»، «ەت» دەۋدەن گورى «بەشبارماق» دەپ ايتۋ وڭاي، ءارى ءساندى كورىنەدى. قىسقاشا ايتقاندا، «بەشبارماق مادەنيەتىنىڭ» وكىلدەرىمىز.
- «اراب كوكتەمىن» رۋحاني داعدارىستار تۋدىردى ما، الدە، الەۋمەتتىك قيىنشىلىقتار تۇتاتتى ما؟ شىعىستاعى وسىنداي قۇبىلىستاردى ورىستىڭ كوزىمەن باعالايتىن ءبىزدىڭ قوعام ۇستانعان پوزيتسياعا نە ايتار ەدىڭىز؟
- تاياۋ شىعىستا تۋعان جاپپاي ساياسي-الەۋمەتتىك تولقۋدىڭ سەبەپتەرى وتە كوپ. نەگىزگى فاكتورلاردىڭ ءبىرى - ەسىرىك حالىنە ۇشىراعان وزىنە-ءوزى عاشىق ديكتاتورلاردىڭ ءسىڭىرى شىققان كەدەي حالقىنىڭ نارازى كوڭىل-كۇيى قانداي ارنالار ارقىلى لىقسىپ سىرتقا شىعاتىنىن بولجاپ بىلە الماۋى دەپ تۇسپالدايمىن. مۇنداي زورلىق-زومبىلىق زاسىرىقتان وتكەن كەزدە شاراسىز حالىقتىڭ اشۋ-ىزاسى كەز كەلگەن ساڭىلاۋدى پايدالانىپ سارايدىڭ تورىنە ءبىر-اق جەتەدى. جاڭاعى ساڭىلاۋعا باسەكەلەس ساياسي توپتار نۇسقادى ما، جوق الدە، راديكالدىق ءدىني ۇيىمدار يشارا ەتتى مە، يا ميستيكالىق شەتەلدىك كۇشتەر باعىتتادى ما، مۇنىڭ ءبارى نەگىزگى سەبەپ بولا المايدى.
ال ءدال وسى وقيعالارعا ساياسي باعا بەرۋگە قاتىستى قازاقستاننىڭ رەسەيلىك اقپارات كەڭىستىگىنىڭ ىقپالىنان شىعا الماي قالعانى زاڭدىلىق. جالپى، قازاقستان بۇل ىقپالدان شىعۋعا ەشقاشان دۇرىستاپ تالاپتانباعان دا. بۇل - جەكە ءبىر اڭگىمەگە تاقىرىپ بولاتىن ءماسەلە.
- وتارلىق سانادان قۇلان-تازا ايىعا الماعان، «ولگەندە كورگەن ءبىر تويى» - ەركىندىگى اقپاراتتىق رەۆوليۋتسيا داۋىرىنە ءدوپ كەلگەن «قازاق قايتسە قالادى قازاق بولىپ؟».
- مەنىڭشە، قازاق قوعامى مەن ۇكىمەتى ەڭ اۋەلى ءوزىنىڭ ادامزات تاريحى مەن حالىقارالىق قاۋىمداستىقتاعى شىن ورنىن انىقتاپ الۋى قاجەت. سوسىن بارىپ گلوبالدىق، پلانەتارلىق ءجانە جاھاندىق دامۋ تۋرالى عالامات باستامالارىن ءوز دەڭگەيىندە، ءوز اۋقىمىندا عانا ءجۇزەگە اسىرىپ العانى ءجون. «اۋليە اۋەلى ءوزىن جارىلقاماي ما؟». كەيدە مىناداي وي كەلەدى. ۇكىمەتتەگى يگى جاقسىلارعا بىلايشا تالاپ قويسا: «زاتىنان اتى زور باعدارلامالاردى اي سايىن قابىلداپ جاتىرسىزدار. جاي دامۋ ەمەس، ۇدەمەلى دامۋعا كوشىردىڭىزدەر. بەك راقمەت. وسى جەردە مىناداي ماسەلەگە قاتىستى كىشكەنتاي عانا كومەكتەرىڭىز كەرەك بولىپ تۇر. قازىرگى قازاق سوتسيۋمىنىڭ ەكى-اق قيىندىعىن شەشۋگە كۇش سالساڭىزدار. قالعانى سوسىن رەتىمەن وڭالار. «ۇدەمەلى دامۋىمىزعا» قاراماستان حالقىمىزدىڭ جارتىسىنان استامى ءالى سىرتقا بارىپ ءدارەت سىندىرادى (سول باياعى قامىس، يا تاقتاي تۋالەت), جارتىسىنان استامى ءالى كومىر جاعادى. ححI عاسىردا وسى ەكەۋىنەن قۇتقارىڭىزدارشى!». بۇل ەكى ماسەلەنى شەشۋ جولىندا بۇكىل ەل بويىنشا ناقتى ينفراقۇرىلىمدار سالىنا باستار ەدى. ال الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ماسەلەسى شىنايى شەشىلە باستاعان جاعدايدا بارىپ، قازاق حالقى ءوزىڭىز سۇراپ وتىرعانداي، «قايتسە قازاق بوپ قالاتىنى» تۋرالى فالسافاعا الاڭسىز كىرىسەر ەدى. قاڭتاردا دىردەكتەپ، شىلدەدە شىبىنمەن جاعالاسىپ دارەتكە وتىرىپ ءجۇرىپ، اۋىل بىلاي تۇرسىن، استاناعا گاز جەتپەي جاتىپ، «قايتسەك قازاق بوپ قالامىز» دەپ تولعانىپ وتىرۋىمىز تراگيكومەديالىق فارسقا ۇقساپ كەتپەي مە، قالاي ءوزى؟!
- سىر بولىسكەنىڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتاسقان ىرىسبەك دابەي.
«قازاق ادەبيەتى» گازەتى
سۇحباتتىڭ تاقىرىبى وزگەرتىلىپ الىندى. تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ: مىنەز بەن قاسيەت
