Ministr Birtanov (Densaulyq saqtau ministri) ótkende brifing ótkizgen. «Bizdikiler bәlniske barudy jiyiletti» dep keyip sóilep, «jóndi-jónsiz jatyp alatyndy shyghardy» dedi jәne. Sózden sóz quyp, synyqtan syltau izdedi demenizder, ministrding óz sózi, mine:

«Bizding elde ózgelermen salystyrghanda auruhanalargha qajettilik artty. Yaghni, adamdar auruhanagha jii jatatyn boldy. Tipti, keyde onyng qajettiligi joq bolsa da, ýide jatyp dәrimen, bolmaghanda kýndizgi stasionargha baryp emdeluge bolsa da... Áriyne, әlem elderinde auruhanagha jatqyzu tәrtibi qatan. Búl qajetsiz gospitalizasiyanyng aldyn alu ýshin jasalady. Sebebi, auruhanagha jatyp em qabyldau qymbat», - dedi ministr.

Ministr Birtanovtyng búl sózinen «óleyin» dep jatpasan, ózgening ornyn alma degendi úqtyq. Elekendiki jón-aq delik. Derting shauyp, deneng talyp bara jatpasa, dәrigering jazyp bergen dәri-dәrmegindi alyp, ýide jatyp-aq emdeluge bolady, ras. Búl jóninen ministr myrzanyng aitqanyna talasudyng ózi artyq. Áytkenmen, qazaqtar, qazaqstandyqtar qit etse boldy, bәlniske jatyp aludy shyghardy degenge, ministr sener, siz senesiz be? Áytpese, on eki mýshesi sau adam, erikkennen baryp bәlniske jatyp ala ma? Auyrmay jatyp, auyryp qalam-au dep, dәri iship, dәrigerge dedektep jýretin, shirkin jany әzdek adamdar bolsa, bir jón. Ásirese, bizding dәriger degenge auruy asqynghanda bir-aq baratyn, onda da bosaghana kep túrghan jedel jәrdemshiler jalynyp-jalpayyp «auruhanagha barasyz ba?» dese, barmay qalugha syltau izdep túratyn qazekender, Elekeng aitqanday, doqtyrhanagha damyl bermey jatyr degenge senesiz be?

Dúrys týsininiz, qúrmetti oqyrman! Bizding ministrge  min taghyp, oghan jónsiz jerden soqtyghu әste oiymyzda joq. Óz sózinen úqqanymyzdy jazyp otyrmyz. Sol ministr ózining eki auyz sózinde eki mәselening shetin shyghardy. Áueli, «dәri jazdyryp, em qabyldaugha bolady» dedi. Sosyn «em qabyldau qymbat» dedi.

Qymbaty - qymbat, ras. Qazaqstanda dәri de qymbat, dәriger de qymbat. Sebebi, búl - biznes. Milliardtaghan aqsha ainalymda jýrip jatqan alyp biznes. Búl biznesting basty kurieri – Birtanov. Sebebi, Birtanov osy salanyng ministri.

Jaqynda Qazaqstannyng Bas prokuraturasy Birtanov ministrligining qyzmetine tekseris jýrgizip, biraz bylyq-shylyqty әshkerelepti. Esep-qisap jýrgizip, Preziydent Qasym-Jomart Toqaevqa bayanhat joldapty.

(QR Bas prokurory Gh.Núrdәuletov)

Bas prokuror Ghizat Núrdәuletovting bayandamasynan úqqanymyz, 2016-2018 jyldar aralyghynda Birtanov ministrligi, yaghny Densaulyq saqtau ministrligi qajettilikti qoldan jasau, asyryp kórsetu arqyly  budjetting 34 milliard tengesin maqsatsyz shyghyndaghan eken.

QR Bas prokuraturasy 2016-2018 jyldar aralyghynda halyqty dәri-dәrmekpen qamtu boyynsha, budjet qarjysyn tiyimdi әri zandy paydalanu boyynsha tekseris jýrgizgen.

2009 jylghy 18 qyrkýiekte qabyldanghan «Halyq densaulyghy jәne densaulyq saqtau jýiesi turaly» № 193-IV Kodeksi bar. Osy Kodekste kórsetilgendey, dәri-dәrmekti josparlau, satyp alu men jýzege asyru etaptarynda jýielik zang búzushylyqtar anyqtalghan.

