Álihan men Armannyng әngimeleri haqynda

Qazaq prozashylarynyng últtyq әdeby proseste qol jetkizgen jetistikteri әdebiyettanuda kórinis taba almay jatyr. Onyng basty sebebi últ әdebiyettanuynyng tilding jeteginde jýruinen. Ekinshisi 2000-2019 jyldar aralyghyndaghy әdeby prosess pen qalamgerler shoghyry әdebiyettanushylar nazarynan tys qalyp keledi.

Ýnsiz qalmaytyn osy bir jayt, «Abai.kz-ke» jariyalanghan Álihan Núrbergenúlynyng «Jan Azasy», Arman Ádilbekting «Joghalghan bólmeler» atty tuyndylaryn oqyghannan keyin qolgha qalam ústatyp, auyzgha sóz saldyrdy.

Dәl qazir 19-29 jastaghy egemendik dәuirining jana buyn qalamgerlerining alash әdebiyetine ne qosyp, neni әkelgeni jóninde tereng әdebiyettanushylyq zertteulerdi qolgha alghanymyz lәzim. Jana buyn әdebiyet tabaldyryghyn attady. Qalay attaghanyn ghylymy orta óz kezeginde ortaq oigha ózek etetin bolady. Biz әdebiyettanushylar endi Ortalyq Aziyalyq Týrki әlemindegi qazaq prozasy ýshin 1990-2000 jylghy tughandar shoghyrynan túratyn әdeby buynnyng ne әkelip, ne qosqanyn teoriyalyq jaqtan tújyrymdaudy kýn tәrtibindegi N1 mәsele dep kóteruge tiyispiz.

Jalpy bәshery ghylymymyzda «Ádebi piráses» termiyni mәni ashylmay jetim qozynyng kýiin keship jýr. Qazirgi alash әdebiyettanuynda onyng kezenin anyqtap, dәuirin ornyqtyru boyynsha barsha ghylymy yjdahatty júmysty әdebiyet tarihshylary men synshylar qauymy atqaryp jatyr. Al, osy úghymdy әdeby baghyt, әdeby әdis, әdeby mektep, әdeby aghym jәne әdeby ýrdispen birde jekeley, birde tútastyra baylanystyratyn últ әdebiyettanushylary ýnsiz. Nege?

Qalay desek te, qazir bireuler «әdeby ýderis» dep ornyqtyrghan atalghan termin últtyq әuezede «Ádebi piráses» dep ornyghatyn kýnde alys emes. Álem әdebiyettanuy euro/katoliktik/ hәm shyghystyq /músylmandyq//búddalyq/ nәsilshildilikpen әr kezde, әr kezende, әr dәuirde «Ádebi piráses»-ke aralasqan, aralasyp jatqan qalamgerlerin: mәngilik, ghasyrlyq, kezendik jәne buyndyq dep tórtke bólip qarastyrady. Ári mәngilik, ghasyrlyq qalamgerlikke qatysty nazariyattyq qaghidattarda dildik túrghydan Batysty – Shyghys, Shyghysty – Batys moyyndamaydy. Biraq bәri de: kezendik jәne buyndyq qalamgerler barlyghyn bir auyzdan moyyndaydy. Ári búny kózi tiri qalamgerlerge baylanysty keninen qoldanady. Al, ne erterekte, ne tayauda kelmesting kemesine mingen belgili qalamgerdi mәngilik pen ghasyrlyqqa jatqyzugha qatysty ghylymy mektepter óz pikirlerin ortagha salady. Gumanitarlyq ghylymgha qosqan ýlesining esh bayybyna barmay, әruaqty syilaudy algha tartyp, әldebireulerding atyn enshiletip, bәlensheni tanudyng eshqayda bastamaytyn sopaghyna týsip, esimderi ghylymy orta auzynda jýrgen kópke tanymal ókilderi bar, kóbisining kózi tiri týp negizin salushylary bar tarihy qalyptasqan «Ádeby filologiyalyq, mәdeniy-gumanitarlyq mektepterin» joq dep auzyn ghylymy qu shóppen sýretin qazaq ne istemek!?

Al, kezendik jәne buyndyq qalamgerler ómir sýrgen kezeni men ghasyryna oray tarihy jәne zamanalyq jaghynan ýnemi sóz etilip, bәshery ghylymdaghylardyng bәrine ortaq dýniyege ainalghan. Búdan bizding mәtindik oy marjany múhitynan asyl sóz tergen ghalymdarymyz qalys qalyp otyrghan joq. Tek әdebiyettanushylarymyz bolmasa...

Qalamdy biri – erte, endi biri – kesh ústaghan 1990-2000 jylghy 20-29 jastaghylar qazaq әdebiyet maydanyna óz týrenderin saluda. Ári olar qazir 4 taram joldyng birin tandap: ne qalamger, ne synshy, ne tarihshy, ne nazariyatshy atanbaqshy.

Ádeby tuyndy keyde tilden tys, oqyrmannyng qiyal әleminde ómir sýre alady. «Abay jolyn», «Qan men terdi» oqyghan shet eldik oqyrman qiyalymen qazaq dalasyn kezedi. Tildi belgili bir últtyng ókili ghana týsinedi. Al qalamgerding sózben salghan suretin ol audarylghan tilding barsha oqyrmany úghynady. Óz elinde maqtalghan tuyndy basqa tilge qansha jerden nashar tәrjimalansyn bәri bir oqyrman qiyaly arqyly boyynda joqty tolyqtyra alady. Tuyndy әlemi men shygharma tili bir birinen azat. Tek olardyng basyn últtyq dýniyetanym ghana qosady.

Arman Ádilbekting «Joghalghan bólmeler», Álihan Núrbergenúlynyng «Jan Azasy» atty tuyndylary tilden tys, oqyrmannyng qiyal әleminde ómir sýre aluymen qúndy.

Álihan Núrbergenúly «Qazaq әdebiyetinin» tilshisi B.Bórihanúlyna bergen súhbatynda:

«Jan azasy» әngimesindegi keyipker – adamnyng erkindigi shektelip, qúqyghy taptalghan qoghamnyng ókili. Ol jerge dәriger ghana emes, basqa da kez kelgen adam ózin qoyyp bayqasa, ózin-ózi tolyq kóre alady dep oilaymyn. Qazaq oqyramany modernistik shygharmany qalay qabyldaydy dep uayymdaudyng qajeti joq. Qazirgi jastar da, orta buyn da әr týrli baghyttaghy shet elding kitaptaryn oqyp, tanyp, bilip jýr. Bizding shygharmalarymyzgha, izdenisterimizge osynday «qabylday ma, qabyldamay ma?!» nemese «qogham dayyn emes»  degen sekildi oilar kedergi keltiredi. Qoghamgha, oqyrmangha modernistik shygharmany qabyldaytyn kýsh biz bolugha tiyispiz. Meni qynjyltatyny motivasiyalyq týkke túrghysyz kitaptardyng kóbeyip ketui. Ol kitaptar belgili bir standart negizinde nemese jýie negizinde jazylsa, qúptar edim, olar biznesting óte jenil týri ýshin jazylyp jatyr. Sóitip, bizding qoghamgha keri әserin tiygizude. «Baylyqqa jetkizu ýshin jalqaulyqty tyi» dep bir kitap jazady da, oqyrmangha jarnamalap, esh paydasyz dýniyelerimen kitapqa qyzyghushylyghy endi oyana bastaghan jastardyng sanasyn ulaydy. Sondyqtan biz oqyrman ne qabyldaydy dep jaltaqtamay, kórkem tuyndylardyng naghyz sýbelisin, keregin bere alsaq, ózderi-aq ony izdep tuyp alady» dep óz tuyndysyna týsinikteme bere ketedi. Ár oqyrman әr qily týsinetin әlem oqyrmany ýshin jazylghan intellektualdyq prozany jana beleske kóteru ýshin at salysyp otyrghanyn algha tartady.

Avtor: «...Aqyl-sanasy tolysqan qyz, әreketi bir kýnde ózgeriske týsip, tórt jasar qyzgha auysady da ketedi. «Ózim baryp kórmesem bolmas», – dedim de ýshinshi qabatqa kóterildim. Dәliz boyymen jýrip bólmelerding nómirine qaraymyn, otyz ýshinshige de jettim. Esigi ashyq, medbiyke jýr eken. Dәri qabyldaytyn uaqytyna tap kelsem kerek. Medbiyke menimen bas iyzesip sәlemdesti de bólmeden shyghyp ketti...» dep oqyrmanmen oiyngha qúrylghan tuyndysyn júrt nazaryna úsynady da, birde qúmarpaz dәriger, endi birde aruaq Ghadil, endi birde jyndy qyz keyipinde keyipkerlerin san qúbyltady. Júmbaq keyipkerli júmbaq әlem oqyrmandy ózine eliktiredi.

