Júma, 19 Sәuir 2024
6987 18 pikir 14 Tamyz, 2019 saghat 12:01

Gombrihting «Óner tarihy» qazaq tiline 3 ay audaryldy – Baytúrsyn Ómirbekov

Qazaqstandyq ónertanushylar nemis jәne aghylshyn ónertanushysy Ernst Gombrihting «Óner tarihy» enbegin qazaq tiline audardy. Audarmashylardyng biri jәne ghylymy redaktory Qazaqstannyng enbeng sinirgen qayratkeri, ónertanushy Baytúrsyn Ómirbekov enbekting qúndylyghy turaly aityp berdi.

Ruhany janghyruKitap nemis jәne aghylshyn ónertanushysy Ernst Gombrih degen óte tanymal avtordyng enbegi. Ol 1954 jyldary jazylghan kitap. Biraq sodan beri qaray kitaptyng dýniyejýzindegi taralymy 8 mln danagha deyin jetken. 16 ret basylyp, әlemning 30 tiline audarylghan. Orys tiline osydan 3 jyl búryn audarylghan, endi mine qazaq tiline audarylyp otyr. Men osy kitapty audarmashylarynyng birimin jәne ghylymy redaktorymyn.

Kitap memlekettik tapsyrysqa sәikes, «Gumanitarlyq bilim – 100 oqulyq» baghdarlamasy ayasynda qolgha alynyp, audarylghan. Ónertanushy mazmúny bay enbek bolghandyqtan dýniyejýzindegi taralymy ýlken dep otyr.

Kitap óner tarihy turaly bolghandyqtan, óte bir erekshe dýniyeleri kóp. Sondyqtan taralymy, basylymy kóp. Birinshiden, kitap qarapayym, halyqqa týsinikti tilmen jazylghan. Ónerding keremet terminderining anyqtylyghymen halyqqa jetkizuimen, tilining jattyqtyghymen erekshelengen. Jәne búrynghy ónertanushylardyng kitaptary siyaqty emes, jas óspirimderge arnalyp, ónerding tylsym qasiyetin jastargha týsinikti boluyn maqsat tútqan kitap. Avtor sony oryndaghan. Sondyqtan kitaptyng mәni zor bolghandyqtan qazaq tiline audaru qolgha alynghan. «Gumanitarlyq bilim – 100 oqulyq» baghdarlamasy boyynsha memlekettik dәrejede eskerilgen enbek bolyp sanalady. Sondyqtan kitaptyng mәni erekshe. Belle ónerining tarihy búryn bizge tek reseylik, orys tilinde basylghan kitaptar arqyly, orys ónertanushylarynyng kózqarasynan jәne kenestik sayasy dәuirdegi sosialistik realizm negizinen ghana aitylatyn dýniyeler arqyly ghana biletinbiz. Aytylatyn suretshilerding shygharmalary batysqa, Amerikagha, sol siyaqty kapitalistik dýniyeler degen úghym arqyly shekteu qoyylatyn dýniyeler boldy.

Professordyng aituynsha, enbekting qazaq ónertanushylaryna septigi zor bolmaq.

Bizge – qazaq oqyrmandaryna, qazaq ónertanushylaryna kitaptyng ereksheligi zor. Osynyng barlyghyn eskere otyryp, negizgi maqsat – erkin payymdau, erkin ónerding qyr-syryna toqtalu t.b. barlyghyn qazaqtildi oqyrmangha jetkizu. Qazaq tilinde ónertanu boldy, kitaptar jazyldy. Olardyng eng bir bedeldi avtorlarynyng biri – Bolat Kesikbayúly Bayjigitov. Sol siyaqty birtalay avtorlardyng qazaq tilinde qazaq óneri, bizding dýniyetanymymyz ben qoldanbaly ónerimiz arqyly qazaqtyng últtyng óneri jayly aitylady. Al endi dýniyejýzi ónerimen salystyryp aitylatyn sýbeli enbek joq. Sondyq osy kitap osy kemshilikting ornyn toltyratynyna kýmәnim joq.

Avtor oqyghan kezende músylman óneri turaly jazylghan enbekter az bolghan. Al Ernst Gombrihting «Óner tarihynda» illustrasiyamen birge, shygharmanyng tarihy kezeni men oghan sebep bolghan faktor, músylman, shyghys óneri turaly jazylghan.

Kitap 28 taraudan túrady. 680 betke jaqyn. Árbir aitylghan shygharmanyng illustrasiyasy kórsetilgen. Sonymen qatar, kitaptaghy keremet nәrse – әr shygharmanyng qanday memleketten ekenimen qosa, avtorlardyng enbegine sol kezdegi memleketting sayasiy-әleumettik jaghday sebep bolghany qatar qarastyrylghan. Yaghni, shygharma mazmúnyna әser etken faktordy aita ketetin birden-bir oqulyq. Búl jerde beyneleu óneri bolghanda, keskindeme, mýsin, sәulet ónerining erekshelikterimen solardyng shygharmalaryna jauap beriledi. Sonymen qatar, jalpy beyneleu ónerining damuyna dinning әseri, әsirese, hristian dinining әseri turaly tolyghyraq aitylghan. Kóp jerde arab óneri aitylmaytyn. Mysaly, bizden ónertanuda oqyghanda músylman óneri degen joqtyng qasy edi jәne shyghys óneri turaly maghlúmattar az edi. Al búl kitapta músylman óneri jayly maghlúmattar berilgen. Búl da – osy kitaptyng ereksheligi men paydasynyng kórinisi dep oilaymyn.

Enbekti audarugha 3 ay uaqyt ketken. Al redaksiyalap, tolyq ayaqtaugha 4-5 ai  uaqytty alghan.

Kitapty audarugha shekteuli uaqyt berdi. 3 aida bitirdik. Biraq onyng artynda redaksiyalau, týzetu degendey boldy. Osylaysha 4-5 aida tolyq ayaqtadyq. Kitapta avtordyng ózi «ónertanu terminderin kóp qoldana berdim, óitkeni jas oqushylargha arnalghan enbek bolghandyqtan, kitap naqtyly, dәleldi, payymdaulary týsinikti bolu kerek» deydi. Sondyqtan biz de terminderdi qazaq tilinde týsindirip aityp, mәnin barynsha jenil jetkizuge tyrystyq. Orys, aghylshyn tilderindegi núsqasyn salystyra otyryp, redaktorlar týsinbeytin, kelmey qalghan jerlerin naqtylady. Osynday enbekting arqasynda audarma ózining ghylymy qúndylyghyn joymaydy dep senemin.

Ernst Gombriyh. Óner tarihy. Almaty: Últtyq audarma burosy. – 2019 jyl. – 680 bet.

Avstriya jәne aghylshyn tarihshysy, bedeldi ónertanushy Ernst Gombrihting «Óner tarihy» alghash ret 1950 jyly basylghan. Sodan beri әlemdik bestsellerler qatarynda atalatyn, Óner tarihyna arnalghan enbekterding ishindegi eng tanymaly sanalatyn tuyndy 16 mәrte qayta basylyp, әlemning 30 tilinde 8 million danamen taralghan. Kitapta tasqa salynghan ejelgi keskinderden bastap, qazirgi kezenge deyingi óner tarihyna jan-jaqty sholu jasalady. Jas oqyrmangha arnalyp jazylghan «Óner tarihy» – oqushylar men studentterdi atalghan pәnmen tanystyratyn kirispe oqulyq әri ónerge qyzyghushy kópshilikke tartymdy ghylymy tanymdyq enbek.

Rahilya Beknazarqyzy
Derekkózi: baq.kz
Abai.kz
18 pikir