Beysenbi, 28 Nauryz 2024
Jauap 7136 24 pikir 1 Tamyz, 2019 saghat 11:20

Institut jariyalaghan enbekti sapasyz dep kórsetu naghyz jala jabu

Redaksiyadan: 2019 jyldyng 24 mausymy kýni "Abai.kz" aqparattyq portalynda tarihshy A.Qambarovtyng "Tarih institutynyng "jalghan mәlimetke toly kitaby" jaryq kórdi" atty maqalasy jariyalandy. Atalghan maqala men Tarih institutynyng shygharghan "Qazaq memlekettiligi jәne Alashorda" atty zertteu enbegine qatysty qyzu talqy boldy.

"Abai.kz" aqparattyq portaly - erkin aqparat alany. Múnda oy jarystyryp, pikir talastyrugha әrkim qúqyly. Osyghan baylanysty portalymyzdyng elektrondy poshtasyna Sh.Sh. Uәlihanov atyndaghy Tarih jәne etnologiya institutynyng újymy resmy teristeme joldapty. Biz býgin atalghan zertteu enbegine qatysty Tarih institutynyng pikirin qaz qalpynda nazarlarynyzgha úsynamyz.


Sh.Sh. Uәlihanov atyndaghy Tarih jәne etnologiya institutynyng újymy 2018 jyly shygharghan «Qazaq memlekettiligi jәne Alashorda». Újymdyq monografiya. – Almaty, 2018 jyly shyqqan zertteu enbegine qatysty belgisiz tarihshy A. Qambarovtyng aitqan synyna jauap berudi jón kórdik.

Institut újymy әr júmysqa baylanysty syn aitylghanyn qalaydy. Al, syn әdil bolghany kemshilikterdi týzetuge baghyttalghany abzal. Ókinishke oray bizge syn aitushylar osy әdilettilik prinsiypin ayaqqa basypty.

A. Qambarov atty tarihshyny eshkim bilmeydi eken, degenimen onyng atyn jamylyp, Institutqa tas atushy top bar ekendigi, olardyng kimder ekendigi de belgili. Songhy 2 jylda Institut újymynyng júmysy turaly Bilim jәne ghylym ministrligine birneshe mәrte aryz da úiymdastyryldy. Institut basshylyghy men qyzmeti jayynda әleumettik jelilerde ýnemi jalghan aqparattar jazyp «Japtym jala, jaqtym kýie» deumen ainalysuda.

Olar Sh.Sh. Uәlihanov atyndaghy Tarih jәne etnologiya institutyn 6 jyl basqaryp, Institutty tereng daghdarysqa jetkizgen top. Býginde jana kelgen basshylyq institutqa dem berip, ony jerden kóterip, ayaghyna nyq túrghyzugha qol jetkizgeni olargha únamaydy. Ensesin kótergen Institutty qayta túqyrtu olardyng kókeykesti maqsaty. Ózderining qoldarynan kelmegen isti basqalardyng jýzege asyruyna qyzghanyshpen qarauda. Sondyqtan tasada túryp tas ata berudi, jasalghan júmysty jaman etip kórsete berudi jalghastyruda. Týpting týbinde qazirgi basshylardy quyp, óz maqsatymyzgha qol jetkizemiz degen jaman niyet. Kýndestik pen qyzghanysh osy topty Instituttyng býgingi әr basqan qadamyn baqylap, tyrnaq astynan kir izdeumen ailanystyryp otyr. Ol topqa aitarymyz da barshylyq. Qazaqstan qauymynan úyalyp, salghylasyp jatudy qajet sanamay jýrgen edik. Biraqta olar tas atuyn qoyar emes. Birde ashyq, birde jasyryn әngimelerin qozdatumen keledi, toqtar týrleri de joq. Bilim jәne ghylym ministrligine institut turaly týrli jalghan aqparat berude.