Personajdardyng harakterlerine, oqighalargha kuәger bolyp ony ózinshe tәpsirleushining sóz saptamnyng belgili bir jaqpen jәne shaqpen bayandaluyna baylanysty búrynghy tilshiler býldirgen dýnie qalpyna kelip: 1 jaqtan әngimeleushini – «Derbes hikayatshy»; 2 jaqtan әngmeleushini – «Jartykesh hikayatshy»; 3 jaqtan әngimeleushini – «Menshiktengen hikayatshy» degen atau tónireginde «hikayatshy obrazy» termiyni ornygha bastady. Ony jas prozashylar zamanalyq әdeby proseste jete kәdege jarata bastady. Osy tuyndy óz nәri men sólin «Derbes hikayatshy» jәne «Menshiktengen hikayatshy» bayandauy arqyly bizge tanytatady.

Jәne avtor tarapynan sanalyqpen qoldanylghan Tólen Ábdikting «Ong qolynyn» nәziragóiligi kózge úrady. Osy orayda Orys kórpesi men Fransuz kórpesin әlem jamyluy ýshin bir-birine tartpaqtaytyn qaqpaqyl termin bar. Ol M.M. Bahtin ashqan «mәtin ishindegi mәtin» dep orystar auyrlata úghyndyratyn, «dәieksózdik oilau tiypine» qatysty semiotikada R. Bart pen Yu. Kristevalar engizgen bir tuyndynyng ishinde ekinshi tuyndynyng úshyrasuyna qatysty INTERMÁTINDEMELIK (INTERTEKSTUALNOST) degen úghym bar.

Júrtty shatystyryp jýrgen bir mәsele Shyghystyng nәziragóiligining Batys topyraghynda ózindik órken jangy. Onyng qaydan kelgenin, nege Batys qalamgerleri osyghan barghanyn, basqa júrtta búryn bolghan dýnie me, әlde bir jaqtan auyp keldi me degen sansyz saualdy batys keyigqúrylymshylary mýldem basy ashyq qaldyrady. Týp negizi shyghystyq nәzira әdeby baghyty – postmodern dep ózgere ataluda.

Postmodern men modern qay dәuirding әdebiyetinde bolmasyn bar. Biraq ol әlem kelbetindegi (din, dil men mәdeniyetke baylanysty) basqasha atalghan. Batys búryn ózinde bolmaghan dýniyeni eskerusiz qaldyryp, әlem mәdeniyetinde bolghandy ózderine iyelenuden ghylymy betteri esh shimirikpeydi.

Postmodern qazaqqa aspannan týsken joq. Búryn bolghan, keyin óz jalghastyghyn proza men poeziyada tauyp otyratyn әdeby ýrdis. Sonymen...

Qazaqsha Uikiypediyada taygha tanba basqanday bylay dep jazylghan:

“Nәzira nәziragóilik (arab tilinen – jauap, úqsatu maghynasynda) – Shyghys poeziyasynda orta ghasyrlarda qalyptasqan әdeby ýrdis. Bir aqyn jyrlaghan taqyrypty keyin basqa aqynnyng qayta jyrlauy nemese alghashqy shygharmagha ekinshining “jauap” qatuy. Búl orayda bastapqy tuyndynyng sujeti, keyipkerleri, óleng yrghaghy, úiqasy, kórkemdeu qúraldary paydalanylady. Ol 11 ghasyrdan bastap saray poeziyasynda әdebiyet tartysy, aqyndyq talantty synau qúraly retinde qoldanylghan. Ferdousy sarynymen Nәzira ýlgisinde jyr jazghan Nizamidyng “Hamsasyn” baghdargha alghan nәziragóilik dәstýri 13 ghasyrdan óristey bastaghan. “Hamsagha” (“Bes kitap”) “jauap” jazu ýrdisi damyp, bir ghana “[[Lәili – Mәjnýn” dastanyna jýzden astam Nәzira jazylghan. Nizamy dastandarynyng jelisinde Dehleui, Nauai, Jәmi, Fizuly syndy shayyrlar bay múra qaldyrdy. Nәziragóilik dәstýri qazaq poeziyasynda da damydy. Alghashqy mifterden, “Qúran” jelilerinen, “Myng bir týn”, “Totynama”, “Shahnama”, “Lәili – Mәjnýn”, “Jýsip – Zyliha”, t.b. izimen jazylghan qissa, dastandar qazaq әdebiyetinde kóptep sanalady. Sonyng biri – Shәkerimning “Lәili – Mәjnýn” dastany (1907). Al Abaydyng ortaghasyrlyq shyghys dastandarynan tamyr alatyn “Eskendir” poemasynda nәziralyq ýlgiden góri “dara sipat” basym. Qazaq әdebiyettanu ghylymynda Nәzira әdeby ýrdisin M.Áuezov, Á.Qonyratbaev, B.Kenjebaev, R.Berdibay, Sh.Sәtbaeva, A.Qyraubayqyzy, Ó.Kýmisbaevtar zerttedi.”

