استىقتى ءوڭىر تايىنشا اۋدانىندا ەگىنشىلىك سالاسى قارىشتى دامىپ، وزىق تەحنولوگيالار كەڭىنەن قولدانىلىپ كەلەدى. بيىل استىقتىڭ شىعىمدىلىعى 22 تسەنتنەردەن اينالىپ، ءبىر ميلليون توننادان استام التىن ءدان جينالدى. وسىناۋ جوعارى جەتىستىكتەرگە زور ۇلەس قوسىپ، تابىستىڭ تايقازانىن تاسى­تىپ جۇرگەن اگروقۇرىلىمدار مۇندا كوپتەپ سانالادى. سولاردىڭ اراسىندا «تايىنشا-استىق» جشس ەرەكشە قۇرمەت پەن بەدەلگە يە. «ياسنايا پوليانا»، «زەلەنىي گاي-تاي­ىن­شا» جانە «كيروۆ-تايىنشا» شارۋاشىلىق­تارى­نىڭ بىرىگۋى ناتيجەسىندە جۇدىرىقتاي جۇمىلعان ۇيىمعا اينالعان شارۋاشىلىق رەسپۋبليكا بويىنشا دا الدىڭعىلار قاتا­رىندا. «ساۋساق بىرىكپەي ينە ىلىكپەيدى» دەگەندەي، ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازا جاق­سا­رىپ، تەحنيكالىق جاراقتانۋ الەۋەتى ارت­قاننان كەيىن ءوندىرىس ورگە باسىپ، ەلدى مەكەن تۇرعىندارىنىڭ الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق جاع­دايى دا جاقسارا ءتۇستى. اگروقۇرىلىمنىڭ باستى سالاسى - استىق ءوندىرىسى. ەگىستىك جەرلەر 70570 گەكتار القاپتى قۇرايدى. بيدايدان باسقا ارپا، سۇرلەمدىك جۇگەرى، سۇلى، بۇر­شاق، راپس، زىعىر،بىرجىلدىق، كوپجىلدىق ءشوپ ەگەدى. نولدىك تەحنولوگيالاردى كەڭىنەن قولدانۋ، توپىراق قۇنارىن ساقتاۋدىڭ ءناتي­جەسىندە استىق تۇسىمدىلىگى 2008 جىلى 19,6 تسەنتنەردەن، 2009 جىلى 22,1 تسەنتنەردەن اينالدى. بيىلعىداي مەرەكەلى جىلعى شى­عىم­دىلىق بۇرىن-سوڭدى بولماعان رەكورد­تىق كورسەتكىشكە جەتتى - 27,8 تسەنتنەر! «قۇيىپ الماي قامباعا، استىعىم بار دەپ ويلاما» دەگەن. مۇندا استىقتى ساقتاۋ جايى دا مۇقيات ويلاستىرىلعان.

استىقتى ءوڭىر تايىنشا اۋدانىندا ەگىنشىلىك سالاسى قارىشتى دامىپ، وزىق تەحنولوگيالار كەڭىنەن قولدانىلىپ كەلەدى. بيىل استىقتىڭ شىعىمدىلىعى 22 تسەنتنەردەن اينالىپ، ءبىر ميلليون توننادان استام التىن ءدان جينالدى. وسىناۋ جوعارى جەتىستىكتەرگە زور ۇلەس قوسىپ، تابىستىڭ تايقازانىن تاسى­تىپ جۇرگەن اگروقۇرىلىمدار مۇندا كوپتەپ سانالادى. سولاردىڭ اراسىندا «تايىنشا-استىق» جشس ەرەكشە قۇرمەت پەن بەدەلگە يە. «ياسنايا پوليانا»، «زەلەنىي گاي-تاي­ىن­شا» جانە «كيروۆ-تايىنشا» شارۋاشىلىق­تارى­نىڭ بىرىگۋى ناتيجەسىندە جۇدىرىقتاي جۇمىلعان ۇيىمعا اينالعان شارۋاشىلىق رەسپۋبليكا بويىنشا دا الدىڭعىلار قاتا­رىندا. «ساۋساق بىرىكپەي ينە ىلىكپەيدى» دەگەندەي، ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازا جاق­سا­رىپ، تەحنيكالىق جاراقتانۋ الەۋەتى ارت­قاننان كەيىن ءوندىرىس ورگە باسىپ، ەلدى مەكەن تۇرعىندارىنىڭ الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق جاع­دايى دا جاقسارا ءتۇستى. اگروقۇرىلىمنىڭ باستى سالاسى - استىق ءوندىرىسى. ەگىستىك جەرلەر 70570 گەكتار القاپتى قۇرايدى. بيدايدان باسقا ارپا، سۇرلەمدىك جۇگەرى، سۇلى، بۇر­شاق، راپس، زىعىر،بىرجىلدىق، كوپجىلدىق ءشوپ ەگەدى. نولدىك تەحنولوگيالاردى كەڭىنەن قولدانۋ، توپىراق قۇنارىن ساقتاۋدىڭ ءناتي­جەسىندە استىق تۇسىمدىلىگى 2008 جىلى 19,6 تسەنتنەردەن، 2009 جىلى 22,1 تسەنتنەردەن اينالدى. بيىلعىداي مەرەكەلى جىلعى شى­عىم­دىلىق بۇرىن-سوڭدى بولماعان رەكورد­تىق كورسەتكىشكە جەتتى - 27,8 تسەنتنەر! «قۇيىپ الماي قامباعا، استىعىم بار دەپ ويلاما» دەگەن. مۇندا استىقتى ساقتاۋ جايى دا مۇقيات ويلاستىرىلعان. ءوت­كەن جىلى جالپى سىيىمدىلىعى 120 مىڭ توننا بولاتىن سەگىز اس­تىق ساقتاۋ قويماسى ىسكە قوسىل­دى. سەرىكتەستىكتەگى ەگىستىك جەر­لەردىڭ ۇشتەن ءبىرىن مايلى دا­قىل­دار قۇرايتىنىن، بيىل ءتۇ­سىمدىلىك 15,3 تسەنتنەر بولعانىن ەسكەرسەك، از شىعىن جۇمساپ، مول تابىس الۋدىڭ كوزىن باسشىلار جان-جاقتى ويلاستىرعان ءتارىزدى. ەليتالى تۇقىم وسىرەتىن شارۋا­شىلىق مارتەبەسىن العالى بيداي، ارپا، راپس، زىعىر تۇقىم­دارىنا دەگەن سۇرانىستىڭ ەسەلەپ وسە تۇسكەنى بايقالادى. سوڭ­عى 7 جىلدا ماشينا-تراكتور پار­كى تۇگەلگە جۋىق جاڭارىپ، كوكتەمگى، كۇزگى دالا جۇمىس­تارىن 220 جوعارى ءونىمدى شەتەلدىك تەحنيكا بىرلىگى جۇمىلا اتقارادى.

