Beysenbi, 18 Sәuir 2024
Biylik 7691 19 pikir 13 Nauryz, 2019 saghat 10:00

Maqsat Tәj-Múrat. Teniz týpten tebirenedi

Býginde әlemdik dәrejedegi alghashqy qazaq әnshisi atanyp jýrgen Dimash Qúdaybergenning halyqaralyq dengeyge kóterilgenine eki jyldan artyq uaqyt ótse de, ol turaly aqyn Onaygýl Túrjanovanyng kitapshasynan basqa terennen quzaghan tiyanaqty dýniye, tipti Qazaqstan kóleminde muzykatanushylyq maqala jazyla qoyghan joq. Esseist jazushy Maqsat Tәj-Múrat osy olqylyqtyng ornyn toltyru maqsatynda «Dimash. Kogda jajdut krika» atty kitap jazyp bitirdi. Biz oqyrman nazaryna sol kitaptyng qazaq tiline audarylghan «Jer әlemdi sharlaghan qazaq әni» deytin tarauyn úsynudy jalghastyramyz. 

(Basy myna siltemede)

Qazaq «Týlki týginen jazady» degen. Sol aitqanday Dimashqa búryn-sondy taghylyp kele jatqan aiyptyng ýlkeni – әndi әieldershe «shynghyryp» (Rinat Zayytov), «shiqyldap» (Erbolat Qúdaybergenov) aitatyndyghy. Tipti songhy әnshi qyzdy-qyzdymen «Dimashtyng dauysy dәstýrli emes, erkek әnshining dauysy lirikalyq tenor boluy kerek, al onyki – soprano» dep salghany bar.

Osy sózder qanshalyqty dúrys?

Býginge deyin mәlim bolyp otyrghan faktiler Dimashtyng әnshilik dauysy dәl lirikalyq tenorgha jatatyndyghyn anyqtaydy. Múny Singer ótip jatqanda әnshining alghashqy vokal ústazy, onyng tabighy dauysyn odan әri tәrbiyelegen Marat Áytimov birden eskertken bolatyn. Keyinirek «Mening dauysym – lirikalyq tenor» dep Dimashtyng ózi de aitqan. Sonday-aq M. Áytimov «Dimash kontertenor emes, sebebi ol tómen notalardy da erkin ala beredi» dep, jәne bir kәsiby eskertu jasaghan-dy. Ánshini bozbala shaghynan biletin, jyldar boyy aptasyna tórt ret baulyghan mamannyng búl sózine qúlaq asu kerek. Býginde osy pikirdi sheteldik vokal pedagogtar da quattap otyr. Solardyng biri Elena Limon-nyng jazuynsha, «Dimash – falisettik dauysty sheberlikpen mengergen tenor». Sonymen birge mamandar әnshining qajet jerde baritonalidyq tenormen de, dramalyq tenormen de aita beretinine nazar audarady. Mysaly, keyingi «Greshnaya strasti», «Lubovi ustavshih lebedey» kompozisiyalarynda búl dauys týrleri әn dramaturgiyasynda ishinara qoldanylsa, әnshi 2013 jylghy «7 әn» telekonkursynda «Kinәlama әnin bastan-ayaq baritonalidyq rok stiylinde, 2017 jylghy Singer bayqauynda Konfesso-ny týgeldey dramalyq tenor retinde oryndap shyqty.

Demek, Dimashtyng әnshilik dauysy esh alaydasyz, bokstaghy salmaq (69 kg) siyaqty qazaqtyng er әnshilerining «menshikti» dauys týri – tenorgha, sonyng ishinde әlemdegi eng bәseke qabiletti joghary tenorgha jatady.