INTERMÁTINDEMELIK degenimiz – nәzira bar bolghany sol. Osy terminge M.M. Bahtin plagiat jasap, arab tilindegi – jauap maghynasyna oray “dialogtyqtyqty” engizdi. Batys júrty búghan qúlap týsti. Orys ghylymy әlemi týbi shiykiligin bilip, Bahtindi úly filologtar qataryna әzer degende qosty. Ol oghan deyin Rable stiylindegi fransuzdyq «últtyq kýlkisinin» ónin ainaldyryp, Nisshening dionistigining shapanyn jamyldyryp, «karnavaldyqty» engizdi.

Osy fransuz mәdeniyetimen aralas-qúralastyq ony Batysqa tanytty. Orystar endi plagiatshyl ghalymdy, úly dep tanugha mәjbýr boldy. Onyng Batysta jarnamalauyna Soljenisyn siyaqty «qyrghiy-qabaq soghys» iydeologiyasy sep boldy. Ár sózi altyngha balandy. «Áyelder prozasy» degen laghyndyq әdeby baghyttyng iydeologtarynyng biri Yu. Kristeva onyng shashbauyn kóterdi.

Nisshening dionistigi klassikalyq emes әlemdi úghynumen: dýnie adamdy shetqaqpay etetin haostan, mәnsizdikten túruymen baylanysty. Osynday dýniyeni úghynu Nisshede aiqyn kórinis tabady, ghalymnyng oiynsha, túraqty bolmys degen mýldem joq, ol tek bizge qay jerde bolmasyn orynsyz tyqpalanyp otyratyn oidan shygharylghan dýniye, eng tatymsyz talgham – patologiyanyng ayasyna jatatyn mindettilik [Nisshe F. Soch.: V 2 t. T. 2. S.570-571, 266, 302.]. Tap osynday rette ateistik filosofiyalyq tәjiriybeler negizinde barlyq jәne barsha ekzistensializmge qarsy J.-P. Sartr, A. Kamu, sonymen qatar, J. Derrid bastaghan zamanalyq postmodernister de barlyq túraqtylyq, mýmkindikti joqqa shyghara otyra, logosentrizmge qarsy bitispes kýres ashty.

Bahtin bizge birinshi synyptyng oqushysynday lingvistikalyq úghym-týsinik «ózdik» jәne «ózgelik» sózdi әdebiyettanugha janalyq ashqanday engizse, Batys әdeby tuyndyda nәziralyqpen úshyrasatyn sitat, alluziy, reminissensiyalardy qoldanushy qalamgerlerdi endigi jerde «dәieksheli oilau tiypindegi» jazushylar degen bәleketti oilap tauyp, bizge de tanbaqshy bolyp otyr.

Shyghys onyng ishinde, týrki әdebiyeti búnday postmoderndikti orta ghasyrda bastan ótkerse, Batys qalamgerleri bir-birinen mәtin ýzigin alyp, endi bas ayaghy 50 jyl manayynda shygharmashylyqpen ýzdigip jatyr.

«Dәieksheli oilau tiypindegi» jas prozashylarymyzdy neonәzrashylar dep ataghan oryndy. Óitkeni, olar mәdeny kenistigimizdegi ólgendi tirlitip, óshkendi jandyryp otyr.

