Beysenbi, 25 Sәuir 2024
Áne, kórding be? 8533 25 pikir 25 Jeltoqsan, 2018 saghat 12:29

Qazaqty deportasiyalaugha qúmar sottyng qauqary Peregudagha jetpey otyr

Keshe Almaty qalasyndaghy Bostandyq audanynda sot prosessi ótti. Qazaqtar qazaqsha sóilegeni ýshin qazaq qyzy Ásel Nazarbaevany soqqygha jyqqan Resey azamaty Diana Peregudany elden alastau (deportasiyalau) mәselesi qaraldy.

Anyghyn aitqanda, qaralghan joq. Sot otyrysy bastalmay jatyp ayaqtaldy. Býgin sol turaly jazamyz.

10-jeltoqsan kýni qabyldanghan sheshim bar. Ol boyynsha Almaty qalasyndaghy Bostandyq audandyq sotynyng sudiyasy Mezgilbaeva G.E Almaty qalalyq Ishki ister departamentining aryzy boyynsha azamattyq is materialdarymen tanysyp shyqqan. Sóitip, QR Azamattyq prosessualdyq kodeksting (APK) 382, 268, 269 baptaryna sýiene otyryp, QR Zannamalaryn búzghany ýshin Diana Peregudany elden shygharu isin 24-jeltoqsangha, yaghny keshegi kýnge, saghat 15:40-qa belgilegen.

Bizding biluimizshe búl ashyq sot prosessi bolatyn, onyng ýstine azamattyq prosess. Sondyqtan Dianany elden quu mәselesi qaralatyn búl sotqa biz de qatysqandy jón kórdik. Orbita 2 yqshamaudanyna (Bostandyq audandyq sotyna) bardyq. Sotqa barghan eki adamnyng biri - Ásel Nazarbaeva, ekinshisi - Núrgeldi Ábdighaniyúly (Abai.kz aqparattyq portalynyng shef-redaktory, yaghny osy joldardyng avtory).

Bizding kórgenimiz...

Biz 15:35-te bardyq. Esikting túsynda jol silteytin eshkimdi tappaghan son, sot ghimaratyn araladyq. Sudiya Mezgilbaevanyng prosessi qay zalda ótip jatqanyn sondaghy júrttardan súrastyrdyq.

Biz sot ghimaratynynyng ishinen Diana Peregudanyng advokatyn jolyqtyrdyq. Janar Ysmaghúlova (nemese Ismagulova) deytin kelinshek janymyzdan asyghys-ýsigis ótti de ketti.  Al Diananyng ózi týgili kólenkesi kórinbedi. Aryz berushi Almaty qalalyq IID ókilderin de kózimiz shalghan joq.

Sóitip jýrgende esik telmirgen ekeuimizge Bostandyq audandyq sotynyng qyzmetkeri jolyghyp, sot otyrysynyng ayaqtalghanyn aitty.

Bizge týsindirgeni boyynsha...

Janaghy jigit Diana Peregudany elden deportasiyalau isi boyynsha ótken sot otyrysynyng hatshysy - Ernis Almas Erkinúly deytin azamat eken. Sonyng aituynsha, sot otyrysy keyinge shegerilgen. Sotqa Diana Peregudanyng advokaty ghana qatysqan. Ózi kelmegen. Al bizding kózimizge kórinbegen Almaty qalalyq IID ókilderi sotqa qatysypty.

Búl ashyq sot prosessi. Oghan kelip qatysugha, sot otyrysyn tyndaugha bolady. Al Ásel Nzarbaevanyng sot otyrysyna qatysu turaly ýsh ret bergen ótinishining ne ýshin eskerilmegeni jayly hatshy Almas Erkinúly mýlde bilmeytin bolyp shyqty.

«Kelesi sot otyrysy 26-jetoqsan kýni saghat 11:00-de bolady. Sot otyrysyna qatysu ýshin 10 minut búryn kelinizder. Qalghan súraqtarynyzdy jazbasha joldanyzdar» dedi Almas Erkinúly.

Keshegi sottyng qorytyndysy

Keshegi sot otyrysy ainalasy 5-10 minuttyng ishinde, bastalmay jatyp ayaqtaldy. Dәlirek aitsaq, keyinge shegerildi. Al oghan qatysugha barghan Ásel ekeuimiz sot zalyna kirip te ýlgermedik. Diana joq, DVD-ny da kórgen joqpyz.

Sonda qalay?  Jauapker, onyng ýstine ózge elding azamaty, qylmys jasaghan, onysyn sot dәleldegen, aiyptaushy ýkim shygharghan azamattyng isi qaralyp jatsa (jay is emes, elden quu turaly is), onyng sot otyrysyna qatyspauyna bola ma?

