ينتەرنەت-كونفەرەنتسيامىزدىڭ قۇرمەتتى قوناعى دوساي كەنجەتايۇلىنا قويىلىپ جاتقان ساۋالداردىڭ دەنى ءدىن تاقىرىبىن قۇرايدى. ءوزى دە وسى مازمۇنداعى ساۋالدارعا ءبىلىمى كەمەل عالىم وقىرمان قاۋىمنىڭ بىلگىسى كەلەتىن قانداي ماسەلەگە بولسا دا ىجداعاتپەن جالعاستى جاۋاپ بەرىپ وتىر.

"اباي-اقپارات"

- دوسەكە، وسى سوپىلىك جولداعى ماقسات اللاعا جەتۋ، قاۋىشۋ. ال وسى جولدا ءپىردىڭ قانشالىقتى ءرولى بار. ونىڭ رازىلىعى، نازارى، كەلىسىمى رۋحاني دامۋىڭا نەمەسە سوپىلىق جولداعى ساپارىڭا سەبپىتىگىن نەمەسە كەدەرگىسىن تيگىزەدى مە؟ ەگەر ءپىر ادىلەتسىز بولسا شە؟ ءپىردىڭ ايتقانى، ويلاعانى تىكەلەي اللادان دەپ پايىمداۋعا بولا ما؟

ينتەرنەت-كونفەرەنتسيامىزدىڭ قۇرمەتتى قوناعى دوساي كەنجەتايۇلىنا قويىلىپ جاتقان ساۋالداردىڭ دەنى ءدىن تاقىرىبىن قۇرايدى. ءوزى دە وسى مازمۇنداعى ساۋالدارعا ءبىلىمى كەمەل عالىم وقىرمان قاۋىمنىڭ بىلگىسى كەلەتىن قانداي ماسەلەگە بولسا دا ىجداعاتپەن جالعاستى جاۋاپ بەرىپ وتىر.

"اباي-اقپارات"

- دوسەكە، وسى سوپىلىك جولداعى ماقسات اللاعا جەتۋ، قاۋىشۋ. ال وسى جولدا ءپىردىڭ قانشالىقتى ءرولى بار. ونىڭ رازىلىعى، نازارى، كەلىسىمى رۋحاني دامۋىڭا نەمەسە سوپىلىق جولداعى ساپارىڭا سەبپىتىگىن نەمەسە كەدەرگىسىن تيگىزەدى مە؟ ەگەر ءپىر ادىلەتسىز بولسا شە؟ ءپىردىڭ ايتقانى، ويلاعانى تىكەلەي اللادان دەپ پايىمداۋعا بولا ما؟

- سۇراعىڭىزدىڭ جاۋابى ىشىندە ەكەن. ەگەر ءپىرىڭ كەمەل ادام بولسا، وندا ساعان سەپتىگى بار، ال ەگەر جالعان ءپىر بولسا، ۋاقىتىڭنىڭ بوسقا كەتكەنى. ەگەر ءپىرىڭ كامىل بولسا، وندا «فانا في شايح» ماقامى بويىنشا، وسى جولدا دامۋ كورسەتەسىڭ.

- كوشپەلى بابالارىمىز اسىرە ءدىندار بولماعان، ءدىننىڭ بارىنە شىداممەن قاراعان، بىراق وزدەرى جاراتقانشىل بولعان. سەبەبى نەدە دەپ ويلايسىز؟

- سەبەبى جاۋابىڭىزدىڭ ىشىندە ساقتاۋلى تۇرعان سياقتى. كوشپەلى بابالارىمىزدىڭ اسىرە ءدىنشىل بولماۋىنىڭ، ءدىننىڭ بارىنە شىداممەن قاراۋىنىڭ، بىراق وزدەرىنىڭ جاراتقانشىل بولۋىنىڭ نەگىزگى سەبەبى تۇركىلىك ءدىننىڭ ۋنيۆەرسالدىلىعىندا جانە تسيكلدى ويلاۋ جۇيەسىندە جاتىر.

- مۇرات ادجيدىڭ ەڭبەكتەرىمەن تانىسسىز با؟ حريستيان دىنىنە قاتىستى جازبالارىنا نە دەيسىز؟

- جاقسى جازىلعان، تانىمدىق مازمۇنى بار قۇندى ەڭبەك دەر ەدىم.