«جاقسىنى كورمەك ءۇشىن» دەمەكشى، اتالمىش سەرىكتەستىكتىڭ باس ديرەكتورى رۋسلان مولدابەكوۆ جايلى جىلى لەبىزدەردى جۇرتشىلىق اۋزىنان ءجيى ەستىگەننەن كەيىن تىلدەسپەككە قۇمار­تىپ ءجۇرۋشى ەدىك. سونىڭ ورايى وسىدان ەكى جىل بۇرىن پرەزيدەنت ن.نازارباەۆتىڭ قىزىلجار وڭىرىنە جۇمىس ساپارى كەزىندە كەلدى. ەلباسى اتالمىش شارۋا­شىلىققا ارنايى اتباسىن بۇ­رىپ، اگروونەركاسىپ كەشەنى سالا­سىندا اتقارىلىپ جاتقان ورەلى ىستەرمەن رۋسلان جۇمابەكۇلى تانىستىرعان ەدى. كەڭ ماڭدايلى، ورتا بويلى، بيازى مىنەزدى جىگىت مەملەكەت باسشىسى تاراپىنان قويىلعان ساۋالدارعا بايىپپەن جاۋاپ بەرىپ، جىلى اسەر قال­دىرعان ەدى. ءبىزدىڭ ويىمىزعا «ازاماتىنا قاراپ اۋىلىن تانى» دەگەن قاناتتى ءسوز ورالدى. ولاي دەۋىمىزدىڭ سەبەبى بار. تايىنشا اۋدانىندا ونداعان ۇلت وكىلدەرى تۇرادى. سولاردىڭ ءبىرى - پولياك باۋىرلارىمىز. ولاردىڭ اتا-بابالارىنىڭ كىندىك كەسكەن تۋعان جەرى باتىس ۋكراينا. وتكەن عاسىردىڭ 37-ءشى جىلدارى ساياسي قۋ­عىن-سۇرگىنگە ۇشىراپ، تاعدىردىڭ ايداۋى­مەن قىزىلجار ءوڭىرىنىڭ تايىنشا ستانساسى ماڭىنا قونىستانعان. جەرگىلىكتى حا­لىق اش-جالاڭاش كەلگەن جانداردى جات­سىن­باي، باۋىر­لارىنا تارتقان. قازان-وشاق­تا­رىنا ورتاقتاستىرىپ، ۇيلەرىنە ورنالاس­تىر­عان. ياسنايا پوليانا اۋىلىنا جولىمىز ءتۇس­كەندە كارى-جاسى قازاق حالقىنا دەگەن اق ال­عىستارىن جاۋدىرىپ، وزدەرىن قامقورلىققا الىپ وتىرعان «تايىنشا-استىق» اگرو­قۇ­رىلىمىنىڭ باسشىسى ر.مولدابەكوۆكە دەگەن راحمەتتەرىن جاۋدىرىپ باققان. وكرۋگكە قاراستى ءۇش ەلدى مەكەن كىرسە شىققىسىز. كوشەلەر اسفالتتالعان. ءار اۋلادا جايقالا وسكەن اعاش، گۇل كوزدىڭ جاۋىن الادى. ادامدار شەتىنەن يناباتتى، بيازى. جۇزدەرىنە كۇلكى ءۇيىرىلىپ، ومىرلەرىنە دەگەن الاڭسىز­دىقتى، ريزاشىلىق سەزىمدى جازباي تانيسىڭ. كەيىن سۇراستىرىپ بىلگەنىمىزدە، بىردە-ءبىر مادەنيەت عيماراتى بۇزىلماعان، سول كۇيىن­شە ساقتالىپ قالعان. «وسىنداي باسشىلاردى كەزدەستىرگەن ماڭدايىمىزدىڭ باعى بار ەكەن» دەگەن ەدى سويلەسكەنىمىزدە اۋىل تۇر­عىندارى. مىنە، ءۇش اۋىلدى بىتىراتپاي ۇستاپ، 700-دەن استام ادامدى تۇراقتى جۇمىس­پەن قامتىپ وتىرعان رۋسلان مولدابەكوۆ ۋاقىتىنىڭ تىعىزدىعىنا قاراماستان، ءبىزدىڭ ساۋالدارىمىزعا دا ۇلكەن ىقىلاسپەن جاۋاپ بەرگەن ەدى.

