Beysenbi, 28 Nauryz 2024
Alang 6826 28 pikir 27 Tamyz, 2019 saghat 16:08

Saparbaev: Bir siyrmen de kýn kóruge bolady

Juyrda ghana eks-preziydent N.Nazarbaev auyldaghy júmyssyz aghayyngha mikrokreditke eki siyr satyp alyp, kýn kóru kerektigin aitty. Onyng sózin Ýkimet basshysynyng orynbasary qyzmetine endi ghana taghayyndalghan Berdibek Saparbaev tәpsirlep te ýlgerdi. Saparbaevtyng aituynsha, kýtimi jaqsy bolsa, eki siyr týgili, bir siyrmen de kýn kóruge bolady-mys.

Mine, Mәshbekúlynyng óz sózi:

-Bir siyrmen de, eki siyrmen de kýn kóruge bolady. Biraq, ol ýshin siyrgha da jaghday jasau kerek. Sóitip ol siyrgha der kezinde shóbin, jemin, suyn bersen, ol siyr eng kem degende 7-8 litr sýt beredi. Sol sýtting 2-3 litri ózinning qajetine ketse, qalghanynan may da, qúrt ta, qatyq ta, qaymaq ta shyghady. Ángime eki siyrda emes. Ángime halyqtyng júmys isteuinde...

Jalpy, biylik ókilderining sózinen týsingenimiz, halyq jalqau, tek memleketke alaqan jayyp otyrady-mys. Búl sózdi otyz jyl el basqarghan Elbasy da rastaydy.

Alayda, sol sýtti jәne sýt ónimderin satyp alatyn zauyttar auyldaghy aghayynnyng enbegin eskerip tiyimdi bagha úsyna ma? Álde olar ýshin shet elden keletin arzan, úntaq sýtti satyp alu tiyimdi me? Mәselen, bizding kәsiporyndarda may, irimshik, sýt úntaghy ónimderining óndirisi tómendegen. Nәtiyjesinde, maydyng – 40%, irimshikting – 60%, sýt úntaghynyng – 90-95%-yn shet elden satyp alamyz. Al, juyrda ghana Qazaqstan sýt odaghynyng atqarushy diyrektory Vladimir Kojevnikov:

-Sýt óndeushi kәsiporyndargha qarapayym halyq ótkizetin sýtting 90 %-yna senim joq. Óitkeni auyldaghy el siyrdy osydan 300 jyl búryn qalay sausa, әli de solay sauady. Al, ýsh ghasyrda ekologiya da, jemshóp bazasy da, tehnologiya da ózgerdi. Osynyng bәri qosalqy sharuashylyqtar ótkizetin sýtting qauipsizdigin qúbyltyp túr. Týrli indetter men mikrobtar, uly himikattar malgha egilgen dәri arqyly sýtke týsip jatyr,- dedi.

Odan bólek, mal jayatyn jayylymdyq jer mәselesi de sheshilui tiyis. Mәjilis deputaty Jeksenbay Dýisebaevtyng aituynsha, býginde elimizde auylsharuashylyghy maqsatyndaghy jer kólemi 220 mln gektar. Onyng 187 mln gektary – mal jayylymdaryna tiyesili eken. Alayda, býgingi kýni sol jayylymdyq jerding 80 million gektary ghana iygerilgen. Onyng ýstine qazir maldar búrynghyday qystau men jaylauda emes, auyl manynda jayylatyn kórinedi. Alayda, sol auyldyng manyndaghy 15-20 shaqy­­rymgha deyingi jerler azyp - tozyp, ta­biy­ghy ónimdiligi jyl sa­yyn tómendep barady. Nәtiyjesinde, qoldanystaghy 80 million gektar jayylymdyq jerding 27 million gektary qúldyrap ketken.

Mәselen, Berdibek Mashbekúly basqarghan Aqtóbe oblysynyng ózinde ekologiyalyq apat aimaghy az emes. Byltyr ghana oblys ortalyghyna jaqyn jerdegi segiz ózenning suy tartylyp qúrghaqshylyq boldy. Kóktemgi su tasqynynyng aldyn alu ýshin segiz ózenning arnasyn keneytemiz degen Saparbaev әkimdigi memlekettik budjetten 6 milliard 700 myng tenge bólgizgen. Alayda, ol júmys dúrys jýrgizilmey, qylmystyq is qozghalypty. Sonymen qatar, ózen manyndaghy qyzyl kitapqa engen aghashtar da kesilip ketken kórinedi. Biraq, Aqtóbe әkimdigi ol aghashtardyng qyzyl kitapqa engenin bilmegen.

Al, 2016 jyly Aqtóbe ónirinde auyz su tartylyp, jayylymdyq jerler jәne daqyldardyng joyylyp ketu qaupi tuyndady. Batys Qazaqstan medisinalyq uniyversiytetining professory Arystan Mamyrbaev búl apattyng sebebi - qytaylyq investorlar Aqtóbede saludy josparlap otyrghan kaliy fabrikasy boluy mýmkin dep topshylady.

Ayta keteyik, atalghan qytaylyq zauyt janadan qúrylghan Núr-Aqtóbe yqshamaudanynyng jәne qalany taza sumen qamtamasyz etetin su qabyldaytyn orynnyng janynda ornalasady dep josparlanghan. Ghalymnyng aituynsha, eger qytaylyq zauyt júmysyn bastasa, ónirdegi jer men mal jayatyn oryndar túzdy batpaqqa ainalyp, shóp óspeytin bolady. Sonymen qatar, taza sudyng da qúramy ózgerip, lastanatyn kórinedi.

Búdan son, dәl sol 2016 jyly Latviyalyq dendrologtar qoghamynyng mýshesi Guntis Vitolins aldaghy 15 jylda Aqtóbe ónirinde ýlken ekologiyalyq apat bolady dep boljady. Onyng sebebi - qalada salynyp jatqan sansyz zauyttar men qalany abattandyrugha nemqúrayly qaraudan bolghan. Alayda, búl dabylgha selt etken Saparbaev bolmady.

Kerisinshe, Aqtóbede qytaylyq kompaniyalardyng keng qanat jangy da osy Saparbaevtyng kelisimi negizinde jýzege asyp otyrdy. Mәselen, ol 2017 jyly qytaylyq Tianjin Bohua Petrochemical korporasiyasynyng Aqtóbe oblysynda tabighy gazdan polietiylen jәne polipropiylen óndiretin zauyt salu turaly kelisimin maqúldady.Oghan qytaylyq tarap 4 mlrd. dollar investisiyalaudy josparlaghan. Sóitip, atalghan zauyt qúrylysyn salu turaly memorandumgha Berdibek Saparbaev pen korporasiyanyng preziydenti Chjou Key qol qoydy.

Sonymen qatar, 2018 jyldyng nauryz aiynda Saparbaev pen qytaylyq Nuctech kompaniyasynyng viyse-preziydenti Ly Szyanming Aqtóbede birlesken kәsiporyn qúru nemese Aqtóbe industrialdy aimaghynda jana zauyt salu turaly kelissózder jasady.

Jalpy, Saparbaevtyng qytaygha saparlaryn tize berse tausylmaydy. Ol 2017 jyldyng ózinde Aqtóbe oblysy men QHR arasyndaghy júmys sapary barysynda 6,5 mlrd.dollardan astam somagha 6 memorandumgha qol qoyghan.

Alayda, sol memorandum negizinde qúrylatyn zauyttardyng Aqtóbe ónirine ekologiyalyq apat әkelip jatqanyn Saparbaev myrza eskermedi. Al, býginde Ýkimet basshysynyng orynbasary qyzmetine jayghasqan ol, auyldaghy aghayyngha “eki siyr týgili bir siyrmen kýn kóruge bolady, tek enbek etinder”  dep aqyl aitady. Alayda, Saparbaev sol maldyng jayylymdyq jerine qytay zauyttarynyng ziyany turaly esh pikir aitpaydy...

Aytpaqshy, býginde Saparbaevtyng úly Jansúltan Saparbaev Elordadaghy Esil audany әkimining orynbasary. Nebәri 27 jasynda әkimning orynbasary qyzmetine taghayyndalghan ol býginde Núr-Súltan qalasynyng iygiligi ýshin ter tógip jýrgen kórinedi.

Týiin. IYә, auyldan shyqqan kez-kelgen bala Saparbaevtyng úly sekildi 27 jasynda Elordada әkimning orynbasary bolyp otyra almaydy. Biraq, jas әkim bola almaghannyng bәri jalqau emes, al, otyzgha tolmay ýlken mansapqa ie bolghannyng bәri enbekqor ma?

Núrbiyke Beksúltanqyzy

Abai.kz

28 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1559
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2250
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3502