Senbi, 20 Sәuir 2024
Anyq 6619 7 pikir 22 Tamyz, 2018 saghat 07:15

Atyrau jastaryn kim qarulandyryp otyr?

Atyrau oblysy boyynsha qazaq jastarynyn bir-birimen qyryq pyshaq bolyp qyrylyp tóbelesui ýlken bir ózekti mәselege aynalyp otyr. Tipti jas bolghanda da besikten shyqqan beli әli qata qoymaghan, auzynan ana sýti qúrghamaghan uyljyghan jas óspirimder!  Búlardy әli enesin emip jýrgen laqtar dese de bolady. Búlargha әli әskerge baru da erte, búlar әli mektep qabyrghasynda jýrgen oqushylar! (Oqushy deyin desen qandyqol qylmyskerler).  

Al osy balalargha sonsha qatygezdik pen ayuandyqty ýiretip jýrgen kimder? Ata-ana ma, әlde qogham ba? Balanyn qorshaghan ortasy ma, әlde týrli baghyt-baghdar siltep otyrghan shekteusiz әleumettik internet jeli me? Balalar arasyna týiini sheshilmeytindey jik salushy kimder? Búl balalardy sholaq myltyq, pnevmat sekildi týrli tapanshalarmen qarulandyryp otyrghan kimder? Tek qarulandyryp emes, búlardy qarjylandyryp otyrghan kimder? Tútas bir auyldy bólshektep, oghan atau berip otyrghan kimder? Búlardyn artynda qanday kýsh, qanday iydeologiya iyeleri otyr? Búlardyn artynda biymәlim bir kýsh iyesi bolmasa júmysy joq, qaltasynda kók tiyn qara baqyry joq jas bala qarudy qolgha qalay týsiredi? Búlardyn artynda "ústalyp qalsan kómek beremiz, tiyn jinaymyz, sharuany sheship tastaymyz" degen bir senimdi kýshter bar. Ózderinshe bayaghy ortaq týsinik, "obshekovskiy ponyatiya".

Búlardyn qyrylystary ne jer dauy, ne jesir dauy emes. Últshyldyq pen eldikke tittey de qatysy joq. Myqty bolsa, basshylarynyn (glovari-vojaktarynyn) tittey de namysy bolsa jer dauyna aralasar edi ghoy, eli ýshin kýreser edi ghoy. Jýgensiz ketken jastardyn el tynysh, aydyn amanynda bir-birin ayausyz soqqygha jyghyp, sony óltirip, jer jastandyryp jýrgenderi eriksiz qabyrghandy qayystyrady eken. Qansha shanyraq opat boldy, qansha ata-ana qayghygha batyp qara jamyldy. Jastar suisidten bir óledi, tóbelesten jәne ólip jatyr. Osylardy baqylap, osy jastargha analiyz jasap otyratyn úiym ne orta bar ma ?

Mysaly, Qúlsaryda 1 men 3-shi yqshamaudan qatar ornalasqan. Bar bolghany ortasyn bir ghana asfalti jol bólip túr. Álde búlardyn ómirlik "qyjaqtaryna" sol qara syzyq sebep bolyp túr ma? Onda joldy sýrip kýrep tastayyq ne aqpen syrlap tastayyq! Mysaly, ózi alaqanday 1 yqshamudan ýshke bólingen. Arghy basy "Shanhay" dep atalady. Búl atau Aqtóbe qalasynda da bar. Búl Shanhay atauy Qyzylqogha audany Saghyz aulyna da kirip ketken. Saghyz, Múqyr, Miyaly auyl jastary da bólinip-bólinip alyp bir-birin asqan qatygezdikpen qyryp jatyr. Qansha jas qyrshynynan qiylyp o dýniyege attanyp ketti. Qanshasy ómirlik mýgedek bolyp qaldy. Manghystau oblysy Aqshúqyr auylynda da osy kórinis, ol jaqta da ólgen jastarymyz bar.

Bizdin el Livan ba, Siriya ma? Mynaghan bir toqtau bar ma? Myna shaytaniy jauyngerlerge, yaghniy ibilistin әskerlerine shekteu qoyatyn bireu bar ma? Shanhay degen ne? Biz kimbiz sonda? Shanhayshylar kimder? Auyldyn bedeldi, namysty azamattary qaydasyndar? Auylda kónekóz qariya, aqsaqal-abyzdarymyz bar ma? En bolmasa, bayaghysha aytqanda "avtoriytet, smotryashiy" siyaqty bireulerin bar ma? Habarlassandarshy, bas qosyp jospar qúrayyq!

Biz qazir tynyshtyqta otyrghan elmiz! Biraq, bylay da bola bermeydi. Aldymyzda bizdi nebir syn saghattary kýtude. Ertengi kýni artymyzgha eredi degen, ertengi kýni bizdin úlan-baytaq jerimizdi, el-halqymyzdy qorghaydy degen jastarymyz bir-birin ayausyz qyzyl qan qylyp qyryp jatsa, onda myna týrmen 2050 ge deyin jer betinen qazaq últy joyylyp keter qaupi bar eken. Jastardyn bir-birimen itshe qyrylysyp shybynsha ólui eshkimdi alandatpaytynyna tanym bar. Qyrylyp jatqan balalar bizdin sonymyzdan ergen jas buyndarymyz emes pe? Búlar óz qazaq, óz músylmandarymyz emes pe? Búlar bizdin úrpaghymyz emes pe? Sonda myna tóbeles, myna ólimge bey-jay qarap otyra beruimiz kerek pe?

Myna kelensizdikti el-halyq bolyp qolgha alayyq, kýshpen bolsa da toqtatayyq! Qayta auyl men auyl tóbelesteri týsindirme júmystary jýrgizilui sebepti toqtady. Áytpese, búryn saydyn ishindegi tóbelester say sýiegindi syrqyratatyn edi. Al endi, alaqanday yqshamaudan tóbelesterin toqtata almasaq ne bolghanymyz? Arty qayghyly tóbelester bolmashy nәrseden bastau alyp otyr. Bireui "ne" deydi, ekinshisi "je", bitti, otqa tamyzyq qúiyldy dey ber. Nege eki esek ýshin týgel auyl bir-birimen qyrylu kerek? Ekeui jekpe-jekten qoryqsa o bastan qúiryqtaryn qysyp jýrmey me? Al endi eki tarapqa da qoldau bildirushiler, erushiler, boshyqtyrushylar: "men dosymdy satpaymyn, men ol ýshin túramyn" - deytinder. Túrady deyin desen, polisiya tabaldyryghyn attaghan sәtten-aq bir-birin sata jóneledi, birden óz qara basyn qorghaugha kóshedi, sol ýshin týrli tәsilge baryp jala da jabady. Sol ma myqtylyq? Biz mynanday qoyanerlermen qayda barmaqpyz? El sengen erlerimizdin qylyqtary mynanday bolsa, bolashaq rasynda da búlynghúr eken

Túrar Shapqara

Abai.kz

7 pikir