2000 جىلى اۋا رايى وتە قولايسىز بول­دى. سوعان قاراماستان، ماڭداي، تەرمەن ءوسى­رىلگەن رىزدىقتى جاۋىن-شاشىنعا ۇرىن­دىر­ماي شاشاۋسىز جيناپ الدىق. سول كەزدەن باستاپ، جوعارى ءونىمدى شەتەلدىك تەحنيكالارمەن جاراقتانۋدىڭ وتە-موتە قاجەت­تىلىگىن سەزىنىپ، «بيۋللەر»، «دجون دير» تراكتورلارىن، «موريس»، «كونكورد»، «دجون دير»، «فلەكسيكويل» تۇقىم سەبۋ كەشەندەرىن، «ساممەرس»، «ريپپەر» توپىراق وڭدەۋ قۇرالدارىن، «كەيس»، «دجون دير» كومبايندارىن ال­دىرا باستادىق. ءسويتىپ، استىقتى القاپتاردى مەرزىمىمەن وڭدەپ، ەگىس جۇمىستارىن جاڭاشا ۇيىم­داستىرۋعا قول جەتكىزدىك، دەپ ەدى سوندا ىسكەر باسشى وتكەن قي­ىن­دىقتاردى ەسكە الىپ. ونىڭ اي­تۋىنشا، «ك-700» تراكتورىنا قا­راعاندا «دجون دير» جانە «بيۋللەر» تەحنيكالارىنىڭ ءونىم­دىلىك قۋاتى الدەقايدا جوعارى. ماسە­لەن، ءبىر تۇقىم سەبەتىن كەشەن ناۋقان ۋاقىتتارىندا 4-4,5 مىڭ گەكتار جەرگە تۇقىم ءسىڭىرىپ، 10-12 تراكتوردى، 15-20 مەحا­نيزا­توردى الماستىرا الادى ەكەن. جاڭا تۇقىمسەپكىشتەردى قولدا­نۋ گەكتار ونىمدىلىگىن 3-5 تسەنتنەرگە مولايتىپ، ايتارلىقتاي ناتيجە بەرەدى. ونىڭ ۇستىنە ءار گەكتار سايىن 1,4-1,6 كيلو جا­عارماي ۇنەمدەلەدى. مىنە، وسىن­داي جاڭاشىلدىقتى العاش­قى­لاردىڭ قاتارىندا سەزىنىپ، شا­رۋاشىلىققا كەڭىنەن پايدالانا بىلگەن ىسكەر ازامات ەگىستىك زيانكەستەرىنە قارسى حيميالىق پرەپاراتتاردى العاشقى­لار­دىڭ ساناتىندا قولدانعان. «بايەر كرۋپ سايتەس»، «مونسانتو» سەكىلدى بەلگىلى كومپانيالارمەن تىكەلەي بايلانىس جاساپ، وسىمدىك قورعاۋ زاتتارىن كەڭىنەن تۇتىنادى. ودان كەيىن دە بىرنەشە مارتە جۇزدەستىك. سول سابىر­لى قالپى، ءار ساۋالعا اسىقپاي-اپتىقپاي ناقپا-ناق جاۋاپ بەرەتىن داعدىسى. ونىڭ ءار سوزىنەن سەرىكتەستىكتىڭ ۇنەمى ءوسۋ-وركەندەۋ، العا قارىشتاپ دامۋ جولىندا كەلە جات­قانىن قاپىسىز اڭعاراسىڭ.

ر.مولدابەكوۆ كەنجەلەپ قالعان مال شا­رۋاشىلىعىن دامىتۋدىڭ تىڭ كوزدەرىن قاراستىرىپ، از جىلدىڭ ىشىندە ءىرى قارا مالى 6 مىڭ باسقا جەتكەن. ونىڭ ىشىندە اسىل تۇقىمدى مال باسىن كوبەيتۋدى باستى باعدار ەتكەن. قازاقتىڭ اق باس جانە قارا الا سيىرلار تۇقىمىن وسىرە وتىرىپ، اسىل تۇقىمدى شارۋاشىلىق مارتەبەسىن يەلەنگەن. 2000 باس سيىرعا لايىقتالعان ءسۇت فەرماسى پايدالانۋعا بەرىلگەلى ءار سيىردان ساۋىلا­تىن ءسۇتتىڭ جىلدىق مولشەرى 8100 ءليتردى قۇراعان.

- مۇنداي جەتىستىككە كانادادان گولشتينگ اسىل تۇقىمدى سيىرلارىن اكەلۋ ارقا­سىندا جەتىپ وتىرمىز. ءسۇت ءوندىرۋ 7 مىڭ تونناعا دەيىن ۇلعايدى. وزىمىزدە ازىرلەنەتىن ءسۇت ونىمدەرىمەن ەلىمىزدىڭ ىشكى سۇرانىسىن قامتاماسىز ەتىپ وتىرمىز. بيىل كانادادان تاعى 500-گە جۋىق ەتتى تۇقىمدى ءىرى قارا مالىن اكەلدىك. ونداعى ماقسات ەتتى با­عىت­تاعى مال شارۋاشىلىعىن وركەن­دەتۋ، - دەيدى جشس باسشىسى.

وزىق تەحنولوگيا رۋسلان جۇمابەكۇلى­نىڭ قۇددى ءبىر ءحوببيى ءتارىزدى. بيىل امەري­كالىق فيرمانىڭ جەردى سۋلاندىرۋ باعدارلاماسى وندىرىسكە ەنگىزىلىپ، 1500 گەكتار القاپتاعى جو­ڭىشقا مەن تۇيەبۇرشاق الدە­قايدا مول ءونىم بەرگەن. ەندى ساپا­لى ازىق-تۇلىك قورىن جاساۋ ءۇشىن 1900 گەكتار القاپتى سۋلان­دىرۋ جۇيەسىنە قوسۋ كوزدەلگەن. بۇل ماقسات ءۇشىن 350 ميلليون تەڭگە قاراستىرىلعان.

بىلگىر باسشىنىڭ ەلگە، جەرگە سىڭىرگەن قالتقىسىز ەڭبەكتەرىن وڭىرىنە جارقىراي تاعىلعان «قۇر­مەت» وردەنى، «ەڭبەكتەگى ەرلىگى ءۇشىن» مەدالى سەكىلدى مەملەكەتتىك ماراپاتتار ايعاقتايدى. ادامداردىڭ ءومىر ساپاسىن ودان ءارى جاقسارتىپ، الەۋمەتتىك سالا­لاردىڭ نىعايا تۇسۋىنە دەمەۋ جاساۋ ونىڭ ازاماتتىق پارىزى دەرسىڭ. ماسەلەن، اۋىل-سەلو­لارداعى ءتۇرلى مادەني شارا­لاردى اتقارۋعا 7 ميلليون تەڭگە جۇمسالسا، ستۋدەنتتەردىڭ وقۋىنا 2,7 ميلليون، مۇراجايدى قايتا جاڭعىرتۋعا 2 ميلليون، سوعىس ارداگەرلەرى مەن مۇگەدەكتەرىنە، كوپ بالالى وتباسىلارعا 3,7 ميلليون، ناۋرىز مەرەكەسىن وتكىزۋگە 364 مىڭ تەڭگە بەرىلگەن. بۇعان ياسنايا پوليانا اۋىلدىق وكرۋگىنە قاراستى ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەلەرىن قوسىڭىز. ايتا بەرسە، مۇنداي جارقىن مىسالدار كوپ. بىلتىر الەۋمەتتىك باعدارلامالار بويىنشا 21,5 ميلليون تەڭگە بولىنسە، بيىل قارجىلاندىرۋ 2 ەسەگە ارتقان. جۇمىسشىلاردىڭ ورتاشا ايلىق جالاقىسى 60 مىڭ تەڭگەنى قۇراپ وتىر. جىل سايىن 30-عا تارتا جاڭا جۇمىس ورىندارىنىڭ اشىلۋى قالىپتى كورىنىسكە اينالعانداي.

ءومىر ەسقالي.

______________

ارىپتەستەرى مەن اۋىلداستارىنىڭ لەبىزدەرى

اناتولي رافالسكي، «تايىنشا-استىق» جشس اتقارۋشى ديرەكتورى:

- مەن رۋسلان جۇمابەكۇلىن «قازەكسپورتاستىق» اگروفيرماسى قۇرىلعان كەزدەن بىلەمىن. سودان بەرى ءبىر سەرىكتەستىكتە قويان-قولتىق جۇمىس ىستەپ كەلەمىز. شارۋاشىلىقتى باسقارۋ شەبەرلىگىنە ءبارىمىز ءتانتىمىز. ونىڭ تىكەلەي ۇيىتقى بولۋىمەن كوپتەگەن يگى ىستەر دۇنيەگە كەلدى. ول - كەڭسەنىڭ ەمەس، ناعىز ءىستىڭ ادامى. جۇمىسپەن قاتار ادامداردى تىڭداۋعا دا ۋاقىت تابادى. ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىمەن ۇلگى. قاراپايىم دا كىشىپەيىل مىنەزىمەن وزىنە تارتىپ تۇرادى.