Instituttyng búrynghy basshylyghy “Halyq tarih tolqynynda” memlekettik tapsyrysy boyynsha 2014-2016 jyldary 146 mln. tenge memleket qarjysymen 10 tomdyq (20 kitap) Qazaqstan tarihyn dayyndap jariyalauy kerek bolatyn. Bólingen aqsha týgeldey júmsalghan. Biraqta birde-bir tom jaryq kórmegen. Sol 20 kitaptyng 1 kitabi Alash qozghalysyna arnalsa ghylym ýshin, halyq ýshin qanday paydaly is bolushy edi. Býginde biz osy ótken olqylyqtardyng ornyn toltyryp jatyrmyz. Memleketten qansha qarjy alsaq sol qarjygha sәikes, talapqa say ghylymy enbekter jariyalaudamyz. Biz 146 mln. tenge aqshany olar siyaqty dalagha shashqan emespiz. Tipten, 20 kitapty jariyalaugha “Eltanym” baspahanasyna 15,8 mln. tenge aqsha da tólengeni belgili boldy. Shyqpaghan kitaptargha qalay aqsha tólengeni júmbaq. Múnday jýgensizdikterine jauap bermey túryp, býgingi júmysty qaralaugha qanday bet kerek. Institut basshylyghyna bizder Ministrlikting taghayyndauymen keldik. Búrynghy topqa qatysymyz da, jazyghymyz da joq. Biraqta, jogharydaghy sharuanyng barlyghy olar Institutty basqarghan 6 jylda oryn aldy. Osyny esepke almay, tynysh júmysqa kirisken újymdy búzudy maqsat etu ýlken ziyandy is. Osy әdilet joly ma?!

A. Qambarovtyng atynan Institut jariyalaghan enbekti sapasyz dep kórsetu naghyz jala jabu. Sebebi, búl enbekti jazugha Qazaqstandaghy alashtanugha zor ýles qosqan ghalym, akademiyk, t.gh.d., professor Mәmbet Qoygeldi bastaghan ghalymdar qatysty. Sonday-aq, elge belgili A.M. Auanasova, G.S. Jýgenbaeva, O.M. Qonyratbaev, S.A. Asanova, A.Sh. Mahaeva, E. Saylaubay, R.Baydaly t.b. syndy tanymal ghalymdar atsalysty. Osynyng barlyghyn joqqa shygharugha úmtylys shyndyqty búrmalau emes pe? Monografiyadaghy konseptualdy problema Qazaqstannyng memlekettiligi iydeyasynyng Alash qayratkerlerining enbekterinde negizdelui. Enbekting mazmúndyq, metodologiyalyq arqauy bolghan osy paradigma monografiyada óz ornyn dúrys tapqany aqiqat. Bizding “synshylar” turaly aitarymyz «Kórmes týieni de kórmes». «Aqty aq, qarany qara», – dep aitqysy kelmeytin zalym ghalymdargha aitarymyz osy.

Áriyne istelgen júmysqa, ózderi týk bitirmey otyryp, syn aitatyndar әrqashanda aramyzdan tabylady, eger syn aitylady dep qorqynyshpen, esh nәrse istemey otyrsaq búl әlsizdikting belgisi bolar edi. Kemshiliksiz dýnie bolmaydy, degenimen «kósh jýre týzeledi» demekshi, jiberilgen olqylyqtar bolsa olardy joygha újymnyng potensialy әbden jetedi. Mysaly, songhy eki jylda  Intstiutty qarjylandyru 9 ese ósti, 20-gha juyq ghylymy ataghy bar mamandar júmysqa tartyldy. Kitapqa aitylghan “syn” arqasynda oghan ýlken jarnama jasalyp, súranystyng úlghayghanyna quanyp otyrmyz. Biraqta osynday shabuyldar kóbeye berse, biz jalghan mazmúndaghy maqala úiymdastyrushy top mýshelerin  sotqa beruge mәjbýr bolamyz.

Sh.Sh. Uәlihanov atyndaghy Tarih jәne etnologiya institutynyng újymy

Abai.kz

24 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1559
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2249
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3499