Halyqqa kepildendirilgen tegin medisinalyq kómek kórsetu ýshin 1 myn atauly dәri-dәrmekti satyp alugha jyl sayyn memleket qaltasynan 100 milliard tenge bólinedi. Densaulyqsaqtau ministrligining mәlimetinshe, múnday tegin medisinalyq kómekke múqtajdardyng sany Qazaqstanda 2 million adamdy qúraydy. Al Bas prokuratura tekserisi búl kórsetkishting edәuir az ekenin anyqtaghan. 2016-2017 jyldar aralyghynda, yaghny 2 jylda 30 myngha juyq adamdy 30 týrli aurudyng 4-euine tirkegen.

Nәtiyjesinde DSM tarapynan budjetting 16 milliard tengesi maqsatsyz týrde eselenip kórsetilgen. Al jalpy alghanda 2016-2018 jyldar aralyghynda DSM tarapynan qajettilikti qoldan jasau (asyryp kórsetu) arqyly budjetting 34 milliard tengesi maqsatsyz shyghyn bolghan.

Sonday-aq, ortalyq atqarushy organdar 2 jyl boyy (2017-2018 jyldar) «Halyq densaulyghy jәne densaulyq saqtau jýiesi turaly» Kodeksting 76 babyna qayshy bola túra, dәri-dәrmekting baghasyn maqsatty týrde asyryp kórsetken.

Naqtylap aitsaq, jalpy somasy 12 milliard tengeni qúraytyn 190 týrli atauly dәri-dәrmek óz baghasynan әldeqayda qymbatqa satyp alynghan.

Mysaly, «Duolaziyd» deytin otandyq ónimning óz baghasy 49 tenge bolsa, ministrlik ony 770 tengege satyp alghan. Yaghni, óz baghasynan 15 esege qymbatqa alghan. Sóitip, 2 milliard tenge artyghymen tólegen.

Maqsatsyz josparlau jәne budjet qarjysyn tiyimsiz paydalanudyng aqyry dәri-dәrmekti úrlaugha deyin jalghasqan. 1 milliard tengening jalghan resepti jazylghan. Sonday-aq, jalpy somasy 10 milliard tengening dәri-dәrmegi jetpeytini anyqtalghan. Yaghni, joghalghan.

Jogharydaghy faktilerding barlyghyn derlik Bas prokuratura anyqtap teksergen. Qúqyqqorghau organdary 27 qylmystyq isti tekseriske alghan. Sonymen qatar, prokuratura organdary zang búzushylyqtyng aldyn alu ýshin 112 akti toltyrghan. 360 adam jauapqa tartylghan.

Janaghy Birtanov ministrligining bylyq-shylyghy jóninde bayanhattyng jәne biri Ýkimetbasy Asqar Maminge de joldanypty. Onda «Halyq densaulyghy jәne densaulyq saqtau jýiesi turaly» Kodeksi boyynsha densaulyq saqtau subiektileri men dәri-dәrmek ónimderining qoldanysyn baqylau QR Densaulyq saqtau ministrligine mindettelgen. Alayda, búl qyzmet mýlde jýzege asyrylmay otyr», - delingen.

Budjet Kodeksining 4 babynda kórsetilgen prinsipterinen bólek, DSM dәri-dәrmekterdi satyp alu men josparlaudy naqtylanbaghan nemese mýlde kórsetilmegen statistikalyq esepterge jәne әkimdikter tapsyrysyna sýienip josparlaghan. Nәtiyjesinde, 2016-2017 jyldar aralyghynda 16 milliard tengening dәri-dәrmegi artyghymen satyp alynghan.

Sonymen qatar, qajettilikti dúrys eseptep anyqtamaghannyng saldarynan 3500 onkologiyalyq aurugha shaldyqqandargha qajet 6 milliard tengening dәri-dәrmegi jetpey qalghan.

Búl búl ma, Densaulyq saqtau ministrligi Densaulyq Kodeksining 1,4 baptaryn óreskel búzyp, 2017-2019 jyldargha arnalghan tegin medisinalyq kómekke qajet satyp alynatyn dәri-dәrmekterding tizimine klinikalyq tiyimsiz dәri-dәrmekterdi engizgen. Prokuraturanyng mәlimeti boyynsha, onday emdik әseri tiyimsiz dәri-dәrmekterding 21 atauly týri anyqtalghan. Onyng jalpy somasy 2 milliard tengeni qúraydy.

Sonday-aq, Shymkent qalasynda 4 zansyz dәri-dәrmek qoymasy anyqtalghan.  Ol jerde jalpy somasy 91 million tengeni qúraytyn 250 myng atauly dәri-dәrmek saqtalghan. Olardyng arasynda «Lantus SoloStar» deytin insulin de bar eken. Esterinizge sala keteyik, dәl osy insulin ótkende Ózbekstanda anyqtalghan. Qazaqsha markerlengen búl dәri-dәrmekter erkin saudagha týskeni belgili bolghan.

Atalghan faktiler boyynsha barlyghy 27 qylmystyq is qozghalghan eken. Biz búl sandardy oidan izdep, qyrdan tapqanymyz joq. Bas prokuraturanyn, Bas prokurordyng bayandamasynan bildik. Búl janaghy «emdelushi kóp bolghan son, emdeushi de, em de qymbat, qazir» dep qyzylkenirdek bolghan ministr Birtanov ministrligindegi qymbat sandar. Aytugha til kýrmeletin kýrdeli somalar. Al osy milliardtaghan qarjynyng maqsatty týrde ysyrap boluyna kim jauapty?

Sóitken Birtanovymyz biyl shildede dәrigerlerding aylyghyn ósiru kerektigin súrap sóilegen.

Ayta keteyik, búl - ministr Birtanovtyng dәri-dәrmek saudasyna qatysty alghashqy dauy emes. Ol ministrlik tizginin 2017 jyldyng qantarynda ústaghan. Al aqpanda dәri-dәrmek saudasyn monopolizasiyalap otyrghan «SK-Farmasiya» dauy bastalghan. 3 aqpanda búrynghy preziydent Núrsúltan Nazarbaev  «SK-Farmasiyany» kәnigi mafiya dep aiyptay sóilegen. Al 4 aqpanda kompaniya diyrektory Núrjan Alibaev otstavkagha ketken. Al sol jyly qazan aiynda Alibaev qyruar qarjyny jymqyrdy dep aiyptaldy.

Týiin. Birtanovtyng ózi de dәriger, әkesi de bilikti maman dәriger bolghan. Ministrding bilim jolyn sholyp qarasanyz, bir min taba almaysyz. Ol әueli Almaty Memlekettik medisinalyq uniyversiytetin tәmamdaghan. Onan song AQSh-tyng Arizona shtatyna baryp, ol jaqta intensivti terapiya men toksikologiya boyynsha bilim alghan.  Reseyding med-akademiyasynda oqyghan. Berlindegi Shariyte uniyversiytetinde auruhana menedjmenti boyynsha tәjirbie jinaqtaghan. Magistraturany (Global Executive MBA) amerikalyq «Duke University» uniyversiytetinde ayaqtaghan.  1998 jyly medisina ghylymynyng kandidaty, 2002 jyly dosent, 2010 jyly doktor bolghan. 50-ge juyq ghylymy enbek jazghan adam.

Ras, ministr Birtanov bilimdi dәriger shyghar, auruymyzdy aityp, aldyna baryp kórmegen son, pәlen dep pal ashu orynsyz... Alayda, Ol bilikti ministr hәm menedjer dep jәne aita almaymyz. Aytar edik, jogharydaghy jaq taldyryp, til sýrindiretin sandardan úyalyp otyrmyz... Budjet qarjysyn, sizben bizding salyqtan (qaltamyzdan) jiylghan qarjyny ondy-soldy júmsap, arzandy qymbatqa búldap bergen ministr Birtanovtyng ózi bolmasa da, qaramaghyndaghylar ekeni dausyz! Al olardyng júmysyn ýilestiru – basqa-basqa emes, dәl osy ministr Birtanovtyng qyzmeti.  Demek, 100 milliardty júmsaudyng jolyn bilmegen Birtanov endigi otstavkagha ketui kerek shyghar!

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz