تارلان
وسى 2011 جىلدىڭ كوكتەمىنىڭ ءبىر كۇنى ونەردىڭ، ادەبيەت، مادەنيەتتىڭ شىراقشىسىنداي ىزدەنگىش قۇلبەك ەرگوبەك حابارلاسىپ، وزبەكالى جانىبەكوۆتىڭ 80 جىلدىعى تۋرالى اڭگىمە قوزعادى. ءبىراز پىكىر الىستىق. سول اڭگىمە مەنىڭ ۇكىمەت باسشىسى كارىم ماسىموۆكە ارنايى ساۋال جولداۋىما تۇرتكى بولدى.
ساۋالىما ۇكىمەت باسشىسىنان تومەندەگىدەي جاۋاپ كەلدى.
«كورنەكتى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى وزبەكالى جانىبەكوۆتىڭ تۋعانىنا 80 جىل تولۋىنا بايلانىستى 2011 جىلى بىرقاتار ءىس-شارالار ۇيىمداستىرۋ تۋرالى ساۋالىڭىزعا وراي ءتومەندەگىنى حابارلايمىن.
وزبەكالى جانىبەكوۆتىڭ ۇلت ءمادەنيەتى مەن ونەرىنە قوسقان سۇبەلى ۇلەسىن ەسكەرە وتىرىپ، مەرەيتويلىق ءىس-شارالار ۇيىمداستىرۋ جونىندەگى ۇسىنىسىڭىزعا قولداۋ بىلدىرەمىن.
رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە بيىلعى جىلى ونىڭ قالامىنان تۋعان ەكى تومدىق «تاڭدامالى شىعارمالار» جيناعى مەن ءو. ءجانىبەكوۆ تۋرالى «رۋح ساربازى» اتتى ەستەلىكتەر جيناعى جارىققا شىعادى.
سونىمەن قاتار، وزەكەڭنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا ارنالعان دەرەكتى فيلم ءتۇسىرىلىپ، اعىمداعى جىلى رەسپۋبليكالىق تەلەارنالاردىڭ ەفيرىندە كورسەتىلۋى جوسپارلانىپ وتىر.
بيىلعى جىلى استانا قالاسىندا ەلىمىزدىڭ بەلگىلى تاريحشىلارى، ەتنوگراف ماماندارىنىڭ باس قوسۋىمەن ءو.جانىبەكوۆكە ارنالعان عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيا، «دوڭگەلەك ۇستەل» جانە «ۇلت رۋحانياتىنىڭ» تاقىرىبىندا ەسكە الۋ كەشى وتكىزىلەدى.
وسى 2011 جىلدىڭ كوكتەمىنىڭ ءبىر كۇنى ونەردىڭ، ادەبيەت، مادەنيەتتىڭ شىراقشىسىنداي ىزدەنگىش قۇلبەك ەرگوبەك حابارلاسىپ، وزبەكالى جانىبەكوۆتىڭ 80 جىلدىعى تۋرالى اڭگىمە قوزعادى. ءبىراز پىكىر الىستىق. سول اڭگىمە مەنىڭ ۇكىمەت باسشىسى كارىم ماسىموۆكە ارنايى ساۋال جولداۋىما تۇرتكى بولدى.
ساۋالىما ۇكىمەت باسشىسىنان تومەندەگىدەي جاۋاپ كەلدى.
«كورنەكتى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى وزبەكالى جانىبەكوۆتىڭ تۋعانىنا 80 جىل تولۋىنا بايلانىستى 2011 جىلى بىرقاتار ءىس-شارالار ۇيىمداستىرۋ تۋرالى ساۋالىڭىزعا وراي ءتومەندەگىنى حابارلايمىن.
وزبەكالى جانىبەكوۆتىڭ ۇلت ءمادەنيەتى مەن ونەرىنە قوسقان سۇبەلى ۇلەسىن ەسكەرە وتىرىپ، مەرەيتويلىق ءىس-شارالار ۇيىمداستىرۋ جونىندەگى ۇسىنىسىڭىزعا قولداۋ بىلدىرەمىن.
رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە بيىلعى جىلى ونىڭ قالامىنان تۋعان ەكى تومدىق «تاڭدامالى شىعارمالار» جيناعى مەن ءو. ءجانىبەكوۆ تۋرالى «رۋح ساربازى» اتتى ەستەلىكتەر جيناعى جارىققا شىعادى.
سونىمەن قاتار، وزەكەڭنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا ارنالعان دەرەكتى فيلم ءتۇسىرىلىپ، اعىمداعى جىلى رەسپۋبليكالىق تەلەارنالاردىڭ ەفيرىندە كورسەتىلۋى جوسپارلانىپ وتىر.
بيىلعى جىلى استانا قالاسىندا ەلىمىزدىڭ بەلگىلى تاريحشىلارى، ەتنوگراف ماماندارىنىڭ باس قوسۋىمەن ءو.جانىبەكوۆكە ارنالعان عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيا، «دوڭگەلەك ۇستەل» جانە «ۇلت رۋحانياتىنىڭ» تاقىرىبىندا ەسكە الۋ كەشى وتكىزىلەدى.
سونداي-اق، استانادا كەزىندە ءو.ءجانىبەكوۆ ءوزى باس بولىپ ۇيىمداستىرعان «وتىرار سازى» وركەسترى، «ادىرنا»، «سازگەن» فولكلورلىق-ەتنوگرافيالىق وركەسترى جانە «التىناي» بي انسامبلىنىڭ كونتسەرتى وتكىزىلەدى.
مادەنيەت مينيسترلىگىنە قاراستى رەسپۋبليكالىق مەكەمەلەردە دە وزەكەڭنىڭ مەرەيتويىنا بايلانىستى ءبىراز ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىلۋدا. اتاپ ايتقاندا، الماتىداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق كىتاپحاناسى مەن استانا قالاسىنداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحاناسىندا ءو.جانىبەكوۆكە ارنالعان كىتاپ كورمەلەرى مەن وقىرماندار كونفەرەنتسيالارى وتەدى. الماتىداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ورتالىق مۇراجايىندا ءو.ءجانىبەكوۆكە ارنالعان حالىقارالىق عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيا مەن كورمە ۇيىمداستىرىلادى.
ال، تۇركىستان قالاسىنداعى «ازىرەت سۇلتان» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني قورىق مۇراجايىندا «وزبەكالى ءجانىبەكوۆ - مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى» دەگەن تاقىرىپتا كورمە اشىلسا، وتىرار مەملەكەتتىك ارحەولوگيالىق قورىق-مۇراجايى اۋداندىق كىتاپحانالار مەن مۇراجايلارمەن بىرلەسىپ «ءو.جانىبەكوۆ - مەملەكەتتىك قايراتكەر» اتتى دوڭگەلەك ۇستەل، كورمە ۇيىمداستىرۋدى، مەكتەپتەردە وزەكەڭنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا ارنالعان لەكتسيالار وقۋدى جوسپارلاپ وتىر.
سونىمەن بىرگە، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق اكىمدىگى تاراپىنان بيىلعى جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا مەرەيگەرگە ارنالعان رەسپۋبليكالىق اقىندار ايتىسى ۇيىمداستىرىلعانىن حابارلايمىن.
پرەمەر-مينيستر ك.ءماسىموۆ»
26 مامىر، 2011 جىل.
....ءبىزدىڭ ءجاسوسپىرىم شاعىمىزدا كومسومول دەگەن جاستار ۇيىمىنىڭ قوعامداعى بەدەلى دۇرىلدەپ، ابىرويى ءوسىپ تۇردى. كومسومولدىڭ تالابى - جاقسى وقۋ، ادال ەڭبەك ەتۋ، قۋلىق، ۇرلىق، سۇمدىق، وتىرىكشىلىك سياقتى جامان قىلىقتاردان اۋلاق ءجۇرۋ بولاتىن. 14 جاسقا تولعان وسكەلەڭ ۇرپاق وسى تالاپتاردى تازا قابىلداپ، سوعان ۇمتىلاتىن.
...وزبەكالى جانىبەكوۆ اۋداننان ورتالىققا دەيىنگى كومسومول ۇيىمدارىنىڭ جەتەكشىلىك قىزمەتتەرىندە 15 جىلدان استام ۋاقىت ەڭبەك ەتتى. اسىرەسە، 1962-1970 جىلدارى قازاقستان كومسومولى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى قىزمەتىن اتقارىپ، جاستار ۇيىمىنداعى قوعامدىق قايراتكەرلىگىمەن بۇكىل ەلگە تانىلدى. ۇلتتىڭ، رەسپۋبليكانىڭ مۇددەسىن قورعاي بىلۋدە دە وزەكەڭنىڭ تۇلعاسى ورتالىق كومسومول كوميتەتىن باسقارعان جىلدارى ايرىقشا كورىندى.