Bolady eken-mys. Janaghy Almas Erkinúly deytin prosess hatshysy aitty. «Búl qylmystyq is emes, azamattyq is» dedi bizge.  Osymen tәmam. Kelesi sot 26-jeltoqsanda bolady.

Endi Diana Peregudanyng búghan deyingi jasaghan qylmysy turaly aitayyq.

Esterinizde bolsa biylghy jyldyng 5-sәuiri kýni Bostandyq audandyq sotynda qazaq tiline qatysty sot prosessi ótken. Ol sot otyrysynyng egjey-tegjeyi Abai.kz aqparattyq portaly jariyalaghan «Qazaqtar qazaqsha sóilegeni ýshin... qazaq qyzy soqqygha jyghylghan» atty maqalada bayandalghan. Bolghan jaydy qayta bayandap jatpayyq, tynysyp shyghamyn degen oqyrman bolsa, silteme mine: https://abai.kz/post/68453

Áueli sot prosessining negizgi figuranttary jayly: Jәbirlenushi – Ásel Nazarbaeva. Últy qazaq, Qazaqstanda tuyp-ósken. Qazir de Qazaqstanda túrady. Al jauapker – Diana Pereguda deytin kelinshek. Qolynda ústaghany Reseyding qyzyl pasporty. IYә, Resey azamaty.

Nәpaqasyn, nanyn qazaq jerinde tauyp jýrgen Pereguda Diana men Ásel Nazarbaeva arasyndaghy janjal neden bastalghan?

Ózgelerge óktem sóilep ýirenip qalghan, óitpese ótteri isinip, ólerdey búlqan-talqan bolatyn, imperiyalyq sanadan arylmaghan, aryludy armandamaytyn, qayta ansaghan ýstine ansay týsetin orys shovinisterining otany -  Reseyding basy býtin reziydenti – Diana deytin dolygýl qazaq jerinde baybalam salyp, býlik shygharghan edi. Diana – ózara ana tilderinde, yaghny qazaqsha sóilesken satushylardy sala-qúlash tilimen tildep, kemsite sóilep, kekireye kýlgen. Olargha arasha týspek bolghan Ásel Nazarbaevagha kýsh qoldanyp, qol júmsaghan. Ayausyz tepkining astyna alyp, balaghattaghan. Qazaqstan Respublikasynyng Memlekettik tilin, qazaq tilin – «neponyatnyy yazyk» dep kemsitken. Búnyng barlyghy sotta dәleldendi.

Isti sudiya – Kvan Elana Robertovna deytin kisi jýrgizgen edi. Sot prosessining auany búzaqylyq bolghanymen, mәselening týbi qazaq tiline kelip tireledi.

Al belgili zanger Abzal Qúspan Ásel men qazaq tilining mýddesin qorghap, aqyry biraz jyl búlynghyrlanyp túrghan búl isti ayaghyna shygharghan bolatyn. Sotta Ásel jendi. Áselmen birge qazaq tili jendi. 13-sәuir kýni Abai.kz aqparattyq portalynda «Áselding jenisi – qazaq tilining jenisi!» atty maqala jariya boldy.

Sol kýni oqylghan sot ýkimining mazmúny bylay: Diana Pereguda Qazaqstan Respublikasynyng Qylmystyq kodeksining 293 baby, 1-tarmaghy boyynsha kinәli dep tanyldy. 2 jylgha shartty týrde sottaldy. Jauapker Diana Pereguda jәbirlenushi Ásel Nazarbaevagha 1 million tenge kóleminde materialdyq jәne moralidyq shyghyn ótep beretin boldy.

Peregudanyng jasaghan qylmystyq is-әreketi – 2016 jyldyng jeltoqsan aiynda QR Tәuelsizdigining 25 jyldyghyna oray jariyalanghan amnistiyagha sәikes kelgendikten jazasy jenildetildi.

Sot ýkimi boyynsha kinәli dep tanylghan Diana Pereguda ózine mindettelgen materialdyq jәne moralidyq shyghyndy tolyqtay ótep boldy.

Keyin Ásel men Abzal Almaty qalalyq Ishki ister departamentine aryz jazyp, Diana Peregudany Qazaqstannan deportasiyalaudy talap etken.

Ol boyynsha qalalyq IID aryz berip, keshe Dianany Qazaqstannan quu isi qaraluy kerek edi. Keshegi sottyng barysy qalay órbigenin jogharyda aittyq.

 Peregudany Qazaqstannan deportasiyalau isin ayaghyna shygharmay qoymaymyz

Abzal Qúspan, zanger:

- Maghan deyin búl ispen ýsh advokat ainalysqan. Al biz eng bastysy 9 ay boyy dúrys tergelmey, qayta-qayta qysqartylyp, sotqa jetpey qalyp jatqan iske kirisip, sotqa jetkizip, sotta aiyptau ýkimin shyghartqyzdyq.

Shyndyghyna kelsek, Dianagha ózimizding jergilikti qazaqtar tarapynan naqty kómekter kórsetildi. Ol Dianany eki qazaq azamatynyng qorghaghanyn aitpay-aq, qoyayyn, jaraydy. Biraq, bizge qarsy astyrtyn júmys jasap, Dianany qorghaghan adamdar boldy. Jәne ol adam biyliktegi yqpaldy adamdardyng biri bolsa kerek, Almaty IID-ne óte qatty sózi jýrdi. Aqyrynda biz Astanadaghy IIM men Bas Prokuraturanyng aralasuynan keyin ghana búl is sotqa jetti.

Sotta da biraz qiyndyqtar bolyp, aqyry kinәli dep tanyldy. Shartty jazagha kesildi. Odan moralidyq jәne materialdyq shyghyn retinde 1 million tenge ótemaqy óndirilgen bolatyn. Onyng ózin biz mәjbýrli týrde oryndattyq. Sebebi, Diananyng belgisiz kómekshileri, qoldaushylary oghan djip (markasyn bilmeymin) kóligin alyp bergen. Biz sony bilip, arestke qoyghyzdyq. Sodan keyin ghana Diana 1 million tengeni ótep berdi. Onyng ózi birneshe aigha sozyldy. Áueli óz erkimen tóleuge 1 ay uaqyt berildi. Ony tólemegen son, is sot oryndaushylaryna týsti. Sot oryndaushylary onyng kóligine arest qoydy. Sóitip baryp ol әlgi somany ótep berdi.

Sodan keyin, 1 ay turasynda Almaty qalalyq IID-ne biz jazbasha aryz týsirdik. Qoldanystaghy zannama talaptaryna sәikes, QR territoriyasynda bir ret nemese eki ne odan kóp mәrte qylmystyq nemese әkimshilik qúqyq búzushylyq әreketter jasaghan shetel azamattary QR territoriyasynan shygharylady. Búl Diana búghan deyin de әkimshilik qúqyq búzushylyq jasaghanyn biz anyqtadyq. Odan bólek, bizge qatysty, naqty qoghamgha qauipti qylmystyq is jasap otyr. Qylmystyq isterdi abaysyzda jәne qasaqana jasalghan qylmystyq ister dep ekige bóletin bolsaq, búl qasqana jasalghan qylmystyq is bolyp sanalady. Búzaqylyq qasaqana әri qoghamgha qauipti qylmystyq ister qataryna jatady. Sol sebepti de, Almaty qalalyq IID talap-arazy sózsiz oryndaluy tiyis.

Mysal retinde aita keteyin, qazir ózim ainalysyp jatqan taghy bir is, ol – balasy Qazaqstangha kelip, «eki ret әkimshilik is jasady» dep Qytaygha qaytarylyp jibergen ata-ananyng isi. Onyng otbasy, kishkentay sәbii osy jaqta qaldy. Ata-anasy zar jylap otyr. Jalghyz balasy eken. Sol jalghyz balasyn Qytaygha qaytaryp jiberdi.

Biz Qytaydan, Mongholiyadan, Ózbekstannan kelgen últy qazaq azamattardy isi sotqa jetpey, qysqartylsa da, әkimshilik qúqyq búzdy dep, deportasiyalap jatyrmyz. Al endi myna Resey azamaty Dianany qylmysy sot arqyly dәleldense de, ony deportasiyalaugha dәrmensizdik tanytyn otyrmyz.

Biz osy uaqytqa deyin qyryghyna shydadyq qoy. Diana Peregudany Qazaqstannan deportasiyalau isin ayaghyna shygharmay, Dianany elden shygharmay qoymaymyz.

Ózge elding azamaty qazaq tilin «neponyatnyy yazyk», dep, al adamdaryn «mambety» dep kemsitken...

Ásel Nazarbaeva, Diana soqqygha jyqqan qazaq qyzy:

- Keshegi sotty óziniz kórdiniz. Ne masqara mynau? Ózge elding azamaty, Qazaqstanda bir emes birneshe ret qúqyq búzushylyq ister jasaghan. Ony jәne sot dәleldep, shartty jazagha bolsa da sottaghan.

Endi sonday adamdy Qazaqstannan deportasiyalaudy nege sonsha sozyp otyrghanyn týsinsem búiyrmasyn.

Diana búghan deyin de biraz uaqyt Reseyde, Kemer oblysynda túrghan. Ózi memlekettik tilin «neponyatnyy yazyk», dep, al adamdaryn «mambety» dep mensinbeytin Qazaqstangha sonshalyq tis-tyrnaghymen jabysyp, ketkisi kelmeuining jalghyz sebebi bolsa kerek. Erteng Reseyge barsa, ol jaqta Diana eshkim emes.

