Beysenbi, 28 Nauryz 2024
Bú ne mazaq? 10966 20 pikir 10 Qyrkýiek, 2018 saghat 09:50

Dos Kóshim. Ereymentaudaghy jaghday tilaralyq kiykiljing tughyzuy mýmkin

Ereymentaulyqtar 15-16 qyrkýiekte audandarynyng qúrylghandaryna 90 jyl tolghanyn atap ótpekshi. Osy toygha tartudyng «kókesin» oblystyng әkimi aldyn-ala berip qoyghangha úqsaydy - qazaqtildi audannyng әkimdik qyzmetine qazaq tilinen maqrúm jandy taghayyndapty.

Audannyng atqaminer azamattary әli esterin jinay almay otyr. Úyalghan tek túrmas degendey, orystildi jana әkim men orys tilin bilmeytin auyl әkimining arasynda bolghan әngimeni anekdotqa ainaldyryp, bizge de aityp berdi. Ne kýlerimdi ne jylarymdy bilmey men túrmyn.

Ókinishke oray, búl – etimiz ýirenip ketken, qalypty oqigha siyaqty. Memleketting tilin bilmeytin myndaghan basshylar arqalaryn kenge salyp, qyzmetterin atqaryp, jaybaraqat jýrip jatyr. Óz memleketining tilin bilmeytin Parlament deputattary, senatorlar bar, tilderin shaynap sóileytin ministrler men әkimder de jeterlik. «Arhitolerentty» memleketting «arhitolerantty» («namyssyz» degen sózding balamasy dep týsininizder) qazaqtildi azamattarynyng bir bóligi búl jaghdaygha mәn bermeuge tyrysyp, orysshagha bas shúlghudan jazbasa («bastyghyng soqyr bolsa, bir kózindi qysyp jýr» degen ústanym), taghy bireuleri ertengi kýni men qyzmetin oilap ishten tynyp jýr. Qúdaygha shýkir, qazaqtildi azamattardyng basym kópshiligi qostildi jandar, olargha orys tilin týsinu qyiyndyq keltirmeydi. Al «menimen qarym-qatynas jasau ýshin sender mening tilimdi ýirenip alyndar, al men senderding tilderindi ýirenip әure bolmaymyn» deytinder, osyny jaqsy paydalanuda.

Alayda, búrynghy Kenes Odaghynda bolghan elderding de, Qazaq elining de tildik jaghdayy jyl ótken sayyn ózgerip keledi. Songhy mәlimetterge qaraghanda, ózbek azamattarynyng 60 payyzy, tәjikterding 67 payyzy orys tilin mýldem bilmeydi eken. Qyrghyz aghayyndardyng da teng jartysy orys tilin «qaqpaydy». Al gruzinderding ishinde orys tilin biletinderding songhylary - 90-jyldary әskerge barghan jandar... Baltyq jaghalauyndaghy elderdi aitpay-aq qoyalyq. Al qazaq azamattarynyng ishindegi orys tilin bilmeytinder - 18 payyz. Sondyqtan, mening oiymsha, Ereymentaudaghy oqigha – әli aldymyzdan shyghatyn, býginnen bastap naqty sheshimin tappasa, tilaralyq kiykiljinge alyp keletin tótenshe jaghday. Býgingi qoghamnyng túraqtylyghyn saqtap otyrghan qostildi qazaq qauymy birtildilikke auysqan uaqytta  (búl – tabighy zandylyq, ony toqtatudyng jalghyz joly – qazaq tilining ornyna orys tiline memlekettik status beru), eki tildik toptyng ózara týsinisui – qoghamdyq-әleumettik problemagha ainalady. Estuimshe, Ereymentau audanyndaghy eki auyldyng әkimi – kezinde oralman ataghyn alghan, «ana tilimde erkin sóilep, ómir sýrsem eken!» dep eline kelgen azamat. Olar orys tilin bilmeydi jәne biluge de mindetti emes. Ángime eki әkimde de emes, sol jerde ómir sýrip otyrghan barlyq qazaqtildi azamattarda, olardyng ózining ana tilinde (jәne memleketting tilinde) sóileu qúqyghynda bolyp otyr. (Menimen pikirlesken azamatardan «endi ne isteymiz, orys tilin ýirenemiz be...» degen siyaqty sózderdi de estip qaldym).

Búl, ókinishke oray, - býgingi biylikting bolmysy. Qazaqtildi audangha qazaq tilin bilmeytin әkimdi taghayyndaghan basshy – ne memleketting sayasattan eshqanday habary joq adam, nemese ashyqtan-ashyq qazaq halqyna qarsy arandatu jasap otyr. Mening basqa berer bagham joq. Eng qorqynyshtysy - Oblystyq mәslihattyn, memleketting basqa da baqylau organdarynyng ýnsiz otyrghany...

Al Ereymentaulyqtardyng aldynda eki ghana jol túr: biri - ózderining ana tilderinde sóilep, ana tilderinde jazudy jalghastyru da, ekinshisi – shege tauyp alyp, birining kózderin biri shygharu («bastyghyng soqyr bolsa...»).

Aytpaqshy, Ereymentaudyng kireberisinde Bógenbay batyrdyng eskertkishi túr. Ereymetau – barsha qazaqtyng qúrmet tútatyn, jaudan beti qaytpaghan Bógenbay batyrdyng eli.

Dos Kóshim, qogham qayratkeri

Abai.kz

 

 

20 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1562
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2256
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3523