Júmbaq keyipkerler arqyly júmbaq әlemmen oqyrmandy ózine eliktiruge qúrylghan ekinshi tuyndy Arman Ádilbekting «Joghalghan bólmeler» әngimesi.

Avtor ózining «IShIGURO: TANYM MEN TARIHTYNG BEZBENI» atty filosofiyalyq essesinde: «...Romanda úmytu, eske alu, jad, mahabbat tórteui dialogqa týsedi. Búl arada bir nәrsede ghana ózgeshelik bar: qara sózde sheshim shygharylady, al, romanda sheshimdi әr oqyrman ózi shygharady, óitkeni romandaghy talas qarasózde jenistik alghan jýrek myrzanyng ishindegi talas. Oghan sheshim shygharugha esh avtordyng tolyq haqy joq, biraq, sizding haqynyz jetkilikti, mәrtebeli oqyrman!» deydi. Biz osy ústanymdy temirqazyq etip alyp óz oiymyzdy aitpaqpyz.

Arman tuyndysynda «ALAShTYN: ÁLEM KELBETINDEGI TANYMY MEN TARIHY BEZBENDELIP»   últ ata-anasy óz otbasynyng tórt qúbylasyn týgendemese úrpaghy qazaq ýshin jat bolyp joyylady degen miylety aqyrzamanyng elesi simvoldanady. Avtordyng júmbaq әlemining ókilderi sanalatyn – qany bir últyna kereksiz, tili bir orysqa jat orys tildi qazaqtar әlemindegi júmbaq keyipkerlerining – orys tildi úrpaqty ómirge әkelgen erli-zayyptylardyng – basyndaghy tragediyanyng ashy shyndyghy. Osynda auyr oigha qaldyratyn tuyndy: «Ony jer qoynyna bergen song әke-sheshesi kóp ótpey bólmesin ainaday etip jiystyrdy da, úlynyng barlyq kerek-jaraqtaryn otqa jaqty, sosyn birneshe adam jaldap bólmening esigi men terezesin bekittirip, qabyrghamen birdey qylyp syrlap, órnektep tastady.

– Búl tústa bólme bolghan eken-au deytúghyn iz qalmasyn, – dedi júmyskerlerge sheshesi.

Úzamay-aq búl ýide búryn osynday tórt bólme bolghanyn úmytyp ýlgirgen qarttar:

– Bizding bala sýngge mýmkindigimiz bolmady, qarandarshy, sóitip bar ómirimizdi arpalyspen ótkizgende eki bólmeli ghana ýiimiz bar, ózge eshtenemiz joq, qubaspyz... – dep kezdesken jandargha múng shagha bastady, kórshi-qolandary men tuys-tughandary da súraghandargha:

– Beybaqtar ghoy, ghúmyr boyy sharshap-shaldyqqanda artynda týtin týteter úrpaghy joq, shynynda, baqytsyzdyq, degenmen, biz de olargha jastau kezderinde balaly bolu jәiinda kóp aitqan edik, endi mine, jaghydaylary osy... – desti.

Tórt qabatty ghimarattyng birinshi qabatynyng artyndaghy alasalau qara aghashtyng bútaqtarynda bir top qargha qarqyldap otyr, búrynyraqta osynda bir terezening bolghany solardyng ghana esinde qalsa kerek.» dep ayaqtalady. Kózge óksikti jas aldyrady.

Astar mәtinning shyndyghyn tabu ýshin kórkem tuyndyny tanyp bilu mýmkin emes degen kenestik ghylymy miften arylu kerek. Kórkem tuyndynyng eng mәiegi syrt kózge birden bayqalmaytyn tek oy eleginnen ótken song ghana angharylatyn uniyversumdyq bólshektiligi óz qoyynyn ashyp, tuyndy dini tabylyp – avtor obrazy ashylyp – oqyrmandyq ózdik tújyrym jasaugha qol jetkiziledi.