Sol siyaqty onyng dauysyn birynghay sopranogha aparyp telu de esh syn kótermeytin pikir. Soprano – negizinde dauys auqymy (diapazony) – do 1 oktavadan bastalyp, - do 3 oktavagha deyin jetetin operalyq әiel әnshiler vokaly. Ortaghasyrda, Italiyadaghy barokko dәuirinde erlerding joghary, biyik dauysyna estetikalyq dilgerlik tuyp, osynday barokkolyq repertuargha arnap Rossi, Karissimi, Franchesko dy Milano, Zannetti, Gendeli siyaqty belgili kompozitorlar sopranolyq kantatalar jaza bastaghanda olardy oryndaugha er adamdardy, dәliregin aitqanda, arnayy aqta etilgen er balalardy tartqan. Biraq dýniyede siyrek te bolsa azban (kastrat) emes erkek sopranolar da kezdesedi, olardy «taza sopranister» dep ataydy. Erbolat óz súhbatynyng bir jerinde soprano dauysty er balalar «jýz jylda bir tuyp túrady» degeninde osy jaghdaydy menzep, Dimash sonday qúbylys degendi aitqysy kelgen boluy kerek. Ras, ondaylar búryn bolghan, biraq bizding zamanymyzda taza sopranshy jalghyz әnshi bar, ol – moldavan operalyq soliysi Radu Mariyan. Dauysynyng biyiktigi S4 – S6 diapazonyndaghy taza sopranogha deyin jetetin Radu tabighy kastrat («endokrindik kastrat»), yaghny dauys biyiktigi aghzadaghy endokrindik ereksheliktermen baylanysty әnshi retinde baghalanyp otyr. Basqasha aitqanda, ol er bala sopranosyn («perishte dauys») eske salatyn tabighy dauystyng iyesi. Osy biregey dauystyng saqtalyp qaluyna negiz bolghan nәrse, deydi mamandar, Radudyng dauysynyng bozbala shaqta mutasiyagha úshyrauy әdettegiden úzaqqa sozylghan jәne dәl osy syn kezende oghan italiyan kompozitory Flavio Koluzzo kezdesip, sonyng jetekshiligimen vokal ónerinen sabaq alghandyqtan dauysynyng biregeyligi joghalmay saqtalady. Dimashtyng әnshilik tarihy bir esepten Mariyannyng basynda bolghan osy jaghdaygha kelinkireydi. Qazaq әnshisi әkesinen lirikalyq maqpal tenor dauysty enshilegen, sonymen birge onyng dauysynan da, boyynan da anasynan bitken asyl qasiyetter kórinip túr, әsirese búlaqtyng ýnindey, hrustaliday taza, biyik soprano dauysy. Sodan boluy kerek, Dimashtyng bala kezdegi negizgi dauysy soprano týrinde belgi beredi (Batysta onday balalardy «boy-soprano» deydi) jәne ol ózi oqyghan muzykalyq studiyadaghy horda qyz balalar jetispegendikten múghalimderding talabymen bala sopranosymen aitugha mәjbýrlenedi. «Qyzdarmen birge aitpaymyn» dep qansha jylasa da, mutasiya kezenin ol osy dauys týrimen ótkizgen. Ádette tenor tessituraly әnshilerding boy-soprano dauysy 10 — 12 jasta joghalyp ketedi, al dauystyng synuynyng jalpy randomdyq merzimi 12—20 jas aralyghyn qamtidy, yaghny osy kezende negizgi, tabighy dauys qalyptasyp boluy kerek. Soghan sәikes Dimash shamamen on bes – on altygha kelgende onda tenor, bariton, tipti bas siyaqty erkekke tәn tabighy dauys týrleri nyshan tastaydy, biraq ghajaby sol, basqalarda búl kezende әieldik soprano dauys joghalyp ketip jatsa, Dimashta ol joghalmay, dәl Mariyandaghyday taza qalpyn búzbay qala beredi. Radu Koluzzony keziktirgeni siyaqty, Dimashqa taghdyr Áytimovty jolyqtyrghan. Múndaghy gәp ózi de әn aitatyn songhysynyng pedagogtik darynynda ghana emes, ony ústaz retinde tәrbiyelep shygharghan kenestik muzykalyq bilim beru jýiesining ereksheliginde, yaghny klassikalyq baghytynyng kýshtiliginde. Valentina copper degen bir әleumettik jeli paydalanushy: «V muzkolledje, gde uchilsya Dimash, ryadovye studenty-tenora poit «operu» kak raspevku», – dep qolmen qoyghanday etip jazghany bar edi. Osy orayda Marat Oljabayúly da Dimashtyng kolledjde oqyp jýrgende Chaykovskiydin, Rimskiy-Korsakovtyn, Grinkanyng romantikalyq notalargha toly operalaryn naqyshyna keltirip túryp oryndaghanyn әngimeleydi. Belgili reseylik vokal pedagog Oliga Donskaya bolsa ózining Dimashqa arnaghan vokalidyq taldaularynyng birinde ol aitqan S.O.S. kompozisiyasyn «tragediyalyq ariya», yaghny operalyq tuyndy dep baghalady. A la opera mәneri emes, taza opera dep otyr. Taghy bir reseylik әn jattyqtyrushysy Oliga Pesluaktyng anyqtauynsha, solist búl kompozisiyada dauystyq baspen órley otyryp, 2-shi sopranogha jetedi. Jәne bir sraptamalyq baghalauda eng tómengi baritondyq registrmen baryp-baryp, sopranolyq eng shyrqau notalar arqyly ysqyrauyq registrge shyghyp ketetindigi aitylady. Ispan әnshisi, әri muzyka mamany Pablo Vargas «Greshnaya strasti» әnining oryndalu mәnerine taldau jasay kelip, ondaghy әuenmen keletin vokaliz bólikting sopranomen jәne dauysty dirdektete otyryp (vibrato) oryndalghanyna nazar audarady. Al avstraliyalyq muzyka mamany, әri gitarashy-muzykant Reyched Hayekting (Rached Hayek) payymdauynsha Dimash Fusion janry stiylinde, yaghny operalyq stilide, bir mezgilde er adamnyng jәne әiel adamnyng dauysymen shyrqaydy jәne búl rette әnshining dauys auqymy әiel dauysynyng auqymynan da joghary.