تولەگەن قونىسباەۆ، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى، «ەكسيم-نان» جشس ديرەكتورى:

- ءبىز دە «قازەكسپورتاستىق» اگروفيرماسىنىڭ بولىمشەسى سانا­لا­مىز. ەكونوميكالىق قيىن شاقتاردا ونىمەن تانىسىپ، ەڭبەك جولىمىزدى بىرگە باستادىق. سودان اعالى-ىنىدەي سىيلاسىپ كەتتىك. جاسى كىشى بولسا دا، كوپشىلىك ونەگە تۇتاتىن ازامات رەتىندە سىيلايدى. ارىپتەستەرى اركەز وعان تەڭەلۋگە تىرىسادى. ويتكەنى، ول نارىق زاڭدارىن، ۋاقىتتىڭ تامىر سوعىسىن تەرەڭ بىلەدى. با­تىل دا بايلامدى شەشىمدەرىمەن تەك العا جىلجۋدى عانا ويلايدى. جاسىراتىنى جوق، باستاپقىدا مايلى داقىلداردىڭ قىر-سىرىن مەڭگەرمەگەندىكتەن، وسىرۋگە جۇرەكسىنىپ جۇردىك. وسىناۋ باعالى دا­قىلدىڭ پايداسىنا كوزىمىزدى جەتكىزگەن رۋسلان. ءبىز 58 مىڭ گەكتار جەرگە ءداندى داقىلدار وسىرەمىز. ونىڭ 40 مىڭى - بيداي، 5 مىڭى - راپس، 5 مىڭى - زىعىر، 1200-ءى - كۇنباعىس. 18 ەگىس كەشەنىمىز، 20 كومباينىمىز بار. 470 ادام ەڭبەك ەتەدى. وسىنداي بيىك دارەجەگە جەتۋىمىزگە، ءسوز جوق، رۋسلاننىڭ ىقپالى كوپ بولدى. ءوزى تۇراتىن پەتروۆ اۋىلىنىڭ ءوسىپ-وركەندەۋىنە، تۇرمىستىڭ جاقسارۋىنا جان-جاقتى كومەك بەرىپ كەلەدى.

تالعاتبەك توقتىباەۆ، «جاركول» جشس جەتەكشىسى:

- 1997 جىلى مەن « تيحووكەانسكوە» وندىرىستىك كووپەراتيۆىنە جە­تەكشىلىك ەتەتىنمىن. وسى كەزدە رۋسلانمەن تانىسىپ، «قاز­ەكس­پورتاس­تىق» اگروفيرماسىنىڭ قۇرامىنا كىرۋگە كەڭەس بەردى. وعان ەش وكىنبەيمىن. جىل وتكەن سايىن ەگىستىك كولەمى ۇلعايىپ، قازىر 41 مىڭ گەكتارعا جەتىپ وتىر. ءىرى قارا مال وسىرۋمەن دە شۇعىلدانامىز.

ءوز باسىم رۋسلاننىڭ قازاقى بولمىسىنا، كەڭدىگىنە، ۇلكەنگە ، كىشىگە دەگەن ىزەتتىلىگىنە ءتانتىمىن. سىپايى مىنەزىنەن اينىعان قالپىن كورگەن ەمەسپىن. ءبىرىنشى ورىنعا اركەز ادام فاكتورىن قويىپ، قاشان قولۇشىن بەرگەنشە تىنىم تاپپايدى. ونىڭ سەرىكتەستىگى قونىستانعان ياسنايا پوليانا وكرۋگىنىڭ كەز كەلگەن ەلدى مەكەنى تازالىعىمەن، جاسىل جەلەگىمەن سۇيسىنتەدى. ويتكەنى، ول الەۋمەتتىك، مادەني نىسانداردىڭ جوندەلۋىن نازاردان تىس قالدىرعان ەمەس. مەكتەپتەرگە، كوپ بالالى وتباسىلارعا، قارت ادامدارعا دا تۇراقتى كومەكتەسىپ تۇرادى. ول - قازاقستاننىڭ، تۋعان ەلىنىڭ، ءوسىپ-ونگەن جەرىنىڭ شىن مانىندەگى پاتريوتى.

سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى.