Seysenbi, 23 Sәuir 2024
Oy týrtki 6387 9 pikir 29 Tamyz, 2019 saghat 12:21

Qazaq dalasynyng óz «Dubayy» qashan payda bolady?

Álemde turizm salasy damyghan birqatar memleketter bar: Týrkiya (Antaliya, Stambul, Ankara jәne Beshiktash), Arab Ámirlegindegi Dubay, Monako Knyazdigi, Malidiv jәne Karib araldary, Shveysariyadaghy Alipy taulary, Ýndi múhityndaghy Seysheli araldary, Grekiya, Italiya, Ispaniya, Kipr, Sisiliya, Perudaghy Andy taulary t.b. Mәselen Týrkiyanyng (Türkçe Devlet Turizm Işı) jyldyq budjetining shamamen 25 %-y turistik saladan kelgen taza tabys (transport qúny, servistik qyzmet kórsetu, retoran jәne ashanalar, qonaqýy jәne jaghajay arendasy, turne jәne ekskursiya biyletter baghasy, turisttik tauarlar jәne mәdeny is-sharalar). Álemge әigili turistik oryndar qanshama: Japoniyadaghy Fudziyama tauy, Afrikadaghy Kilimandjaro tauy, Alip taulary, AQSh-taghy Grand kanion, soltýstik Italiyadaghy Venesiya, Ýndistandaghy Tәj-Mahal, Qytaydaghy Úly Qytay qorghany, Mangholiyadaghy Shynghys han kesenesi, ontýstik Fransiyadaghy Nissa (La Ville Provence Marseille de Nise), Úlybritaniyadaghy Stounhendj, tipti Reseydegi Sochi, Qyrym jәne Bayqal. Al bizding Qazaqstannyng turistik salasy dәl sol jahandyq dengeyde әli tanymal bola qoyghan joq.

Tipti kórshiles elderding de turizmderi asa danqty. Ózbekstanda Búqara, Samarqand, Ferghana kóne keseneleri, Qyrghystandaghy Ystyqkól, Azerbayjandaghy Baku almalary, Armeniyadaghy Erevan koniyak festivalideri jәne Gruziyadaghy Borjomy jer asty shipa suy isppettes turistik nysandary da jetkilikti. Eger qyzyqty iri turistik nysandar turasynda aitsaq, Qazaqstanda olar barshylyq. Onyng ýstine san jaghynan artylyp jatyr: Qorghaljyn qoryghy, Burabay, Manghystau (Ýstirt), Marqakól, Aqsu-Jabaghaly, Saryaghash, Sharyn, Merki, Kólsay, Qaton-Qaraghay, Ile Alatauy t.b. Kórip túrghanymyzday elimizdegi turistik salany әlemdik dengeyde damytugha barlyq mýmkindikter bar. Alayda, infraqúrylym, ekonomikanyng jeke iri salalarynyng biri retinde turizm úghymy bizde qalyptasa qoyghan joq. 20 jyl búryn turistik joldar, qonaq ýiler, sanatoriyalyq-kurorttyq shipajaylar, demalys-qoryqtyq aimaqtar qalyptasa qoymaghan ónirlerdegi asqan bayau ózgerister dәl biz qalaghanday formada jәne jyldamdyqta qalyptasyp jatqan joq. Osy jaqynda ghana 23-24 tamyzda qasiyetti Úlytauda ótken “JEZKIIK” halyqaralyq turistik forumynda jasaghan bayandamasynda Preziydentimiz Qasym-Jomart Toqaev aitqanday atalmysh turizm salasy kýni býginge deyin kenje damyp kele jatyr. Sondyqtan, Ýkimet nazarynda bolsyn, azamattyq qogham nazarynda bolsyn, arnayy mamandar, sarapshylar, otandyq turizm salasyndaghy kәsipkerler “Qazaqstandyq turizm” degen týsinikti asa joghary halyqaralyq dengeyge deyin qysqa merzimning ishinde damytyp, jetkizui kerek.

Úly dalanyng tereng tarihyn topyraghyna sinirgen qasiyetti Úlytau óniri jer-jahannan kelgen elshiler, ghalym-tarihshylar, tilshiler men turizm ekspertterin jәne resmy qonaqtardy qazaqqa tәn qonaqjaylylyqpen qúshaq jaya qarsy aldy. Taudyng baurayyn boylay kók shalghynda appaq-appaq shatyrlar men kiyiz-ýiler ortaghasyrlardaghy qazaq ordalarynday tizilip túrdy. Úrpaqtar jalghastyghynyng ózgermes nyshany retinde bizding elimizding basshysy, Preziydent Toqaev úly babalarymyzdyng ata dәstýrin jalghastyrghanday “Qúryltay ordasyn” tikti jәne Abylay hannyn, Tәuke hannyng ýzilmes dәstýri retinde ol da óz úlaghatty SÓZIN sóiledi. Sol sózding basty taqyryptary úly tariyh, ata-babamyzdyng ónegeli ósiyet-múrasy jәne tól mәdeny múra arqyly qazaq mәdeniyetin kýlli әlemge pash etu turaly joba-josparlaryn elge úsyndy.