وزەكەڭمەن تۇڭعىش كەزدەسۋىمىز 1970 جىلدىڭ قاڭتارىندا قازاقستان كومسومولى ورتالىق كوميتەتىندە بولدى. ءارينە، وزەكەڭ ءۇشىن ونداي كەزدەسۋلەر قىزمەتىنە بايلانىستى ادەتتەگى ونداعان، جۇزدەگەن كەزدەسۋلەر بولاتىن. ول كىسىنىڭ الدىنان مەن سياقتى قاراپايىم قازاقتىڭ جىگىتتەرى لەك-لەگىمەن، توپ-توبىمەن ءوتىپ جاتاتىن. سوندىقتان ونداي كەزدەسۋلەر وزەكەڭنىڭ ەسىندە قالا بەرمەۋى دە مۇمكىن. ال مەن ءۇشىن سول كەزدەسۋ ەستەن كەتپەس ەرەكشە وقيعا. ويتكەنى، ونداي دارەجەدە مەنىڭ تۇڭعىش كەزدەسۋىم. ەكىنشىدەن، سىرتىنان اتىنا قانىق تۇلعامەن كەزدەسۋ. ءۇشىنشىدەن، بۇل تۇڭعىش كەزدەسۋ - بولاشاق ءومىردىڭ ءار قىرىندا كەزدەسىپ، ءتۇسىنىسىپ، سىرلاسىپ، قىزمەتتەس تە بولىپ ءجۇرۋدىڭ باستاماسى بولعان شىعار.
جاستار ۇيىمىندا قىزمەت جاساعان جىلدارىمىزدا، ول كىسى ورتالىق، ءبىز اۋدان دەڭگەيىندە ءجۇرىپ، جاستارمەن تىلدەسىپ، ارالاسىپ، ولاردى قوعامنىڭ يگىلىگىنە، جاقسىلىعىنا، دامۋىنا، وڭ باعىتىنا جۇمىلدىرۋ جۇمىستارىن ۇيرەندىك. كومسومول قوعام تىرشىلىگىنىڭ سان سالالى باعىتتارىنىڭ بارلىعىنا، مەكتەپتەگى وقۋدان باستاپ، سپورت، كوركەمونەرپاز، اسكەري-پاتريوتتىق، ەڭبەك تاربيەسىنە تىكەلەي ارالاساتىن. كوبىنە باستاماشىلدىق كورسەتەتىن. ول كەزدە كومسومولدان وسكەن اعا ۇرپاق جاستىق شاعىندا كومسومول قاتارىندا بولعانىن ماقتانىشپەن ايتاتىن.
سول جىلدارى جاستاردىڭ جالپى بىلىممەن قاتار ءارتۇرلى كاسىپتىك، تەحنيكالىق ءبىلىم الۋىنا ايرىقشا ءمان بەرىلدى. وسى باعىتتا قوعامدى باسقارۋشى بولعان قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتى مەن ۇكىمەتىنىڭ ارنايى قاۋلى-قارارلارىنىڭ قابىلدانىپ، جەرگىلىكتى جەرلەردە جاستاردىڭ وقۋىن قامتاماسىز ەتەتىن جاعداي جاسالۋىنا وزەكەڭ رەسپۋبليكا جاستار جەتەكشىسى رەتىندە تىكەلەي باستاماشى بولا الدى. قازاقستاندا مەتاللۋرگيا، تاۋ-كەن، ەنەرگەتيكا، قۇرىلىس، مۇناي، تاعى باسقا ونەركاسىپ كەشەندەرى بوي كوتەرە باستادى. كومسومولدىڭ ورتالىق كوميتەتى سولاردىڭ كوپشىلىگىن ەكپىندى كومسومول قۇرىلىسى ساناتىنا قوسىپ، قازاق جاستارىنىڭ ونەركاسىپ سالاسىنا ماماندانۋىنا قامقورلىق جاساۋعا تىرىستى. بولاشاقتا ولاردىڭ قاتارىنان مىڭداعان ەڭبەك ارداگەرلەرى، ونداعان، جۇزدەگەن ءوندىرىس باسقارۋشىلارى ءوسىپ شىعىپ، قوعامعا پايدالى ەڭبەك ەتتى.
XX عاسىردىڭ باسىنداعى جاستار قوزعالىسىنىڭ كورنەكتى قايراتكەرلەرى عاني مۇراتباەۆ، ساتتار ەرۋباەۆتاردىڭ ەسىمىن كەيىنگى ۇرپاق ساناسىنا جەتكىزىپ، تاريحي تۇلعالار ءومىرى مەن ەڭبەگىن سىيلاۋ ءداستۇرىن قالىپتاستىرۋدا وزەكەڭنىڭ ەڭبەگى مول.
كومسومولدىڭ ونەر، عىلىم، ءمادەنيەت سالاسىنا دا باتىل ارالاسىپ، جاس تالانتتاردىڭ وسۋىنە تىكەلەي قامقورلىق جاساۋ ءۇردىسى دە وسى وزەكەڭنىڭ تۇسىندا قالىپتاسىپ، جاقسى ءداستۇر بولىپ، كەيىنگى كەزەڭدەرگە دەيىن دە ءساتتى جالعاسىن تاۋىپ جاتتى.