Qazaq әngime janryndaghy prozashylar qalamgerlik ústanghan shygharmashylyq strategiyasyna oray qazir últ ýshin jazatyndar әm әlem ýshin jazatyndar jәne osy ekeuining sintezinen túratyn әdebiyet ýshin jazatyndar bolyp ýshke bólindi. Ony ýshke bólgizgen jas prozagerlerding әdeby tegeuirini. Ázirshe «Qazirgi qazaq әngimesindegi Renessans dәuirinin» qarlyghashtary sanalatyn Álihan Núrbergenúly men Arman Ádilbekting «Jan Azasy», «Joghalghan bólmeler» atty qos tuyndysy «Bir mәnning (alash jany men  alash adamy janynyn) dindik, dildik jәne nәsildik túrghydan týrlinshe avtorlyq konsepsiyalyq týsindirilui» túrghysynan «ólim» men «ólim» antiytezalyq dýniyetanymyn oqyrmangha ishimdegini tap dep astar mәtindey úsynady.

Qazaq әdebiyetining tarihyna kóz jibersek, bir kezderi aldynghy oryngha qaytalanbastyq, tóltumalyq shygharylyp, onday shygharmalar shoghyry «shoqtyqty qiyal» dep sanaldy. Ádeby mәtinning qúndylyghy mәlimet dәldigi men onyng qújatnamalyq sipatynda degen aghat oilar ómirge keldi. Búnyng bәri shygharmanyng ózindik ereksheligin kýiittep ketuden tuyndaghan dýniye. Ádeby tuyndynyng kózge úryp túrghan túsyn emes, onyng oy týbindegi asylyn úghynugha den qoymau osyghan әkep soqtyrady. Kórkem shygharmanyng eki qyry mәdeniyetimiz ben qoghamymyzdy amalyattyq jәne beyamalyattyq dep ekige jilikteydi. KSRO qúramynda bolghan kezde biz ózimizdi jeke azat últ dәrejesinde sezine almadyq. Álemge – orystyng kózimen qaradyq. Endi jahangha – qazaqsha kóz tiguge kiristik. Sanalary qúldyq tanbadan ada «Qazirgi qazaq әngimesindegi Renessans dәuirinin» qarlyghashtary Batysty pir tútpay, Shyghysty әspettey jahangha – qazaqsha kóz tiguge kirisip ketti.

Bostan kezende ómirge kelgen shygharmalargha janasha ghylymy túrghydan kelu kerek. Jalpy, belgili bir kezendegi әdeby proseste ómirge kelgen tanbalyq qúbylys qoghamdyq jәne túlghaaralyq (intersubektilik) dengeyde saralanady da, últtyq bәtualy pikir qaqqa jarylady. Bireuler zor әdeby tabys pen jetistik dese, ekinshileri oghan әdeby keri ketkendik dep qarsy shyghyp óz uәjdaryn algha tartady.

Búl tanylu tuyndynyng shoqtyqty tuyndygha ainaluyn ne anyqtaydy ne mansúqtaydy. Estetikalyq tatymy bar-joghy ekshelenedi. Mәtin syrtqy belgisi arqyly emes, ishine býkken tylsymdy syry arqyly qogham men mәdeniyetting bir bólshegine ainalady. Al, onyng bir bólshegine ainaluy esh mýmkin emes shygharmany mýddeli top qansha jerden qolpashtasada últ pen mәdeniyetting altyn qazyghyna esh baylay almaydy. Bir sózben aitqanda tuyndynyng syrtqy sipaty emes, ishki qúrylymy ony әlemdik mәdeniyetting altyn qoryna qosady. Dәuir tynysy men zertteushi mýddesi ýilesip, tuyndy júrtqa tanylady.

Jahúttyng – Jәutikke, Jәutikting – Jahútqa ainaluy әdebiyet tarihy men synydaghy ghalymdardyng ghana aryna syn. Jabyny – júldyz etumen, júldyzdy – jaby jasau әdebiyettanushynyng erkindegi dýnie emes, әdebiyet teoriyasynyng eshqayda adastyrmaytyn soqpaghy arqyly әbiyettanushy jabynyng – júldyzdy qyryn, jәutikting – jahútty túsy baryn aita alatyn әdeby tura biyge ainala alady. Bireuler ýshin týkke túrmaytyn qalamger tauyp qoldanghan mәtingerligi arqyly ózgelerge tәlim beretin shygharmashylyq túlghagha ainalady. Búl – әdebiyettanudyng jazylmaghan zany. Óitkeni, әdeby prosestegi әr sóz zergeri nazardan tys qalmauy kerek-aq. Amal ne shyndyq ghylymy ómirde búlay bolmay jatady.

Ábil-Serik Áliәkbar

salystyrmaly әdebiyettanushy

Abai.kz