سايتتاعى سوراقىلىق
2011 جىلدىڭ 20 قازانىندا «تەنگرينيۋس.كز» سايتى «قازاقستان حالقىنىڭ 1/3 بولىگى رەسەيگە جانە شىعىس ەۋروپاعا كوشۋگە دايىن» (ۆ كازاحستانە ترەت ناسەلەنيا گوتوۆا ەميگريروۆات ۆ روسسيۋ ي ۆوستوچنۋيۋ ەۆروپۋ) دەگەن ماقالانى جاريالادى. ماقالاداعى مالىمەتكە سۇيەنسەك، سۇراۋ جۇرگىزىلگەندەردىڭ 28,5 پايىزى قازاقستاننان كەتۋگە ءازىر وتىر. ونىڭ ىشىندە كەتۋگە ءبىرجولا بەكىنگەندەرى 11,8 پايىز، جوسپارلاپ وتىرعاندارى 48 پايىز دەپ كورسەتىلگەن. ولاردىڭ كەتۋىنە ماتەريالدىق-قارجىلىق جاعداي مەن مەملەكەتىمىزدىڭ ءتىل سالاسىنداعى ساياساتى سەبەپ بولىپتى. ەندى بىرەۋلەرى: «ەشقانداي كەلەشەكتى (پەرسپەكتيۆا) كورمەۋىمىزدەن»، - دەپ جاۋاپ بەرگەن. سونداي-اق، «ءاربىر التىنشى قازاق، ءاربىر ەكىنشى ورىس، سونىمەن بىرگە باسقا ۇلت وكىلدەرىنىڭ تەڭ جارتىسى ەلدەن كەتكىسى كەلەدى» دەپ جازادى. بۇل دەرەك - ساياسي شەشىمدەر ينستيتۋتىنىڭ بەرىپ وتىرعان مالىمەتى.
اتالعان ساۋالناماعا بارلىعى 2294 ادام قاتىسقان. سونىڭ ىشىندە قازاقستاننان كەتۋگە دايىن ەكەنى - 28,5 پايىز. ياعني 653 ادام عانا وسىنداي ويى بار ەكەنىن ايتقان.
قازاقستان حالقىنىڭ سانى، سوڭعى رەسمي دەرەكتەرگە سايكەس، 16,6 ميلليون ادام ەكەنىن ەسكەرسەك، سول حالىقتىڭ 0,01 ء(نول ءبۇتىن جۇزدەن ءبىر) پايىزىنىڭ (2294 ادام), ونىڭ ىشىندە 0,004 ء(نول ءبۇتىن مىڭنان ءتورت) پايىز (653 ادام) ادامىنىڭ پىكىرىن ەسكەرە وتىرىپ «حالىقتىڭ 1/3 بولىگى قازاقستاننان كەتكەلى جاتىر» دەگەنى نە ماسقارا؟
2011 جىلدىڭ 20 قازانىندا «تەنگرينيۋس.كز» سايتى «قازاقستان حالقىنىڭ 1/3 بولىگى رەسەيگە جانە شىعىس ەۋروپاعا كوشۋگە دايىن» (ۆ كازاحستانە ترەت ناسەلەنيا گوتوۆا ەميگريروۆات ۆ روسسيۋ ي ۆوستوچنۋيۋ ەۆروپۋ) دەگەن ماقالانى جاريالادى. ماقالاداعى مالىمەتكە سۇيەنسەك، سۇراۋ جۇرگىزىلگەندەردىڭ 28,5 پايىزى قازاقستاننان كەتۋگە ءازىر وتىر. ونىڭ ىشىندە كەتۋگە ءبىرجولا بەكىنگەندەرى 11,8 پايىز، جوسپارلاپ وتىرعاندارى 48 پايىز دەپ كورسەتىلگەن. ولاردىڭ كەتۋىنە ماتەريالدىق-قارجىلىق جاعداي مەن مەملەكەتىمىزدىڭ ءتىل سالاسىنداعى ساياساتى سەبەپ بولىپتى. ەندى بىرەۋلەرى: «ەشقانداي كەلەشەكتى (پەرسپەكتيۆا) كورمەۋىمىزدەن»، - دەپ جاۋاپ بەرگەن. سونداي-اق، «ءاربىر التىنشى قازاق، ءاربىر ەكىنشى ورىس، سونىمەن بىرگە باسقا ۇلت وكىلدەرىنىڭ تەڭ جارتىسى ەلدەن كەتكىسى كەلەدى» دەپ جازادى. بۇل دەرەك - ساياسي شەشىمدەر ينستيتۋتىنىڭ بەرىپ وتىرعان مالىمەتى.
اتالعان ساۋالناماعا بارلىعى 2294 ادام قاتىسقان. سونىڭ ىشىندە قازاقستاننان كەتۋگە دايىن ەكەنى - 28,5 پايىز. ياعني 653 ادام عانا وسىنداي ويى بار ەكەنىن ايتقان.
قازاقستان حالقىنىڭ سانى، سوڭعى رەسمي دەرەكتەرگە سايكەس، 16,6 ميلليون ادام ەكەنىن ەسكەرسەك، سول حالىقتىڭ 0,01 ء(نول ءبۇتىن جۇزدەن ءبىر) پايىزىنىڭ (2294 ادام), ونىڭ ىشىندە 0,004 ء(نول ءبۇتىن مىڭنان ءتورت) پايىز (653 ادام) ادامىنىڭ پىكىرىن ەسكەرە وتىرىپ «حالىقتىڭ 1/3 بولىگى قازاقستاننان كەتكەلى جاتىر» دەگەنى نە ماسقارا؟
ونىڭ ۇستىنە ازاماتتاردىڭ قازاقستاننان كەتۋگە بەل بۋىنىڭ ءبىرىنشى سەبەبى دەپ ازاماتتاردىڭ ماتەريالدىق-قارجىلىق جاعدايىنىڭ ناشارلاۋى دەپ كورسەتكەن.
ورتاشا ايلىق جالاقى 2007 جىلعى 53 مىڭنان 2011 جىلى 93 مىڭ تەڭگەگە دەيىن ارتقانىن، ۇلتتىق ءال-اۋقات دەڭگەيى جونىنەن الەم مەملەكەتتەرىنىڭ رەيتينگىندە قازاقستان وتكەن جىلى 26-ساتىعا كوتەرىلىپ، 110 ەل اراسىنان 50-ورىنعا يە بولعانىن، بىزدەگى ورتاشا ايلىق جالاقى 5 جارىم ەسەگە، زەينەتاقىنىڭ ورتاشا كولەمى 4 ەسەگە كوبەيگەنىن، 1994 جىلى جان باسىنا شاققانداعى ىشكى جالپى ءونىم جەتى ءجۇز دوللاردان ءسال عانا اسسا، 2011 جىلدىڭ 1 قاراشاسىنا قاراي بۇل كورسەتكىش 12 ەسەدەن ارتىق ءوسىپ، 9 مىڭ اقش دوللارىنان اسىپ تۇسكەنىن ەسكەرسەك، «ماتەريالدىق-قارجىلىق جاعدايدىڭ ناشارلاۋى سەبەپتى ءار التىنشى قازاق، ءاربىر ەكىنشى ورىس، سونىمەن بىرگە باسقا ۇلت وكىلدەرىنىڭ تەڭ جارتىسىنىڭ ەلدەن كەتكىسى كەلەدى» دەگەندى بۇل ينستيتۋت قايدان الىپ وتىر؟
تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى 20 جىلىندا مۇنداي ناتيجەگە ەشقانداي ەل قول جەتكىزە الماعانىن الەمدىك تاجىريبە راستايدى. مىسالى، ەگەمەن دامۋدىڭ العاشقى جيىرما جىلىندا جان باسىنا شاققانداعى ىشكى جالپى ءونىم وڭتۇستىك كورەيادا - 3 ەسە، مالايزيادا - 2 ەسە، سينگاپۋردا - 4 ەسە، ۆەنگريادا - 5 ەسە، پولشادا 4 ەسە وسكەن. بۇل - ماسەلەنىڭ ءبىر جاعى عانا.
اتالعان زەرتتەۋشىلەر ازاماتتاردىڭ ەلدەن كەتۋىنىڭ سەبەبى - مەملەكەتتىڭ ءتىل ساياساتى دەپ اتاپ كورسەتۋدە.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنىڭ 7-بابىنىڭ 3-تارماعىنا سايكەس «مەملەكەت قازاقستان حالقىنىڭ تiلدەرiن ۇيرەنۋ مەن دامىتۋ ءۇشiن جاعداي تۋعىزۋعا قامقورلىق جاسايدى». ال 9-بابىنا سايكەس «اركiمنiڭ انا تiلi مەن ءتول مادەنيەتiن پايدالانۋعا، قارىم-قاتىناس، تاربيە، وقۋ جانە شىعارماشىلىق تiلiن ەركiن تاڭداپ الۋعا قۇقىعى بار». بۇگىنگى تاڭدا اتا زاڭنىڭ بۇل قاعيداسى تولىق ورىندالعان. ەلىمىزدە قونىستانعان 140-قا جۋىق ۇلت وكىلىنىڭ ەشقايسىسىنىڭ ءتىلى شەكتەتىلىپ نەمەسە كەمسىتىلگەن ەمەس.مۇنى ەلىمىزدە ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان كەز كەلگەن ۇلت وكىلى دالەل بولا الادى. قازىرگى تاڭدا 108 مەكتەپتە 22 ەتنوستىڭ تىلدەرى جەكە ءپان رەتىندە وقىتىلسا، 88 مەكتەپتە ءبىلىم الۋ ورىس، وزبەك، تاجىك، ۇيعىر جانە ۋكراين تىلدەرىندە جۇزەگە اسىرىلادى.