ادەبيەت، ونەر سالاسىندا قازاقستان كومسومولى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى دەگەن قۇرمەتتى اتاق تۋرالى شەشىم قابىلدانىپ، ونىڭ العاشقى لاۋرەاتى ەتىپ نەبارى 23 جىل ءومىر ءسۇرىپ، «مەنىڭ قۇرداستارىم» رومانىن جازىپ كەتكەن ساتتار ەرۋباەۆتى جاريالادى. مولدىرەگەن جاس شاعىندا سول اتاققا يە بولعان ولجاس سۇلەيمەنوۆ، عازيزا جۇبانوۆا، ءانۋار ءالىمجانوۆ، قادىر مىرزاليەۆ، تۇمانباي مولداعاليەۆ، ءشامشى قالداياقوۆ، نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ، اناتولي مولودوۆ سىندى دارىندى تۇلعالار قازاقستان ادەبيەتىنىڭ، ونەرىنىڭ كورنەكتى قايراتكەرلەرى بولىپ ءوستى. ونەر ساڭلاقتارىنىڭ ءوسۋى دە، ەڭبەگى دە جاس ۇرپاق تاربيەسىنە ايرىقشا ونەگە ەكەنىن ايتقانىمىز ورىندى. ونەر، مادەنيەت سالالارىن دامىتۋعا باعىتتالعان ءارتۇرلى كونكۋرستار مەن فەستيۆالدارعا دا كومسومول باستاماشى بولىپ، ولاردىڭ حالىق اراسىندا تانىلىپ، مازمۇندى ءارى تارتىمدى وتكىزىلۋىنە ءمان بەرىلىپ، كەڭىنەن قانات جايدى. وزەكەڭ قازاق جاستارىنىڭ، اسىرەسە قوعامدىق ءومىرىمىزدىڭ سان الۋان سالاسىنىڭ تالانتتى وكىلدەرىنىڭ وداق كولەمىندە تانىلىپ، ناسيحاتتالۋىنا ايرىقشا كوڭىل ءبولدى. سول ءۇشىن ايانعان جوق. قاجەت جەرىندە ۇسىنىسىن بەرىپ، ءسوزىن ايتۋدان تارتىنعان ەمەس.
وزەكەڭمەن سول كەزدەگى بۇكىلوداقتىق كومسومول كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى، ەكىنشى حاتشىلارى قىزمەتتەرىن اتقارعان سەرگەي پاۆلوۆ، ەۆگەني تياجەلنيكوۆ، بوريس پاستۋحوۆ تياناقتى ساناساتىن، سىيلايتىن. ارينە، ونىڭ ءبارى وڭايلىقپەن وزدىگىنەن بولا بەرمەيتىنى انىق. ونداي دارەجەگە جەتۋ ءۇشىن تولاسسىز ەڭبەك، ونىڭ كورنەكتى ءناتيجەسى، قاجەتپەن كوتەرىلگەن ماسەلە، ورنىمەن ايتىلعان ۇتىمدى ءسوز، بۇلتارتپاس دالەل جيناقتالىپ بارىپ، ادامنىڭ قابىلەت، قارىمىن كورسەتەرى دە حاق. وزەكەڭ رەسپۋبليكا جاستار وداعىنىڭ جەتەكشىسى رەتىندە وسىناۋ بيىك تالاپ تۇرعىسىنان كورىنە ءبىلدى.
وزەكەڭنىڭ قوعام ءۇشىن جاساعان ەڭبەگى، جەكە باسىنىڭ قايراتكەرلىك، ادامدارمەن قارىم-قاتىناستىق قاسيەتتەرى مىڭداعان ادامداردىڭ جادىندا ساقتالىپ، كوكىرەگىندە، كوڭىلىندە، كوكەيىندە وشپەس ءىز قالدىردى.
وزەكەڭنىڭ عاجابى - جوعارى لاۋازىمدى قىزمەتتە بولعاندا دا، ودان كەتكەندە دە ادامي مىنەزىنىڭ بىرقالىپتى بولۋى. وزەكەڭە دەگەن ەل-جۇرتتىڭ، وزەكەڭدى بىلەتىن ادامداردىڭ، قوعامنىڭ دا قاتىناسى بىرقالىپتى «وزەكە» دەگەن سىيلاسىمدىلىق جاعدايدا بولدى.