Ekeuimizding aramyzda bolghan kezekti bir appelyasiyalyq sotta «zdesi ushemlyait moy prava» dep jylarman bolghan edi. Aqyry onyng qúqy búzylyp, ózi «jәbir kórip» jýrse, ketpey me, Reseyge?!

Biz ózge elding azamaty Qazaqstanda birneshe ret qylmys jasasa da ony deportasiyalaugha asyqpaymyz...

Týiin. Diana Pereguda Resey azamaty. Qazaqstan Respublikasynyng zannamalaryn birneshe mәrte búzghan. Konstitusiyada anyq jazylghan QR Memlekettik tili – qazaq tilin «neponyatnyy yazyk» dep kemsitip, onyng zandy azamattaryn «mambety» degen. Odan qalsa, QR Azamatyn ayausyz tepkilep, soqqygha jyqqan. Búnyng barlyghyn sot rastap, oghan aiyptau ýkimin shygharghan. Sóitip shartty týrde 2 jylgha sottaghan. Endi osynday adamdy deportasiyalaugha ne kedergi?

Deportasiya – memleketten túrghany mәjbýrlep shygharu degen sóz. Kóbine deportasiya basqa memleketke shyqqan shetel azamattaryna nemese azamattyghy joq adamdargha qoldanylady.

Diana ózge memleketting adamy.

QR 2014 jylghy 3-shildedegi № 226-V QRZ Qylmystyq kodeksining «Jaza týrleri» dep atalatyn 40-babynyng 3 tarmaghynda «Qylmystyq qúqyq búzushylyq jasaghany ýshin kinәli dep tanylghan adamgha negizgi jazamen qatar mynaday qosymsha jazalar:

-sheteldikti nemese azamattyghy joq adamdy Qazaqstan Respublikasynyng sheginen tysqary jerge shygharyp jiberu qoldanyluy mýmkin», dep,

Al «Sheteldikti nemese azamattyghy joq adamdy QR sheginen tysqary jerge shygharyp jiberu» dep atalatyn 51-baptyng 1-tarmaghynda: «Sheteldikti nemese azamattyghy joq adamdy Qazaqstan Respublikasynyng sheginen shygharyp jiberu osy adamnyng Qazaqstan Respublikasynyng aumaghyna kiruine bes jyl merzimge tyiym salu belgilene otyryp, mәjbýrleu tәrtibimen oryndalady», 2-tarmaghynda: «Sheteldikti nemese azamattyghy joq adamdy Qazaqstan Respublikasynyng sheginen tys jerge shygharyp jiberu jazanyng qosymsha týri retinde taghayyndaluy mýmkin jәne jazanyng negizgi týri ótelgennen keyin oryndalady», dep taygha tanba basqanday anyq jazylghan.

Diana Pereguda óz jazasyn ótep bolghanyn jogharyda aittyq. Ózine mindettelgen materialdyq jәne moralidyq ótemaqyny da tolyq ótep boldy. Endi ne kedergi?

Sóz sonynda biyl Almaty әuejayynda bolghan myna bir oqighany mysal etkendi jón kórdik.

2018 jyldyng 3-mamyry kýni Almaty әuejayynyng shekaralyq baqylau qyzmeti otbasymen birge elge kelgen Jaynagýl Ghajapqyzyn «oralman kuәligi jaramsyz dep tanylghan» degen syltaumen ainalasy 3 saghattyng ishinde elden deportasiyalaghan edi. Jaynagýlding kýieui Núrseyit Tólegenúly QR Azamaty, olardyng 2 jastaghy úldary Aqjol Núrseyitúly QR Azamaty edi. Ózinde  Oralman kuәligi bolghan. Ol turaly Abai.kz aqparattyq portaly alghash bolyp mәsele kótergen: https://abai.kz/post/69884

https://abai.kz/public/index.php/post/70645 

Sol kezde ekiqabat Jaynagýldi jaghdayyna qaramay eki jasar úlynan aiyryp, elden qughan ek. Nemese otbasy bala-shaghasy ýshin shekara búzyp kelgen Sayragýldi de sýireley alyp elden qumaq boldyq. El bolyp, júrt bolyp aqyry Sayragýlge «Pana izdeushi túlgha» deytin kuәlikti әzer berdik. Sayragýl nәmi qazaq bola túra, Qazaqstannyng azamattyghyn, azamattyq týgili Bosqyn mәrtebesin әli kýnge alghan joq.

Sayragýlding de, Jaynagýlding de últy qazaq. Qazaq qyzdaryn shetke qughangha әli jetken bizding qúzyrly organdar bóten elding azamaty, ózi qylmysker Diana Peregudany elden alastaugha qúlyqsyzdyq tanytyp otyrghany qalay?

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz

25 pikir