نەگىزگى زاڭىمىزدىڭ 7-بابىنىڭ 1-تارماعىنا سايكەس قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەملەكەتتiك تiل - قازاق تiلi. ەلباسىمىز اتاپ ايتقانداي، «مەملەكەتتىك ءتىل - بارشا قازاقستاندىقتاردى بىرىكتىرۋدىڭ باستى فاكتورى» ەكەندىگىن ارقاشان ەستە ساقتاۋىمىز كەرەك. سوندىقتان، مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋ - ءاربىر قازاقستاندىقتىڭ اسىل پارىزى.
سوندىقتان، كەز كەلگەن ۇلت وكىلى ءۇشىن تۇراقتاۋعا جەرى جايلى، ءومىر سۇرۋگە ەلى جايلى، ءوز مادەنيەتىن، ءتىلىن، ءداستۇرىن دامىتۋعا جانە جاڭعىرتۋعا بارلىق جاعداي جاسالىپ وتىرعان ەلدىڭ «ءتىل ساياساتى ازاماتتاردىڭ ەلدەن كەتۋىنە سەبەپ بولىپ جاتىر» دەگەنى زەرتتەۋشىلەردىڭ قاي ساسقانى؟ مەملەكەتتىڭ ءوز ءتىلىن وركەندەتەم دەگەنى - وزگەنى تومەندەتەم دەگەنى ەمەس قوي!
بايىپپەن قارار ماسەلەنىڭ ءبىرى - وسى.
جوعارىدا ايتىپ كەتكەنىمدەي، اتالعان ينستيتۋت ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا، «ازاماتتاردىڭ ەلدەن كەتۋىنە تاعى ءبىر سەبەپ - ەشقانداي كەلەشەكتى (پەرسپەكتيۆا) كورمەۋىنەن» ەكەن؟
قازاقتا ماقال بار، «بىرەۋ توڭىپ سەكىرەدى، بىرەۋ تويىپ سەكىرەدى» دەگەن. مەنىڭشە، بۇل - تويىپ سەكىرگەننىڭ سەرگەلدەڭى. الەمنىڭ دامىعان ەڭسەلى ەلۋ ەلىنىڭ قاتارىنا قوسىلۋعا ۇمتىلعان، جاستا بولسا باس بولىپ تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعى، شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق قوعامداستىق، ەۋروپالىق قاۋىپسىزدىك ىنتىماقتاستىق ۇيىمى، يسلام ىنتىماقتاستىق ۇيىمى سىندى ۇيىمدارعا توراعالىق ەتكەن، وزىندىك ستراتەگيالىق دامۋ جوسپارى بار ەلدىڭ كەلەشەگىن كورمەۋ دەگەن نە ءسوز؟ ەل كەلەشەگى جوق بولسا، تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا ەل ەكونوميكاسىنا 120 ميلليارد دوللاردان استام شەتەلدىك ينۆەستيتسيا قۇيىلماس ەدى. ۇلتتىق ءال-اۋقات دەڭگەيى جونىنەن 110 ەل اراسىنان 50-ورىنعا كوتەرىلمەس ەدى.
ال ەندى ءبىز ەلدەگى سىرتقى كوشى-قون ماسەلەسى بويىنشا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ستاتيستيكا اگەنتتىگى بەرگەن رەسمي مالىمەتكە سۇيەنەيىك.
2010 جىلى ەلىمىزدەن 393056 ازامات شەتەل اسسا، 408521 ادام قازاقستانعا تۇراقتى تۇرۋ ءۇشىن كەلگەن. ونىڭ ىشىندە 329403 قانداستارىمىزدى ەسەپتەمەگەندە، 44568 ورىستار، 5497 ۋكراين، 1110 بەلارۋس، 2988 وزبەك، 2297 ءازىربايجان، 3588 شەشەن، 3139 كورەي، 3605 نەمىس، 3277 ۇيعىر جانە باسقادا 100-دەگەن ۇلت وكىلدەرى قازاقستانعا قونىس اۋدارعان.