- ياساۋي تاريحاتى نە سەبەپتى كەڭىنەن زەرتتەلمەگەن. اسىرەسە باتىس عالىمدارى اراسىندا. مۇنىڭ سەبەبىن م.بۇلتاي ايتپاقشى: "ياساۋي تاريحاتىنىڭ 14 ع. جويىلىپ كەتكەنىنەن" ىزدەۋ كەرەك پە الدە، ز.جانداربەك ايتپاقشى: "ناحشبانديا تاريحاتىنىڭ ياساۋيا مۇرالارىن قاساقانا قۇرتىپ، جويعانىنان" ىزدەگەن دۇرىس پا؟

- سەبەبى ياساۋي تاريقاتىنىڭ كەڭىستىگى نەگىزىنەن ورتالىق ازيا بولىپ قالدى. ال ول جەر كەشەگى كەڭەستىك يدەولوگيا قىسپاعىندا بولدى. ياساۋيتانۋ زەرتتەۋلەرى بۇگىنگى تاڭدا ەندى عانا قولعا الىنا باستادى.

- شاكارىمدى، ابايدى، ءماشھۇردى سوپى دەپ ءجۇر. سوپى بولسا، ولار قاي تاريحيتتىڭ وكىلى ەكەن؟ الدە سوپى بولۋ ءۇشىن تاريحات، ءپىر شارتتى نارسە مە؟

- ءماشھۇر مەن شاكارىم بابالار ناقشي تاريقاتىنان سۋسىنداعان. سوپى بولۋ تاريقاتتىڭ «ءتاۋبا»ماقامىنان ءوتىپ، پىرگە قول بەرۋمەن باستالاتىن ۇزىن دا بۇرالاڭى كوپ، قيىن دا اۋىر جول. سابىر ماقامىنا جەتۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلەتىن ءىس ەمەس.

2012 جىل تۋرالى ەل ىشىندە ءارتۇرلى انگىمەلەر بار. وسى 2012 جىلى ماحدي كەلمەي مە؟ جالپى ءوزىڭىز وسى يدەياعا قالاي قارايسىز.

ماحدي يدەيا رەتىندە سۋننيلەردە دە بار. جالپى بارلىق ءدىن اتاۋلىنىڭ وزىندە بار قۇبىلىس. سوندىقتان بۇل فەنومەندى ۋنيۆەرسالدى دەي الامىز. ال ەگەر بيىل ماحدي كەلسە، كۇتىپ الامىز...

- ەگەر سوپىلاردا اقيقات بولسا، نەمەنەگە بولىنگەن، مىسالى ناحشبانديا، ياساۋيا، كاداريا، بەكتاشيا جانە ت.ب. بولىپ؟

- حاقيقاتقا بارا جول شەكسىز. سوندىقتان وعان بارار جول، ياعني مەتود دا شەكسىز سوندىقتان تاريقاتتار دا ءوزىنىڭ ادىستەرىنە قاراي، كەڭىستىگىنە قاراي ءبولىنىپ كەتە بەرەدى. وندا تۇرعان ەشتەڭە جوق.

- سوپى بولعان جاقسى عوي، بىراق اناۋ باستى ارلى بەرلى بۇلعاڭداتىپ،  باقسىلارشا ميىن مايشا شايقاۋ - ادامي قالىپقا جاراسادى ما ەكەن، دوساي اعا، قالاي ويلايسىز؟ رۋحاني ماڭگۇرتتىكتىڭ بەلگىسى ەمەس پە ەكەن بۇل؟ دوساي اعا، سوپىلىق تاريحىمىز دەگەنمەن، وسى باس شايقاۋ ارەكەتىن شىن كوڭىلىڭىزبەن قابىل ەتتىڭىز بە، تۇيسىگىڭىز دۇرىس قابىلدادى ما؟

جاۋاپ كۇتەمىن. الدىن الا راحمەت.
استانالىق قارىنداسىڭىز

- ول زىكىر سالۋدىڭ فورماسى عانا. ول «چاحار زارب»، ياعني، ءتورت جاقتان ۇرۋ دەگەن ءسوز. جۇرەكتى زىكىرمەن يگەرۋ مەتودى. پسيحوتەحنيكالىق تاريحى تەرەڭ ءادىس. ونى بۇگىنگى سوپىلار ويلاپ تاپقان جوق ول بۇرىننان بار، جاحري تاريقاتتاردىڭ زىكىر سالۋ فورماسى. ونىڭ تۇرلەرى دە كوپ، زيكري اررا، زيكري حالقا، زيكري زانگي جانە ت.ب. جالپى جاحري زىكىردىڭ وتىزعا جۋىق تۇرلەرى بار.

- جەتى ادامعا جان بەرگەن ءمۇسارالى سوپى قاي جەردە جەرلەنگەن؟ بابا تۇكتى شاشتى ءازىز مازارىندا ما، الدە تۇركىستانداعى ياسساۋي بابامىزدىڭ كەسەنەسىندە مە؟

- ۇمىتپاسام شاياندا بولۋ كەرەك........

- دوساي اعا، وسى جىلاعان اتا ءتۇرالى تولىعىراق ماعلۇماتتى قايدان بىلۋگە بولادى؟ ول كىسى دە سوپى بولعان با؟ جىلاعان اتا جاتقان جەرگە بارىپ قۇران وقىسا، قۇپ-قۇرعاق بۇلاق باسىنان 3-4 مينۋت بويى اتقىلاپ سۋ شىعادى دەگەن راس پا؟ ونىڭ قۇپياسى نەدە ەكەن؟ راقمەت.

- ول تۋرالى تۇركىستان ورتالىق مۋزەيىنىڭ تۋريزم بولىمىنەن بىلۋگە بولادى.

- دوساي تۇرسىنبايۇلى، قر ءدىن ىستەرى اگەنتتىگىنىڭ سوپىلىققا كوزقاراسى قانداي؟ ول جەردەگى ماماندار، باسى ق.ل.شاريف بولىپ ياساۋيا تاريقاتىن تولىقتاي بىلە مە؟

- كوزقاراستارى بەلگىلى. وندا مەن تانيتىن قازاقستاندا تۇڭعىش فيلوسوفيا بويىنشا دوكتورلىق قورعاعان ايدار ءابۋوۆ پارقۇلۇلى، ادەبيەت سالاسى بويىنشا اينۇر ابدىراسىلقىزى تۇلكىباەۆا بار. جالپى ءياساۋيدى بىلەدى دەپ ەسەپتەيمىن.

- سالەمەتسىز بە، دوساي اعا! قازاقستاندا ۆاححابيتتەر سونشالىقتى تەرەڭ تامىر جايعان با؟ ۆاححابيزم بىزگە نەسىمەن قاۋىپتى؟

- ۆاحاببيزم قازىرگى قازاق جاستارى اراسىندا وتە تەرەڭ ىقپالعا يە اعىم بولىپ وتىر. بۇل اعىم حانافي مازحابىن «كاپىرلەردىڭ مازحابى» دەپ تانيتىن، يسلامداعى رەۆوليۋتسيالىق سيپاتتاعى، ماتۋرۋدي اقيداسىنا توزىمدىلىگى جوق، قازىرگى زامان تالابىنا پىسقىرىپ قارامايتىن، قۇراندى جاتتاندى ەرەجەلەر مەن نورمالار رەتىندە قارايتىن، كەز كەلگەن اياتتى سوزدىك ماعىناسىندا تۇسىنۋگە شاقىراتىن، تاۋيل دەگەنگە جانى قاس، اقىلدىڭ تارازىسىن توڭكەرىپ تاستايتىن، وزدەرىنەن باسقانىڭ بارلىعىن مۋشريك دەيتىن، وزدەرىنىڭ شاريعاتىنان باسقانىڭ بارلىعىنا بيدعات رەتىندە قارايتىن، اقىل مەن ناقلدى ۇشتاسىرا المايتىن، وزدەرىنشە «يسلام ءدىنىنىڭ پوليتسايى» كورىنىپ جۇرگەن، عىلىم مەن بىلىمگە ەمەس، كورسوقىرلىققا باستايتىن، ساقال مەن اۆتوماتتى ولشەمگە اينالدىرعان، بۇگىنگى يسلاموفوبيانىڭ نەگىزگى اسپەكتىسىنە اينالعان، كۇنى وتكەن ەسكىرگەن يدەولوگيا بولعانىمەن، قازاستاندا جاڭا سيپاتتا تانىلىپ جاتقان، ساۋديانىڭ ءوزى قۇتىلا الماي وتىرعان «يزم». بۇل تۋرالى تولىعىراق مەنىڭ «ءدىني تانىم جانە ونىڭ ساتىلارى» دەگەن ەڭبەگىمنەن وقۋلارىڭىزعا بولادى.