Preziydentimiz kelesi mindetterdi algha qoydy: “Kóptegen sheteldik turisterdi bes júldyzdy qonaqýiler, kurorttar siyaqty siyaqty әmbebap dýniyeler jalyqtyrdy. Orlardy әrtýrli halyqtardyng mәdeniyetin, әdet-ghúrpy men salt-dәstýrin zertteu, barghan elding tarihymen tanysu qyzyqtyrady. Sondyqtan, әlemde ózindik ereksheligi bar jerlerge barugha, tarihy festivaliderge jәne kóne әri qayta qalpyna keltirilgen manyzdy oqighalargha qatysugha degen súranys artyp otyr. Biz osynday ýrdisterdi paydalanuymyz qajet. Qazaqstannyng әlemge úsynatyn biregey oryndary bar.” Sonymen qatar memleket basshysy turizm salasyn damytudyng janasha innovasiyalyq formadaghy әri tól últtyq mazmúndaghy damu joldaryn nysana-nysanagha jiktelgen jýieli, memlekettik jәne iri biznestik kópjyldyq josparlarynyng qajettiligin menzedi.

Mәselen, Sankt-Peterburgte Petr I múrajay jәne saray kesenesi, Mәskeude Pushkin múrajay-ýii, Shvesiyadaghy “Vasa” dep atalayn flotqa arnalghan eng ýlken kóne nysanasy jәne Úlybritaniyadaghy Stendford na Eyvonede ornalasqan Shekspirding múrajay ólkesi, AQSh-taghy Djordj Vashingtonnyng jәne basqa da Amerika alghashqy Preziydentterining ýlken kesene ispettes múrajaylary (taugha salynghan tórt alyp mýsinin taghy esepteniz) bar. Al keng baytaq qazaq dalasynyng úly tarih betterindegi kóptegen túlghalary, oqighalary, kezenderi, erlikteri qanshama! Ál-Farabiyden bastap Abaygha deyin, Bógenbay batyrdan bastap Búqar jyraugha deyin, Asan-Qayghydan bastap Jambyl Jabaevqa deyingi mysaldardy kóptep keltiruge bolady. Búnyng barlyghy tek tól mәdeniyetting jaqsy irgetasy ghana emes, sonymen qatar turizm salasynyng damuyna ýlken negizdeme bolar edi. Mysaly, Shotlandiya kip-kishkentay Loh-Ness kóline (The Loch-Ness Lake) bola 10 000 myndaghan turisterdi jinaydy. Al Bermud araldary “Bermudskiy treugoliniyk” (The great Enigma of Bermuda triangle) anyzymen-aq býkil turisterdi jyldar boyy әli kýnge deyin ústap túr. Pashy araldaryndaghy 2000 jyl búrynghy alyp mýsinder Mysyr piramidalarynday turisterding nazaryn tartuda. Al Qazaqstannyng turistik danqy әli tym azdyq etedi. Kóbinese TMD elining túrghyndary Almatydaghy Medeudi, Kókshetaudaghy Burabay kólin, Kaspiy jaghasyndaghy Aqtau portyn jәne Týrkistandaghy Qoja Ahmet Yassaui, Tarazdaghy Aysha biybi men Qarahan baba kesenesin ghana aralaydy. Ári sol turisterding jyldyq ortasha kórsetkishi Ystyqkólge nemese Samarqandqa baratyn turisterding sanynan asyp týspeydi. Búl – ýlken kemshilik!