دۇنيەدەن وزعانىنا ون جىلدان اسسا دا وزەكەڭنىڭ ەسىمى مەن تۇلعاسىنا سول باياعى حالىقتىق، ۇلتتىق قۇرمەت سەزىمى وسە تۇسپەسە، ءبىر مىسقال دا كەمىمەدى. وزەكەڭ ۇلتىمىزدىڭ قايراتكەرى بەينەسىندە ول كىسىنى كورگەن، بىلەتىن ادامداردىڭ ساناسىندا سونبەس جارىق ساۋلە بولىپ قالدى.
وزەكەڭنىڭ ءومىر جولى، ءوسۋ جولدارى وڭاي بولعان جوق. بالا كەزىندەگى باسىنان ءوتكىزگەن جەتىمدىگى، بوزبالادان ەسەيىپ جىگىت شاعىندا وقۋعا، بىلىمگە، ەڭبەككە دەگەن ىزدەنىسى، تالپىنىسى، ودان كەيىنگى ۇلكەن ومىرگە ارالاسۋى تۋرالى وزەكەڭ ءوزىنىڭ «تاعدىر تاعىلىمى» كىتابىندا تارتىمدى بايانداعان.
كومسومول قىزمەتىنەن كەيىن وزەكەڭ پارتيا قىزمەتىنە تارتىلىپ، جاڭادان قۇرىلعان تورعاي وبلىسىنا وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ يدەولوگيا جونىندەگى حاتشىسى قىزمەتىنە جىبەرىلدى.
وزەكەڭنىڭ تورعاي وڭىرىندەگى ەڭبەگى اڭىزعا بەرگىسىز. سودان بەرى قىرىق جىلدان استام ۋاقىت وتسە دە، سول كەزدەرى تورعاي وبلىسىندا تۇرعان ازاماتتار ەرەكشە تەبىرەنىسپەن ەسكە الادى.
تورعاي ولكەسىندەگى بەس جىلعى ەڭبەگى جوعارى باعالانىپ، قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىندە جاڭادان قۇرىلعان سىرتقى بايلانىستار بولىمىنە مەڭگەرۋشى قىزمەتىنە تاعايىندالدى.
ول زاماندا پارتياعا مۇشە ادامدار، اسىرەسە، باسشى قىزمەتشىلەر ءوز بەتتەرىمەن، تەك ءوز قالاۋىمەن قىزمەت تاڭداي المايتىن. ارينە، شەشىم قابىلدايتىن قۇزىرلى پارتيا ورنى ادامنىڭ ماماندىعىن، ءتاجىريبەسىن، قابىلەتىن، مۇمكىندىگىن، مىنەز، قۇلقىن، ءسوز جوق، ەسەپتەي وتىرىپ، ۇسىنىلاتىن اداممەن الدىن-الا اڭگىمە جۇرگىزىپ، ونىڭ دا پىكىرى ەسكەرىلىپ، جان-جاقتى تياناقتالادى. كەيبىر ۇسىنىستاردان باس تارتاتىن دا ادامدار بولۋى زاڭدى. ال وزەكەڭ سياقتى قوعام، وتان ءىسىن ءوزىنىڭ جەكە باسىنىڭ مۇددەسىنەن جوعارى قوياتىن ادامدار قانداي قيىن جەر، جۇمىس بولسا دا پارتيا سەنىمى دەپ قابىلدايتىن. ول ناشارلىق ەمەس، ەرەكشە تەكتىلىك ەدى.
كەيبىر شىنايى قايراتكەرلەردىڭ ءومىرى دە قايشىلىققا تولى، كۇردەلى بولادى. ونىڭ سەبەپتەرىن الدەكىمدەر دولبارلاپ، بولجامداپ ءوز پايىمداۋىنشا ايتىپ جاتادى. وزەكەڭ قانداي قۇبىلىسقا دا، ءارتۇرلى جاعداي، ماسەلەلەرگە ءوز پىكىرى بار، شىنشىل، تۋراشىل، باتىل، ءىرى، قايراتكەر تۇلعا.
وزەكەڭ ءومىرىنىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى - ول كىسىنىڭ كومسومولدان كەيىن ىلعي جاڭا قۇرىلىمعا جىبەرىلىپ، كەلگەن جۇمىسىن ءتۇبىرىنەن باستاپ ءوزىنىڭ قۇرىپ شىعۋى. تورعايعا بارعانداعى قىزمەتى تۇگەلدەي «العاشقى رەت»، «تۇڭعىش» دەگەن انىقتاۋىش، ايقىنداۋىشپەن بايلانىستى بولدى. ودان كەيىن ورتالىق پارتيا كوميتەتىنە كەلگەندە دە سىرتقى بايلانىستار ءبولىمى جاڭادان قۇرىلىپ، ونىڭ جۇمىسىن ءبىر جۇيەگە ءتۇسىرۋ جانىبەكوۆكە تاپسىرىلدى. وزەكەڭ قىسقا مەرزىمدە بۇل تاپسىرمانى دا ۇرشىقشا ءيىرىپ، جاڭا باعىتتىڭ مارتەبەسىن كوتەردى.