Demek, Dimashtyng dauysy – býginde әlemde tendesi joq jәne bir tújyrymmen sipattap aitugha kelmeytin biregey de siyrek dauys. Tәniri ózi syilaghan tabighy dauys, sonyng ishinde biz «soprano» dep otyrghan jaratylysynda bar jәne sonyra akademiyalyq vokaligha tәrbiyeleu jolymen kýsheytilgen dauys bóligi de sol Alla bergen syidyng qúramyna kiredi. Qaytalap aitayyq, soprano – Dimashtyng asa bay dauys palitrasynyng bir ghana kesegi. Búl syidyng ólsheuli uaqyty bar ma, joq pa, ol jaghy ajaldy pendege mәlim bolmauy da kәdik. Er әnshining ótpeli kezendegi dauysy keyde 25 jasqa deyin sozyluy mýmkin. Osy orayda Meiram Shotai esimdi yutuberdin: «Dimash siyaqty shyrqau biyik әuezben kókke shyghynu – әnshining siyrek dauysyn syngha salatyn sәt... Dimashtan ylghy da shyrqau, shyghan dybystardy kýtuge daghdylana bastaghan júrt osy tústa qúmardan shyqqanday qaryq bolady. Múnday súranysty birer jol qanaghattandyrugha bolghanymen, óner qaghidasyna syya bermeydi», – degen sózi bir jaghynan oy salarlyq sóz.

Jә, ony endi uaqyt kórseter, bizding búl jerde aitpaghymyz, sopranonyng Dimashtyng negizgi dauys týri emes ekendigi. Jogharyda dәleldegenimizdey, Dimash tenor dauysty, biraq ózining oryndau stiylinde bas, bariton, lirikalyq, baritonalidy jәne dramalyq tenor dauys týrlerimen qatar sopranony da birdey qoldana beretin әnshi. Eng ýlken ereksheligi, ol solardyng әrqaysysyn bir әnning mólsherinde tolyq vokalidyq diapazondarymen orynday otyryp, shygharma kompozisiyasyna alabóten bitim-qúrylymmen әdemi jymdastyryp jiberedi. Búl jerdegi mәsele Dimashtyng tenor dauysy jay tenor emes, onyng «diy-gradasiya» ne «biyazy tenor» delinetin týrine jatatyndyghynda bolsa kerek. Diy-gradasiya er adamnyng dauysyna әiel vokalyna tәn keninen samghau bitiredi, osydan kelip dauys nәzik jynystylargha tәn shynyltyr sezimtaldyq boyauymen boyalady. Dimash óz dauysyndaghy osy erekshelikti týisikpen sezinu arqyly soprano tabighatty diapazonyn vokalidyq shyghandau kezinde kuliminasiyalarda paydalanatyny angharylady: qytay muzyka mamany Fu Linning dәleldeuinshe, Dimash alghashqy joghary notalardy – S5 – V5 týrindegi eki liniyaly oktavalardan túratyn superjoghary notalardy oryndaydy, biraq sonyng ózinde de onyng kómeylik dybystary ónin búzbaydy, rezonanstyq dengeyi búrynghysynsha kýshti, taza kýiinde qala beredi, mine, dәl osy sәtte diy-gradasiya azdap koloraturamen әshekeylenedi. Osylaysha, deydi qytay mamany, Dimash belikanto tehnikasy men koloraturalyq soprano týrindegi әnshilik dauys arqyly ózindik derbes oryndau stiylin týzeydi. Songhy akademiyalyq vokal týri Dimashtyng birqatar әnderinde basym baghytqa ie bop ketetin tәrizdi, belgili opera әnshisi Liza Qisyqovanyng Dimash eng joghary shekti soprakutiko notalargha barmasa da, operagha auysqan jaghdayda odan Mosarttyng «Siqyrly sybyzghysyndaghy» Týn patshayymynyng partiyasyn yaky Fariynelly repertuaryndaghy ariyalardy emin-erkin shyrqap kete beretin sopranist әnshi shyghatynyna bek senimdi ekendigi turaly pikirin osy túrghydan qabyldaugha bolady. Alayda Dimashtyng oryndaushylyq dauystary ishindegi soprano aiqyn vibratoly, joghary notalargha qabiletti ózgermeli koloraturalyq soprano ma, әlde lirikalyq-koloraturalyq soprano siyaqty aralyq týr me, bolmasa ol Lara Fabian siyaqty mamandardyng qúlaghyna perishte dauys (liy-soprano) kýiinde shalynatyn estradalyq registrdegi joghary notalardy asqan sheberlikpen qoldanu ma, búl súraqtardyng basy әli kýnge ashyq qalyp túr. Áyelderding soprano registri túraqty, al er әnshilerding sopranosy (kontralito) ólshemge syimaydy, ol óte variabelidy, ózgermeli. Sodan da Dimashtyng dәl qay dauys týrimen әn salyp túrghanyn aiyra almay daghdarasyn. Degenmen, synshylar, bayqastap qarasanyzdar, Dimash qalay bolghanda da ómirde er adamgha tәn kәdimgi qonyr dauyspen sóileydi ghoy, yaghny óz dauysy — synshylar «shynghyrma», «shinkildek», «shiqyldaq» dep әliptep jýrgen әiel dauysyna ýsh qaynasa sorpasy qosylmaytyn dauys. Jogharydaghy Mariyan da sóitedi, tipti bireulerding súrauy boyynsha juan bas dauyspen gýr ete qalatyn kezi bar eken, sóite túra Radu sopranomen ghana shyrqaydy, al Dimash bolsa dauystyng tórt týrine birdey erkin bara beredi. Mamandardyng ortaq pikirinshe, vokal tarihynda búryn-sondy múnday jaghday bolmaghan. Beri qoyghanda, kópshilik aldynda, sahnagha shyghyp әn aitudyng tarihy onday oqighany bilmeydi, biraq, qúdayshylyghyn aitayyq, onashada, az ayada neshe týrli dauysqa salyp qúiqyljytqan sanlaq erkek әnshilerding bolghany jayynda az-kem derek úshyrasyp qalady. Ataqty Shalyapin keyde ýi-ishi, dos-jarandarymen otyrghanda әr dauystaghy partiyalardy bir ózi oryndap shyghady eken, alayda onysyn kóp kózinen tasa ústaghan, әitpese bas dauysty Shalyapinning Peterburgting opera teatrynda sopranomen әn shyrqap túrghanyn júrt kórse ne bolatynyn kóz aldynyzgha tek elestete beriniz. Sol siyaqty Mýsilim Magomaev ta onasha otyrystarda óz әriptesterining týrli dauystaryn naqyshyna keltirip parodiyalaghan jәne әnshining «Bremendik muzykanttar» mulitfiliminde әrtýrli dauystaghy ýsh personajdyng әn nómirlerin kelistirip salghanyn bilemiz. Ártýrli dauysta, sonyng ishinde әieldik joghary notalarda әn salghan ónerpazdar qazaqtyng әnshilik dәstýrinde de kezdesedi. Mysaly, Aqtóbe-Orynbor jaghynda mәshhýr bolghan Ákimgerey Qostanúlynyng «Edil boyy» deytin әnin soprano dauysty Kýlәsh Bayseyitova, Biybigýl Tólegenova jәne Zeynep Qoyshybaevalardyng ghana oryndauy tegin bolmasa kerek. Múhittyng nemeresi Shayhy óte joghary tessiturada shyrqaghan, onyng osy ónerin enshilegen shәkirti Gharifolla Qúrmanghaliyev 30-shy jyldary sahna syrtynda túryp yaky az ayada (sheteldik mamandardyng ótinishi boyynsha) shyrqap salghanda dauysy ýshinshi oktavanyng –my notaly diapazonynda taza sopranogha kirip ketetin edi deydi estigender. Akademik Ahmet Júbanovtyng jazuynsha, Múhit dәstýrindegi jәne bir әnshi, respublikanyng enbek sinirgen artiysi Jýsip Seyilov tipti qyzyp ketkende ózining asa joghary lirikalyq tenorymen Gharifolladan da asyp baryp, әielderding «dauys baqshasyna» enip ketedi eken. Osy әnshilerdi jandy dauysta tyndaghan muzyka bilgiri A. Júbanov búl órede olardyng dauysyna falisettik oryndau aralasqan edi dep eshqashan aitpaghan, ol әngimeni taza soprano tónireginde órbitedi. Sebebi, taza sopranshylar falisettik registr aralastyrmaydy, әndi tútastay, ne bir kesegin tolyq diapazondy dauys týrimen oryndap shyghady. Falisetke әdette registrlik biyiktigi әiel әnshilerding messo-soprano jәne soprano dauystary sәikes keletin kontertenor әnshiler barady. Mutasiya kezinde kontertenordyng dauysy synyp, bala kezdegi sopranosy men ality tenorgha, baritongha, bas dauysqa ózgeredi, biraq falisetpen alit jәne soprano tessiturada aitu qabileti saqtalyp qalady. Marqúm Erik Qúrmanghaliyev býkil Kenes Odaghy boyynsha birinshi shyqqan osynday kontertenor, yaghny konteralit әnshi edi. Ol kezde búl asa shetin jaghday bolyp sanalatyn, sodan da talantty әnshining ghúmyry tragediyamen ayaqtaldy. Qazirde kózqaras ózgerdi ghoy, sondyqtan kontertenorlar da qaptap shyghyp jatyr. Osy qatardan polyak Yasek Lachkovskiydi, amerikan Adam Lambertti, Mayra Múhamedqyzynyng ústazy fransuz kontralitosy Filipp Yarkovskiydi, orys rok-vokalynyng ókili tenor-alitino Valeriy Kiypelovty, Sergey Penikindi, Pavel Pushkindi, ózbek Sardor Millanony, әzerbayjan Ilham Nazarovty ataugha bolady. Biraq búlardyng barlyghy da jogharyda aitylghan «falisetshi» kontertenorlar. Faliset qospay alitta ne sopranoda shyrqaytyn erkek әnshi tabighatta óte siyrek. Jynystyq jetilu kezinde ondaylardyng dauysy asa ózgeriske úshyramay, joghary tabighy biyiktigin saqtap qalady. Mәselen, sol azdyng kórnekti ókili, yaghny «endokrindik kastrat» Rassel Oberlin tenor dauysymen qatar esh falisetsiz alit tessiturasynda aita beredi. Onday mysaldardy kóre otyryp keybir sheteldik mamandardyng Dimashtyng joghary registrli dauysyna «falisetto» qosaqtaytyny, tipti sol arqyly oktavany jogharylaytyny deytini týsiniksiz. Sirә, qúlaqtary óz Batysyndaghy falisettik kontertenorlargha әbden ýirengendikten bolar. Dimashtyng ataghy Qytayda dýrkirep shygha bastaghanda-aq onyng falisettik registrdi paydalanbaytynyn, tómengi jәne joghary registrlerdi pernesinirlerdi әdettegidey jymdastyra otyryp, dybystargha birdey dәrejede tolyqtay toltyratynyn Marat Áytimov, professorlar Laky Kesoglu men Ayman Músahodjaeva, diriyjyor-muzykant Abzal Muhitdenov siyaqty ózimizding mamandar anyqtap túryp aitqan-dy. Osy túrghydan kelgende Dimashtyng jogharydaghy alit, sopranomen aitatyn «falisetshi» kontertenorlar, tipti falisetsiz «naghyz kontertenor» Oberlin siyaqtylardan basty aiyrmashylyghy – onyng әnshilik dauysyn dәl alghanda óte joghary jәne jenil tenor, nemese diapazony e (f)-gha deyin jetetin tómengi alit dauys dep sipattaugha bolatyndyghy. Búl tәnirden óte siyrek beriletin syi, ony Alla taghala bizding qazaqtan shyqqan siyrek talanttyng ghana tandayyna nota qylyp darytyp otyr, endeshe osy ghajayyp qúbylysty baghalamay, kerisinshe «dәstýrli emes», «erkek dauysy emes» dep, әldeneni menzey kýstәnalau, júmsartyp aitqanda, bilmestik, sauatsyzdyq, sonyng saldarynan qolda barymyzdy kópe-kórineu baghalamau. Biz HHI ghasyrda ómir sýrip otyrmyz, al Batys sonau XVII ghasyrda-aq osynau biyik, joghary dauysy bar әnshilerding qadirine jetip bolghany sonshalyq, sol ýshin de qúrbandyqqa barghan jәne múny dәstýrli oryndaushylyqtan auytqu dep eseptemegen. Ras, dәstýrli qoghamdarda tylsym saz dýniyesi adamnyng erkin alyp, yrqyn biylep ketpeui ýshin joghary, shyghan dauystardy әdeyi tejeytin tyiym (tabu) jýiesi júmys istegen, mysaly, Syr boyynyng ghajayyp biyik dauysty jyrshy-әnshisi Tasbergen bir kýni dauysyn ýiirip-ýiirip әkep, tórtinshi shyrqauynda shyghangha bet alghanda otyrghan qarttar «Boldy, Tasbergen! Ne, túqymyna ketsin dep dep otyrsyng ba?!» dep zekip toqtatyp tastaghanyn muzykagha zertteushi Alma Qúnanbaeva jyrday ghyp jazady. Aday Qarasay jyr tolghaghanda kenet dauyl túryp, kiyiz ýidi tónkerip, shelektep janbyr jauyp, qara aspandy sugha aldyratyny da bolghan oqigha. Soghan qaramastan, qúdaya toba, basqada emes, bizding qazaqta fenomen әnshilerding shyghuy tolastar emes. Salystyru ýshin aita keteyik, ózining múghamdarymen, ashug ónerimen danqty әzerbayjandardan búryn-sondy bir kontertenor (onda da keyingi kezde) — Ilham Nazarov qana shyghyp otyr, al qazaq songhy bir ghasyrda ghana әlemge dәstýrlisi bar, zamanauy әnshisi bar birneshe ghajayyp dauys iyesin syilady. Jәne solardyng bireui de bizding synshylar kýdiktenetindey «dәstýrli emes baghdardy» ústanbaghan, — turasyn aitqanda, qyzteke emes. Osy orayda muzykalyq sauatty әleumettik jeli paydalanushy Ghany Hasenov bylay dep jazady: «Dimash ne kak nekotorye «kontr-tenory», poslushav vizg kotoryh kajetsya chto slushaeshi transvestita. Bylo gde-to v prostorah yutuba sravnenie v vysokih notah mujskih ispolniyteley, tam daje polovina pevsov vyglyadit kak jenopodobno. Dimash je drugoe delo; u nego bariton shikarnyi, nedavno slushal ego vystuplenie v Kitae, kajetsya pesnu Divy Plavalaguny — v konse byl moment s sochnym basom, vot eto ya ponimai, diapazon». Birqatar әnshiler, mysaly, Aleks Permyakov osy orayda Dimashtyng vokal boyynsha sana tónkerisin jasaghanyn aita kep: «On nepostijiym!!! Etot parenyok perevernul moy ponyatiya o vokale. Ya vsegda schital svoi «jenskui» chasti diapazona brakom. A eto dostoinstvo», — dep aitady.

Osy sóz — sóz. Endeshe jalpy júrt osylay dep otyrghanda aitysmen aqynnyng Dimash jayyndaghy әngimege Krishtianudyng gomoseksualistigin әkelip qosaqtauy qay sasqany?! Eger synshy osy jerde belgili portugal futboliysining dәstýrli emes seksualdyq baghdaryn Dimashtyng ózi aitqan erekshe emes әn aituyna jәne erekshe emes týr-әlpetine әkep shendestirip otyrsa (al mәnmәtinde onday emeurin, ekeuin telu ynghayy aiqyn seziledi), múnyng ózi isting zandyq jaghynan dәrmensiz (dәlelsiz) jәne moralidyq-etikalyq túrghydan kisining ar-namysyna tii boluy sebepti sottyq talap-shaghym beruge tartar edi. Sol siyaqty Ronaldudy Internettegi qauesetterdi maldanyp gomoseksualist atau da dәleli kem, úshqary pikir (futbolisting geteroseksualdylyghy jayly әngimeler bar, biraq dәleldenbegen). Ágәrәky osy sóz qúlaghyna tiyse, tórt balanyng әkesi Krishtianu ghaybatshyny bylay shygharyp alyp, erkekshe sóileser edi. Portugal futboliysining qazaqsha qaqpaytynyna jәne Dimash pen onyng ýi-ishi siyaqty qúdayyna qaraghan jandargha tap kelgenine shýkirshilik aitsyn Rinat, deging keledi eken múndayda.

Osy rette, Dimashtyng týr-әlpeti erkekshe emes yaky ony qytaylar әdeyi qyzsha boyandyryp-jasandyrady degen pikirding de ayaghy jerge tiymey túrghanyn aitu jón. Ol artisting sahnalyq obrazy ekendigi talaydan beri aitylyp-jazylyp kele jatqanymen, Rinat jәne onyng kompaniyasy dәl osyny mәselening mәselesi etip, tistey qatyp qayta-qayta kóteruden jalyghar emes. IYә, ol obrazdy oilap tapqan qytaylar. Dimash «Ne bel keter, ne belbeu keter» dep alghash Chanshagha ayaq basqanda, qytay produserleri men muzyka mamandary odan super-star әnshi shyghatynyn kasting kezinde-aq angharyp, sonyng nәtiyjesinde Singer stilisteri men maykaperleri ony konkursqa dәl osy túrghydan dayarlaghan. Dimashtyng ózi de sәn jurnalynyng betinen týse qalghanday kórikti de symbatty jigit qoy, - iyә, jigit, yaghny ol eng aldymen er adamnyng óndi fizikalyq tiypi bolyp tabylady, әitpese oghan dýnie jýzining myndaghan qyz-kelinshegi erkek retinde ghashyq bolyp qalmas edi ghoy. 2018 jyly jazda bloger Maqpal Núrpeyisova óz beynearnasynda «Eng óndi 30 top-qazaq jigitteri» deytin viydeo ornalastyrdy, onda birinshi bolyp Dimashtyng sýgireti berilgen. Beynesujet qysqa uaqytta jýzge juyq komment jinady, sonyng jartysy qazaqtyng eng óndi erkegi retinde Dimashty ataghan. Qytay stilisteri zamanauy tehnologiyalar kómegimen әnshining osy tabighy kelbetine kelbet qosyp, әri tynymsyz izdenister nәtiyjesinde sol kelbetining kem-ketigin jasyryp, odan әri ajarlaghan. Búl rette olar korey stilisteri siyaqty әieltaqylettes jigitter beynesin jasaudy әdeyi oigha alghan dey almas edik (Ontýstik Koreyada әielden erkek kóp), sebebi, múnyng ózi kóptegen elderdegidey syrttyng yqpalyna, aldymen korey mәdeniyetining yqpalyna úshyrap bara jatqan qytay jastaryn jat әserlerden qorghau jónindegi Qytaydyng memlekettik mәdeniyet sayasatyna shalys týser edi.Bizdinshe, hanzu stilisterining artistik stilige beyimdiligi ilgergi ortaghasyrdaghy halyqtyq sisuy teatrynan bastap grim saludy maska salugha deyin jettiktirgen últtyq dәstýrmen kóbirek baylanysty. Sonday-aq Qytay búrynghy kommunistik elder arasynan kapitalistik jýiening dәmin alghash tatqan el ekendigin de eskeru jón — 80-shi jyldardyng orta sheninde, búl el naryqtyq sosializmge kóshe bastaghanda-aq qytay jastarynyng boylary sorayyp ósip, Aziyadaghy ózderi qúralyptastardy tez arada basyp ozghany esimizde. Sodan otyz jyl ótkende Beyjing kóshelerinen Maskerany men Joze Fonte (qytay futbol klubtarynda oinaytyn argentin jәne portugal legionerleri) siyaqty óte boyshang jigitterdi keziktiru kәduilgi nәrsege ainaldy. Hanzu elinde túrmys jaghdayynyng kýrt jaqsarghanyn olardyng betterine qarap ta biluge bolady: bir qaraghanda, týsirushiler telestudiyalargha ylghi-ynghay jýzderi appaq únday kәrlen quyrshaqtardy ghana jinaytynday әser qaldyrady, al shyndyghynda múny әdettegi kosmetikalyq kýtim degennen góri makiyajdyng qytaylyq ereksheligi dese layyq: songhy jyldary búl elde tabighy efir maylary men altyn kristaldar negizinde әzirlengen kollagendi kosmetikany kýnige qoldanu týsirilim aldynda grim salu sekildi әdettegi jaghday bolyp otyr. Onyng ýstine Dimash bir jylda super-stardan mega-stargha ainalghannan keyin onyng sahnalyq beynesin jasau isine Amerikada Merayya Keri, Beyonse siyaqty estrada «júldyzdaryn» sәndep jýrgen Zilidy sekildi belgili mamandar da tartylyp otyr. Yaghny mega-star dәrejesindegi qazaq әnshisining sahnalyq kelbeti Qytaydyng jymysqy sayasatymen emes, eng aldymen әlemde ortaq qabyldanghan shou biznes zandylyghymen qalyptastyryluda. «Kórmes týieni de kórmes» — odan da aitysmen jәne sol siyaqty úyatmender qoldaryna taba ústap alyp, «Smak» formatty telehabarlargha qalmay qatysatyn qazaq jigitterin nege kórmeydi, «Ou, jigitter, qazaqtyng erkegi eshqashan qatynbasshalap, ydys-ayaqqa aralaspaghan, ghayyp-ghadetimizde joq әdetti bastamanyzdar»,— dep, nege solardy syn tezine salmaydy?! Reti keldi, aita keteyik, ómirde Dimash asýige jónsiz jaqyndamaydy, ýide әiel adam bolmay qalghanda ghana tamaq әzirleydi eken, onyng ózi de bir ghana tagham týri — italiyandyq rodzotti. Býkil Shyghys aktrisalarynyng arasynan birinshi bolyp Kann kinofestivalining arnauly jýldesine ie bolghan bizding Samal Eslyamova әlemge aqylyna kórki say qazaq qyzynyng ómirlik serigine adaldyghyn, eline, ýi-ishine, әieldik daghasyna aqqu-adaldyghyn, tabighy súlulyghyn qalay tanyta alsa, Dimash ta aldymen bir sózdi, er minezdi, tәrbiyeli de bekzat, sonymen birge ózin qarapayym ústay alatyn qazaq erkegining sapa qasiyetterin dýnie jýzine pash etude jәne dәl osy qasiyetterining arqasynda onyng da, Samaldyng da aldynan ýlken ómirding esigi aiqara ashylyp otyr. Sóitip búl eki jas qarapayymdylyq — adam boyyndaghy eng taptyrmas qasiyet ekendigin dәleldedi. Aytysker aqyn bir jyldan keyin ne bolghanyn kórdi, biraq sóz lәmine qaraghanda endi birer jyldan keyin ne bolaryn da Kók bazardyng janynda qúmalaq salyp, bal ashyp jormaldap otyrghan siyaqty ghoy, endeshe onyng ýmitin ýzip, tótesinen bir-aq aitayyq: Alla qalasa, arada endi birqydyru uaqyt ótkende Dimash әlemdik dengeydegi túlgha bolyp qalyptasyp qana qoymay, 191h85 proporsiyaly grenaderge, keyingi buyndargha ýlgi bolatyn naghyz erkektik etalonyna ainalady. Shójelerdi kýzde sanaudyng kókesi sonda bolady.

Jalpy bizde әnshi tóniregindegi bir basylyp, bir órship túrghan gender mәselesinde ózine eriksiz nazar tiktetetin bir jaghday bar. Erkek synshylargha onyng әieltaqylettes týri únamaydy, әiel synshylar bolsa dene bitimi qaghylezdeu, әri tym jas dep tabady. Eki jaqtyng da әngimesi, basqa gәp qúryp qalghanday, syrt poshymnan asa almay jatyr. Óner jayynda bir auyz sóz joq. Órkeniyetti әlemde ónerpaz tóniregindegi әngime eng aldymen shygharmashylyq jayynan bastau alar edi, al ishine artisting jeke ómiri, garderoby, әmiyany, t.b. kiretin ónge mәsele óner iyesining namysy men sezimin qorlau bolyp sanalady. Bizge Dimashtyng әnderi eng aldymen adamdargha demalys, joghary estetikalyq sezim, rahat syilauymen, tyndaushygha quanysh, senim, ómir sýruge degen erik-jiger beruimen qúndy da qymbat ekendigin týsinetin kez jetti. Búl әnderdi tyndap, olardaghy tabighy ýilesimdilikti jiti sezingen sayyn búl dýnie tirshiligine kelgenine, ahiyretke jarqyn jýzben oralatynyna baqtiyar bolasyn. Igori Krutoydyng «Dimash óz tyndaushysymen gharysh arqyly tildesedi» degen sózin dәl osy túrghyda túryp qabyldau kerek. Álemdik muzykanyng Uolter Afanasief, Lara Fabian, Alessandro Safino, Ali Bano tәrizdi sanlaqtary da qazaq әnshisin tilmen jetkizgisiz osy fenomendigi ýshin baghalap otyr. «Óz elinde әulie bolmaydy» degen shylghy ras eken, әlemdik túlghalar osy ónerge tamsanyp, qabaghat qayran qalyp jatqanda bizdegi keybir kerauyz kekirlerding betaldy «shynghyru» deytini kisining kýlkisin keltiredi-aq.

Ádilin aitu kerek, Dimashtyng aiyrym vokal ónerin qabyldamaytyndar bizding elde ghana emes, TMD aimaghy elderinen de tabylady. Mysaly, avtorlyghyn «Ila I» deytin býrkenshik esimmen býrkemelegen bir yutuberding «Dimash poyot horosho, slov net, no po-moemu slishkom mnogo stal krichati» dep jazghany bar. Osynda әngime bolyp otyrghan Konfessa әnin «Ánshi» bayqauy ótip jatqan kezde jarty saghattyng ishinde 5, 6 myng adam tyndaghany bar, al ózge konkursqa qatysushylar búl uaqyt mólsherinde 200-400-dey ghana qaralym jinaghan-dy. «Jenilgenning sózi qúrysyn» deytin-aq jer, biraq osy tústa orys tilindegi osy tektes syn aitylghan, sonymen birge Dimashtyng dauysynyng saqtaluyna alandaushylyq bildirgen jәne pikirlerdi attap ketsek әdiletsizdik bolar edi. Ýsh pikirding ýsheui de Adagio kompozisiyasy haqynda. Osy әndi alghash oryndaushy Lara Fabiannyng ózi biyik baghalaghan jәne konkurs etapynda birinshi oryndy dausyz iyelengen kaver-versiyanyng qatardaghy, biraq muzykalyq sauaty bary anyq keybir tyndaushylar tarapynan dәl biyik registrli notalary ýshin syngha úshyrauy qalay?!

(Jalghasy bar)

Abai.kz

 

19 pikir