Qaraghandy oblysyndaghy Jezqazghan men Úlytaugha saparlarym maghan kelesidey әser etti. Ásirese, sheteldik qonaqtarmen birge Ketbúqa kemenger, Dombauyl, Alasha han, Joshy babalardyng basyna qúran baghyshtap qaytudyng sәti týskenine airyqsha riza boldym. Tanghy jetige taman jeke úshaqpen aeroporttan týse sala Mәdeniyet jәne sport ministri Aqtoty Rahmetollaqyzy forumgha arnayy kelgen barsha sheteldik qonaqtar men bizderdi ózi aldymyzdan shyghyp, jyly qarsy aldy. Dalada jayylghan keng dastarqan. Tanghy astan song bolghan song dayyn túrghan, birneshe kýmistey aq avtokóliktermen beyne bir joryqqa shyqqan keruendey ekspedisiyagha jol tarttyq. Bayyrghy qazaqtyng kóshpendi auylyna úqsas etnoauylgha kelippiz. Kiyiz ýide qonghan kýnderimdi, ómirimde alghash ret altybaqan tepken týnderimdi, Aqtoghaydyng tabighy últtyq taghamdary, balday qymyzy, bizding kiyiz ýidegi qonaqtardy qarsy alghan Aqtoghaydyng betke ústar azamattarynyng jyly qarym-qatynastary, syilastyqtary airyqsha este qaldy. Jaqsy demalysqa qaramastan, osy eki kýndik sayahat barysynda meni tolghandyrghan tereng oilar da kókeyimde oryn alyp, elordagha orala salysymen ózindik jeke tolghanysymnan tughan kelesidey úsynystarymmen bóliskim keledi:

1. Ár qoryqtyng qasynda birneshe әri iri, tolyqqandy turistik ortalyqtardy әlemdik standarttargha say etip qúru, ashu. Jarnamasyn jasau. Ol ýshin barlyq 14 oblystyng avtomobili joldaryn, temirjol torabyn, aviareyster jýiesin Grekiya nemese Týrkiyanyng dengeyinde jaqsylap әzirleu kerek. Búl is-shara әlbette memlekettik jәne jergilikti budjetterdi qayta qarau, qayta retteuge alyp keledi. Degenmen, Preziydent jәne Ýkimet basshysy osy ispettes jobalardy qoldaydy dep senemin.

2. Turistermen tikeley júmys jasaytyn mamandar tobyn auqymdy kólemde oqytyp, dayyndap, kәsiby әzerleu. Ol ýshin tek volonterlik úiymdar ghana emes, turistik kәsiby joghary instituttardy salu kerek jәne әdettegidey aghylshyn tilin bastapqy dengeyde ghana biletin әri ketse dayarshy qyzmetin ghana atqara alatyn personaldan bas tartu kerek, onyng ornyna birneshe tildi jetik mengergen, óz tarihy men mәdeniyetin óte joghary dengeyde biletin әri ózine mindet retinde jýktelgen ólkeni egjey-tegjeyli biletin mamandardy kóptep әzirleu kerek. Qonaq ýy jәne shipajay personalynan bólek, búl salagha jurnalisterdi, kinorejisserlerdi, óner qayratkerlerin jәne biznes salasynyng barlyq ókilderin bir arnagha júmyldyru qajet. Yaghny qonaqtardy demaldyrtyp qana qoymay últtyq ruhany qúnydylyqtarmen tanystyryp, últtyq óndiristik ónimderimizdi satuymyz kerek. Búl tabysty ýsh ese arttyrady әri әlem boyynsha bizding turizmege tiyimdi jarnama bolar edi.

3. Ár turistik ortalyqtyng qasyna ýlken geografiyalyq, etnografiyalyq, eng ozyq elektrondy aqparattyq-tehnikalyq qondyrghalary bar óner, ghylym jәne ólketanu-tarih tarihiy-tanymdyq kórmesi, týrli kónil kóteretin forumdar, qazaq mәdeniyetining keshegi men býgingisin tanystyratyn is-sharalar, qazaq tilining ashyq sabaqtary, seminarlary jәne ashyq aspan múrajaylary kerek. Ashyq aspan múrajaylary tek orta ghasyrlardy ghana emes, elimizdegi barlyq ghasyrlardy kóretsin. XIV ghasyrdan bastap XXI ghasyrgha deyingi barlyq tarihy kezenderdi mulitiymediyalyq zamanauy qúraldarmen qamtyp kórsetu qajet. Sonday-aq, sol turistik ortalyqtardyng qasynan jazghy demalys lagerlerin, jazghy jastar festivaliderin, jergilikti halyqqa arnalghan mәdeny ashyq aspan konsert keshterin, jeke-jeke kinostudiyalardy, teatrlardy, sirkterdi, geologiyalyq, ekologiyalyq uniyverstiytetterdi ashu, jastar әskeriy-patriottyq, әuesqoy óner jәne ekologiyalyq jastar qoghamdyq úiymdardyng jyl sayyn ótetin festivaliderding dәstýrli ornyn bekitu turizmge payda әkeler edi.

Qazaqstan turizmining әlem moyyndaghan jasandy emes, tabighy brendke ainalarlyqtay biregey bolashaghyna senemin!

Riza Ysqaq

Abai.kz

9 pikir