ونىڭ ىشىندە ەڭبەككە جارامدى جاستاعى 314834 ازامات شەتەلگە تۇراقتى تۇرۋعا كەتسە، كەرىسىنشە، ءبىزدىڭ ەلگە 325974 ازامات كەلگەن. سونىمەن قاتار ناقتى ماماندىقتار بويىنشا 14890 ازامات ەلدەن شەتەلگە كەتسە، 12366 ناقتى ماماندىق يەسى قازاقستاندى تۇراقتى تۇراتىن مەكەنى رەتىندە تاڭداپ كەلگەن.
ونىڭ ۇستىنە، رەسمي بولماسا دا، حالىق اراسىندا باسقا ۇلت وكىلدەرىنىڭ ەلدەن ءوز تۋعان وتانىنا توقىراۋ جىلدارى كوشىپ كەتىپ، ەندى گۇلدەنگەن قازاقستانعا قايتا ورالىپ جاتقانى تۋرالى حابارلاردى كوپتەپ ەستيمىز.
مەن بۇل ماسەلەنى نەلىكتەن كوتەرىپ وتىرمىن؟! كوشى-قون ماسەلەسى - مەملەكەتتىك ساياسي ماسەلە. وعان ءاتۇستى قاراماۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. سەبەبى، مەملەكەتتى ادامي رەسۋرس قۇرايدى.
ال مىنا ماقالا مۇلدەم شىندىققا جاناسپايتىن، ەل اراسىنا تەرىس وي قالىپتاستىرۋشى، «جاقسى - بايقاپ سويلەردىڭ» ەمەس، «جامان - شايقاپ سويلەردىڭ» كەبىن كيگەن مالىمەت دەپ تۇسىنەمىن.
ءبىزدىڭ حالىق قاشاننان بوزداعانعا باسۋ، جوقتاعانعا جورالعى ايتقان، اداسقاندى الاستاماعان، قاتەلەسكەندى كەرى يتەرمەگەن، جاتتى جاتىرقاماعان، قايبىر قيىن زاماندا بولماسىن، كوزى مەن سوزىنە قاراپ بولمەگەن، شاڭىراعىنىڭ استىنان پانا بەرگەن، قارا نانىن ءبولىپ جەگەن حالىق ەمەس پە؟
سوناۋ سۇراپىل سوعىس كەزىندە دە، ودان كەيىنگى سولاقاي ساياساتتىڭ كەزىندە دە قۋىلىپ كەلگەندى قۇردىمعا جىبەرمەي، ايدالىپ كەلگەندى ايىپتىسىڭ دا دەمەي، ءوز باۋىرىنداي كورىپ، تالايلاردى قامقورىنا الدى ەمەس پە؟
ال مىناداي ماقالالارعا جول بەرۋ، ەلىمىز، جەرىمىز تۋرالى ازاماتتار اراسىندا، شەتەلدىك ارىپتەستەرىمىزدىڭ الدىندا وزگەدەي جارناما جۇرگىزۋ دەپ ەسەپتەيمىن. بۇل - ماقالا، بىرىنشىدەن، ءبىزدىڭ مەملەكەتتى، باسقا ادامداردىڭ پاتريوتتىق سەزىمدەرىن قۇرمەتتەمەيتىن، ۇلتتار اراسىندا ىرىتكى سالۋشى ماقالا، ياعني بۇل مالىمەتتىڭ نەگىزدىلىگى مەن زاڭدىلىعىنا قۇقىقتىق تۇرعىدان باعا بەرۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «پروكۋراتۋرا تۋرالى» زاڭىنىڭا سايكەس، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پروكۋراتۋراسى مەملەكەت اتىنان رەسپۋبليكا اۋماعىندا زاڭداردىڭ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتi جارلىقتارىنىڭ جانە وزگە نورماتيۆتiك قۇقىقتىق اكتiلەردiڭ ءدال جانە بiرىڭعاي قولدانىلۋىنا جوعارى قاداعالاۋدى جۇزەگە اسىرادى».
جوعارىدا باياندالعانداردىڭ نەگىزىندە سىزدەن مۇنداي مالەمەتتەردىڭ جاريالانۋى مەن الىنعان كوزدەرىنىڭ زاڭدىلىعىنا پروكۋرورلىق ىقپال ەتۋ شاراسىن قولدانىپ، اتقارىلعان شارالار ناتيجەلەرى تۋرالى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پارلامەنتى جانە ونىڭ دەپۋتاتتارىنىڭ مارتەبەسى تۋرالى» زاڭىنىڭ 27-بابىنا سايكەس جازبا تۇردە جاۋاپ جولداۋىڭىزدى سۇرايمىن.
بەرىك بەكجانوۆ, ءماجىلىس دەپۋتاتى
http://jasqazaq.kz/post/saitta%D2%93y-sora%D2%9Byly%D2%9B