مادەنيەت ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىنە كەلگەندە دە قۇرىلىمى، ۇيىمداستىرۋى جاعىنان جاڭا، قاجەتى مەن مازمۇنى جاعىنان ەرتەدەن كوپ زيالى ادامنىڭ كوڭىلىندە جۇرگەن ماڭىزدى سالانى قولعا الىپ، ونىڭ ناقتى، جۇيەلى، جوسپارلى تۇردە جۇرگىزىلۋىن نەگىزدەدى. ول - قازاق حالقىنىڭ تاريحى مەن مادەنيەتىمىزدىڭ تاريحي ەسكەرتكىشتەرى، ەتنوگرافيا، ۇلتتىق ءداستۇرىمىز بەن مادەني وركەندەۋ جولدارى ەدى. ارينە، لاۋازىم دارەجەسى تۇرعىسىنان وزەكەڭنىڭ ءبىلىمى، مۇمكىندىگى، قايراتكەرلىگى ورىنباساردان گورى الدەقايدا جوعارى ەكەنىن ەل، قوعام بىلەتىن. الايدا، جوعارىدا ايتىلعان رۋحاني ءومىرىمىزدىڭ ماڭىزدى قازىناسى ءۇشىن وزەكەڭنىڭ سول سالاعا كەلىپ، 6-7 جىل ەڭبەك ەتۋى - قازاق ەتنوگرافياسى، تاريحي ەسكەرتكىشتەرى، سالت، ءداستۇرى ءۇشىن كوزى اشىلىپ، كوگەرىپ، كوكتەپ، باعى جانعان جىلدار بولدى دەسەم، ەشقانداي ارتىق ايتقاندىق ەمەس.
وزەكەڭ تۇڭعىش رەت ەلىمىزدەگى تاريحي ەسكەرتكىشتەردىڭ ەرتە داۋىردەن باستاپ بۇگىنگە دەيىنگى تولىق جيناعىن جۇيەلەپ، تىزىمگە ءتۇسىرتىپ، ولاردى وڭالدىرىپ، قايتا جوندەۋدەن وتكىزىلىپ، قالپىنا كەلتىرۋ قاجەتتىگىن مەملەكەتتىك مادەني-رۋحاني قۇندىلىقتار دارەجەسىنە كوتەردى. سول جىلدارى وزەكەڭنىڭ باستاماشىلدىعىمەن قازاقستاننىڭ تاريحي جانە مادەني ەسكەرتكىشتەر جيناعىنىڭ 10 تومدىعى شىعا باستادى. بۇل جەردە - كەڭەس وداعى بيلىگىندە «ءبىزدىڭ تاريحىمىز 1917 جىلى قازان توڭكەرىسىنەن باستالادى» دەگەن ۋاعىز يدەولوگيانىڭ مەڭدەپ تۇرعان شاعىندا ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدىڭ ەرتە زامانداعى قاينار كوزدەرىن تانىپ، مويىنداۋعا ۇلكەن بەتبۇرىس بولعانىن ەسكە سالا كەتكەن دە ءجون.
مادەنيەت مينيسترلىگى جانىنان وزەكەڭنىڭ تىكەلەي ۇسىنىسىمەن، جوباسىمەن تاريحي-مادەني ەسكەرتكىشتەردى جوندەپ، اۋەلگى قالپىنا كەلتىرۋ، ولاردى ەلدىڭ رۋحاني قۇندىلىعىنا اينالدىرۋ ماقساتىندا «كازرەستاۆراتسيا» عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى، ارنايى باسقارما قۇرىلىپ، جاڭا جۇيەلى ىستەرگە قامقور بولدى. سول جىلدار ارالىعىندا وسى باعىتتا اتقارىلعان قىرۋار يگىلىكتى جۇمىستاردى وزەكەڭنىڭ ەسىمىنسىز ايتۋ دا، كوز الدىمىزعا كەلتىرۋ دە مۇمكىن ەمەس.