- اسسالاۋماعالەيكۋم، دوساي اعا. جوعارىدا ءار الۋان تاماشا سۇراقتار قويىلىپ جاتىر. كومەنتاتورلاردىڭ ءدىني بىلىمدەرىنە ءسۇيسىنىپ وتىرمىن. مەنىڭ قويار سۇراقتارىم: ياسساۋي تاريقاتى مەن قاداريا تاريقاتتارىنىڭ ۇقساستىقتارى مەن ايىرماشىلىقتارى تۋرالى ايتىڭىزشى؟

- ەكەۋى دە يسلامداعى نەگىزگى تاريقات رەتىندە سۋنني تاريحىندا ەرەكشە ورىنعا يە. ايىرماشىلىعى مەتودتارىندا عانا، ۇستانىمى مەن يدەياسى ءبىر. زىكىرلەرى نەگىزىنەن جاحري. كەڭىستىكتەرى دە ورتاق، تۋركيادا كەڭىنەن تاراعان.

- بۇرىنعى كەزدەگى ناقىشبانديا وكىلدەرى مەن قازىرگى كەزدەگى ناقىشباندتاردىڭ ايىرماشىلىقتارى بار ما؟

- تاريقات رەتىندە مەتودولوگيالىق ايىرماشىلىق   كورىنبەيدى. ولاردىڭ وكىلدەرىنىڭ مەكتەپتەرىنە قاراي كوپ تارماققا ءبولىنىپ كەتكەن.

- تۇركيا ەلىنەن كەلىپ ميسسيونەرلىك ساياساتىن وپ-وڭاي ىسكە اسىرىپ جۇرگەن "نۇرشىلار" (گۋلەنشىلەر دەپ اتالىپ ءجۇر سوڭعى كەزدەرى) قازاق ەلىنە قاۋىپتى مە؟ بولسا، نەسىمەن؟
- ساياساتقا ارالاسپاعانشا قاۋىپ جوق. ولاردىڭ مەتودولوگيالىق، سوتسيولوگيالىق جانە يەرارحيالىق تەرەڭ نەگىزدەرى ۇركىتەدى. اقيداسى مەن ۇستانىمدارى جات ەمەس. ولاردان قورقاتىندار ساياسي سيپاتىنان كاۋىپتەنەدى. مىسالى رەسەي.

-"مۋزىكا تىڭداۋ حارام" دەۋشىلەرگە جاۋابىڭىز قالاي بولادى؟

- يسلامدا مۋزىكانىڭ ورنى ەرەكشە. پايعامبارىمىز مۋزىكانى جاتسىنباعان. سوندىقتان فارابي اتامىز «»ۇلكەن مۋزىكا كىتابىن» جازىپ قالدىرعان. ونداعى تانىمدىق نەگىز - الەم مەن رۋحتىڭ ۇندەستىگى مۋزىكا ارقىلى باقىتقا جەتۋمەن تۇسىندىرىلگەن. ال مۋزىكانى حارام دەگەندەر كوكىرەگىندەگى رۋحتىڭ قاي الەمنەن ەكەندىگىن سەزىنبەي جۇرگەندەر... ولار كوبىنەسە سوقىر سەنىم مەن ۇرانداپ جۇرگەن، يسلامنىڭ مانىنەن جىراقتاعاندار بولۋ كەرەك. قازىر وعان تاڭ قالۋعا بولمايدى: باس باسىنا مۋفتيلەردىڭ كوبەيگەن كەزى. مۋفتياتتىڭ ۇنسىزدىگىنىڭ ناتيجەسى.

- ياساۋي اتامىزدىڭ قۇران مەن سۋننادان ەش الشاق كەتپەگەنىن قالاي دالەلدەيمىز؟

دالەل دەگەن ءسوز ارتىق. ونى دالەلدەۋ ەمەس، قالاي بىلەمىز، قالاي تانيمىز دەگەن دۇرىس. ال ونىڭ سوزدەرى قۇرانمەن ۇندەسە مە دەسەڭىز وندا حيكمەتتەرىن الىپ، قۇران اياتتارىمەن سالىستىرىپ كورىڭىز. ءوزى «مەنىڭ حيكمەتتەرىمنىڭ بار ماعىناسى قۇراننان»، «مەنىڭ حيكمەتتەرىم ءحاديستىڭ كەنى» دەپ انىقتاعان. ياساۋي ءىلىمى قۇرانداعى مورالدىق جەلىنى وزىنە نەگىز رەتىندە العان. سوندىقتان ونى شاكارىم ار تۇزەيتىن ءىلىم دەگەن. تولىعىراق «قوجا احمەت ياساۋي دۇنيەتانىمى» دەگەن ەڭبەگىمنەن وقىڭىز.
(جالعاسى بار)

«اباي-اقپارات»