قازاق حالقىنىڭ ەتنوگرافيالىق باي الەمىن قالپىنا كەلتىرىپ، ۇلتتىق سالت، ءداستۇر، سانانى جاڭعىرتىپ، ونىڭ ءجۇزدەگەن بىلگىرلەرى مەن ىزدەۋشىلەرىن يگىلىكتى جۇمىسقا جۇمىلدىرا العان دا وزەكەڭ. سونىڭ ايعاعى - وزەكەڭ ءوزى باس بولىپ، ۇزاق جىلدار تىرنەكتەپ ءجۇرىپ، جيناقتاپ اشقان الماتى قالاسىنداعى رەسپۋبليكالىق مۋزىكالىق ۇلت اسپاپتار مۇراجايى ەدى. كەزىندە ول مۇراجايدىڭ اشىلۋى ۇلكەن وقيعا بولعان. مۇراجاي جۇمىسىمەن قاتار قۇرىلعان ەتنوگرافيالىق «سازگەن» جانە نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ اتاقتى «وتىرار سازى» انسامبلدەرى دە ءوز ناقىشتارىمەن، ءوز ۇندەرىمەن دۇنيەگە كەلدى. اتالمىش مۇراجايدىڭ جۇمىسىن جولعا قويۋ ايتۋعا جەڭىل، شىن مانىندە تاۋقىمەتى كوپ، الەۋمەتتىك جاعدايى جوق جۇمىس ەدى. سونداي-اق، «وتىرار سازى» ۇجىمى تاريحىنىڭ ءوزى بولەك اڭگىمە. بۇل جەردە ايتۋدىڭ رەتى كەلىپ تۇرعانى - نۇرعيسا تىلەنديەۆ پەن وزبەكالى ءجانىبەكوۆتىڭ بىرلەسىپ، سول مۇراجايداعى ۇلتتىق اسپاپتاردى ۇلكەن انسامبلدە «سويلەتۋى» ەدى. اناۋ-مىناۋ باستىق، شەنەۋنىكتەرگە تارپاڭ مىنەز كورسەتىپ جۇرەتىن نۇرەكەڭ (نۇرعيسا تىلەنديەۆ) وزەكەڭمەن ۇندەسىپ، شۇيىركەلەسىپ كەتەتىن.
مۇراجاي تۋرالى ۇكىمەت قاۋلىسى بولعانىمەن ونىڭ كوپ ماسەلەسى - اتاپ ايتقاندا - عيماراتى، قىزمەتكەرلەردىڭ پاتەرى، شتات كەستەسى، جالاقى مولشەرى، جالپى قارجىسى تولىق شەشىلمەي جاتتى. وسىنىڭ ءبارى تياناقتالىپ، ورتالىق كوميتەتتىڭ ءبىرىنشى حاتشىسىنا باياندالدى. دىنمۇحامەد احمەتۇلى سول كەزدە ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ونەركاسىپ ىستەرى جونىندە حاتشىسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلىمەن بىرگە مۇراجاي جاعدايىمەن مۇقيات تانىسىپ، سوڭىنان ەكەۋى بىرلەسىپ، بارلىق مۇقتاجدارىن شەشىپ، ناقتى قامقورلىق جاسادى.
نۇرسۇلتان ءابىشۇلى مەن وزبەكالى جانىبەكۇلىنىڭ رۋحاني جاقىندىقتارىن كومسومولدان ەستيتىنبىز. كەيىن نۇرسۇلتان ءابىشۇلى رەسپۋبليكا ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولعاندا دا، پرەزيدەنت بولعاندا دا وزەكەڭە زور قۇرمەتپەن قاراپ، ونىڭ ەڭبەگى مەن قوعامدىق قايراتكەرلىگىن جوعارى باعالاپ، دەنساۋلىعى سىر بەرە باستاعاندا قامقورلىق، كومەگىن دە مەيلىنشە شىن ىقىلاسىمەن جاساعانىنىڭ دا كۋاسى بولدىم.
وزەكەڭ قىزمەتتە دە، ادامدارمەن قارىم-قاتىناستا دا تالعامپاز، تالاپشىل، كىرپياز. اسىرەسە «قاعاز»، ءارتۇرلى ساياسي قۇجاتتار، باياندامالار، ءسوز، ساياسي ماقالا جازۋعا وتە شۇقاناق. ول كىسىنىڭ ويىن تابۋ قىزمەتكەرلەرگە وڭاي بولمايتىن. وزەكەڭنىڭ وي-ءورىسى كەڭ، ءبىلىمى تەرەڭ. قانداي دا جۇمىسقا اسقان جاۋاپكەرشىلىكپەن ءارى تىڭ كوزبەن قارايتىن.
وزبەكالى جانىبەكۇلىنىڭ عيبراتتى ىستەرى كوپ-اق. سونىڭ ەڭ ابىرويلىسى دا، ەڭ ارداقتىسى دا حالقىمىزدىڭ جادى مەن تۇرمىسىندا ساقتالىپ قالعان سالت، داستۇرلەرىنىڭ ومىرگە قايتا ورالىپ، ۇلت سالتاناتىنا اينالۋى. وزەكەڭ مادەنيەت ءمينيسترى، قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ حاتشىسى بولعان جىلدارى ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ قايتا تۋىپ، جاندانىپ، جاڭارىپ، مەملەكەت ءومىرى دارەجەسىندە بۇكىلحالىقتىق مەيرام بولۋىنا تىكەلەي باستاماشى بولدى.
«قازاق ءتىلى» قوعامىن قۇرىپ، ونىڭ مەملەكەتتىك ءتىل بولۋ يدەياسىن قالىپتاستىردى.
وتكەن عاسىردىڭ 20-30 جىلدارى جازىقسىز ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان قازاق حالقىنىڭ ۇلت بولاشاعى ءۇشىن قۇربان بولعان ارداقتى ارىستارىمىزدى اقتاۋ تۋرالى ساياسي شەشىم قابىلداۋ قاجەتتىگىن العاشقى بولىپ، وزىمىزدە، ءالى وداقتىڭ شاڭىراعى شايقالماي تۇرعاندا ماسكەۋدە، ورتالىق بيلىك دارەجەسىندە كوتەرگەن دە وزەكەڭ. كەزىندە پەتەربورداعى ەرميتاجعا الىنىپ كەتكەن قازاقتىڭ كيەلى تايقازانىنىڭ ەلگە ورالۋى دا وزەكەڭنىڭ ەڭبەگىمەن بايلانىستى.
سونداي-اق ءارتۇرلى ساياسي تولقىنداردىڭ شارپۋىمەن قيراتىلعان، ساۋلەت ەسكەرتكىشتەرىن قالپىنا كەلتىرۋ ءىسى دە وزەكەڭنىڭ باستاماشىلدىعىمەن جۇيەلى سيپاتقا بەت تۇزەدى.
ولاردىڭ قاتارىندا ارىستانباب، قوجا احمەت ياسساۋي، ايشا ءبيبى، جوشى كەسەنەلەرى، جاركەنتتەگى مۇسىلمان مەشىتى، قارقارالىداعى قۇنانباي مەشىتى، ۇلىتاۋداعى، ورداداعى، سىرىمبەتتەگى، تاعى باسقا تاريحي قۇندىلىقتارىمىزدى ايتۋعا بولارى حاق.
وسى ماقالانىڭ باسىندا كەلتىرىلگەن ۇكىمەت باسشىسىنىڭ حاتىنا سايكەس - ۇلتىمىزدىڭ ارداقتى ۇلدارىنىڭ ءبىرى وزبەكالى جانىبەكوۆتىڭ ەسىمىن ەستە ساقتاپ، ونى قۇرمەتتەۋگە دە مەملەكەت تاراپىنان جاسالىپ جاتقان قامقورلىقتى ايتۋىمىز ادىلدىك بولار ەدى. بيىل وزەكەڭنىڭ 80 جىلدىعىنا وراي كوپتەگەن شارالار ۇيىمداستىرىلدى. ومىردەن ءوتكەننەن كەيىنگى جىلدارى باق-دا وزەكەڭنىڭ ءومىرى مەن ەڭبەگى تۋرالى كوپتەگەن ەستەلىكتەر مەن ماقالالار جاريالانۋدا. وزەكەڭنىڭ ەڭبەكتەرى، كىتاپتارى جارىق كورىپ جاتىر. سولاردىڭ ىشىندە ەركىنباي اكىمقۇلۇلىنىڭ «عيبراتتى عۇمىر» سەرياسىمەن شىققان «وزبەكالى جانىبەكوۆ» اتتى ەڭبەگىنىڭ ەرەكشە قۇندىلىعىن ايتقان ءجون. قاراشانىڭ باسىندا قايراتكەردىڭ تۋعان توپىراعى شاۋىلدىردە وزەكەڭنىڭ ەسكەرتكىشى اشىلماق...
وزەكەڭدى ەسكە العاندا، الدىمەن ول كىسىنىڭ قاجىماس قايراتكەرلىگى، قاتاڭ بولسا دا ادىلدىگى مەن ادالدىعى، ەلجىرەپ تۇرماسا دا شىنايى جاناشىرلىعى مەن سەنىمدى باۋىرمالدىعى كوڭىلىڭدى شۋاققا بولەيدى.
وزەكەڭ ۇلتجاندى قوعامشىل، پاتريوت ەدى. قوعامدىق قىزمەتتىڭ، ادال ەڭبەكتىڭ، مەملەكەتكە، ۇلتقا سارقىلا قىزمەت ەتۋدىڭ تارلانى ەدى.
قۋانىش سۇلتانوۆ، سەناتور.
