Júma, 29 Nauryz 2024
Betbúrys 7169 30 pikir 16 Mamyr, 2018 saghat 12:26

Europarlamentte Qytaydaghy qandastarymyzdyng jayy talqylandy

Shy tóraghanyng basqaruyndaghy Qytay biyligining óz elindegi az últtargha, sonyng ishinde etnikalyq qazaqtargha maqsatty týrde jýrgizip jatqan sayasy qysymy jayly az jazghan joqpyz. Ásirese, búl qughyn-sýrgin byltyrdan beri eselene týsti. Shy tóraghanyng taqty óle-ólgenshege «privatizasiyalau» sayasaty shenberinde, nauqandyq shara retinde bastalghan baqylau býginde adam qúqyqtaryn ayausyz búzugha  baghyttalghan kәnigi mehanizmge ainaldy.

Osy mәselege baylanysty Brusselide alqa-qotan jiyn ótti. Europarlament deputattary Almaniyadaghy qandasymyz Ómirhan Altynnyng ýshbu haty negizinde Qytaydaghy qazaqtardyng jaghdayyn talqylady. Búl turaly býgin redaksiyamyzgha Ómirhan Altynnyn ózi habarlasyp aitty.

Jiylys 15-mamyr kýni ótken. Brusselide. Europarlamentting Adam qúqyqtaryn qorghau jónindegi komiyteti ókilderi men Europarlamentting deputattary Shyghys Týrkistandaghy adam qúqyqtarynyng aktualidy mәselelelerin sóz etti.

Piyer Antonio Panzer

Jiyndy Komiytet tóraghasy Piyer Antonio Panzer (Pier Antonio PANZERI) myrzanyng ózi jýrgizip otyrdy. Kezdesuge Parlament mýsheleri men Halyqaralyq Adam qúqyqtaryn qorghau úiymdarynyng ókilderi qatysqan. Osy jiynda Ómirhan Altyn myrza Adam qúqyqtary jónindegi komiytetting tóraghasy Piyer Antonio myrzagha Qytaydaghy etnikalyq qazaqtardyng mәselesi bayandalghan hatty tapsyrdy.

Aqyry Qytaydaghy qazaqtardyng qudalanyp jatqany jayly aqpar Europarlamentke jetti. Ony jetkizgen Almaniyada túratyn qazaq – Ómirhan Altyn. Ómkeng ótken jyly dýniyejýzi qazaqtarynyng 5-qúryltayynda kezekten tys sóz alyp, Qytaydaghy qazaqtardyng qiyn jaghdayyn Elbasyna tikeley mәlim etken edi.

Sofiya Richardson

Ómkenning haty oqylyp, týsinikteme berilgennen keyin alghashqylardyng biri bolyp Sofiya Richardson (Sophie RICHARDSON) hanym sóz aldy. Ol «Human Rights Watch» Halyqaralyq Adam qúqyqtaryn qorghau úiymynyng Qytay burosynyng basshysy.

Richardson hanym songhy uaqta Shyghys Týrkistanda az últtargha, sonyng ishinde etnikalyq qazaqtargha qarata adam qúqyqtarynyng adam sengisiz tәsildermen óreskel búzylyp otyrghanyn aitty.

Richardson hanym,  Europarlament jәne ózge de Halyqaralyq úiymdardy

tym kesh bolmay túryp atalghan sayasy qysymdy toqtatu ýshin Qytay ýkimetine qarsy әserli sharalar qoldanugha shaqyrdy.

Ulrich Delius

Bú jolghy jiynda Qytay biyligining qasaqana qysymyna úshyrap jatqan etnikalyq qazaqtar mәselesi basa aityldy. Ásirese, Ómirhan Altynnyng arnayy dayyndap kelgen bayandamasyn Adam qúqyqtaryn qorghau jónindegi bilikti maman Ulrich Delius (Ulrich DELIUS) oqyp, ondaghy jaghdaydy egjey-tegjeyli bayandady.

Yohim Zeller

Aytpaqshy, osydan keyin sóz alghan Europarlamentting taghy bir deputaty Yohim Zeller (Joachim ZELLER ) myrza da qazaqtar mәselesi jayly sóz sóiledi. Ol mamyrdyng 10-11 kýnderi Astanagha Europarlament delegasiyasy sapynda kelip ketken edi.

Ol ózining Astana sapary jayly bayanday kelip, Qazaqstan Ýkimetining Europarlamentpen birlese júmys isteuge әzir ekenin aitty.

Sonday-aq, Zeller myrza, Qazaqstan Ýkimeti Qytaydaghy qazaqtar mәselesine diplomatiyalyq jolmen aralasuy jәne tiyisti kómek beru kerektigin aitty.

Zeller myrza, Qazaqstan Ýkimetining Qytaydaghy qazaqtargha qoldau kórsetuge niyetti ekendigin aita kelip, Europarlamentti Qytay Ýkimetine qarsy shara qoldanugha shaqyrdy.

Abiygeyl Aliys

Ómirhan Altynnan jetken aqpargha sýiensek, Europarlament jiynyna qatysqan barsha deputattar men Halyqaralyq úiym mamandary búl joly Qytayda qysymgha úshyraghan az últtardyng ishinde etnikalyq qazaqtardyng jayyn kóbirek sóz etken. Tipti, Europarlamentting mýshesi Abiygeyl Alis (Abigail ALICE) hanym da Qytaydaghy etnikalyq qazaqtardyng mәselesi jóninde sóz sóilep, tiyisti shara qoldanu kerektigin aitqan.

Lars Adaktuson

Uajid Han

Barbara Lochbiyler

Qytaydaghy az últtar, sonyng ishinde etnikalyq qazaqtardyng mәselesin talqylaghan búl jiynda sóz alghan Parlament mýsheleri  Lars Adaktuson, Uajid Han, Komiytet tóraghasynyng orynbasary Barbara Lochbiyler hanym Qytaydaghy Adam qúqyqtaryn taptau әreketi búghan deyin eshbir memlekette bolmaghan dengeyge jetkenin,  Europarlamentting jәne Halyqaralyq úiymdardyng sayasy qysymdy dereu toqtatugha, adamdardyng qorqynyshsyz, ýreysiz, beybit qatar ómir sýruin qamtamasyz etetin sharalardy meylinshe tez arada qabyldau kerektigin aitqan.

Sonday-aq, Europarlamentting búl bas qosuynda Ómirhan Altynnyng Qytaydaghy qazaqtardyng mәselesi bastan-ayaq, egjey-tegjeyli bayandalghan haty Parlament mýshelerine aghylshyn jәne nemis tilderinde taratyldy.

Sóitip, Brusselide alghash ret Qytayda qysymgha úshyraghan etnikalyq qazaqtardyng mәselesi talyqlandy. Europarlament jәne Halyqaralyq úiymdar búl mәseleni jiti baqylauda ústaugha jәne tiyisti sharalardy qabyldaugha kelisti.

Oghan qosa, aldaghy uaqta Adam qúqyqtaryn qorghau nemese basqa da mәselelerde óz qúqyqtaryn tolyq qorghau ýshin Halyqaralyq úiymdarmen birlesip júmys istep, zaman talabyna say әreket etu kerektigi de aityldy.

Shy shyrghalany

Shiyding shyrghalany Shynjandaghy etnikalyq qazaqtardyng Qazaqstangha kelip-ketetin jolyn birjola japty. Qysym kýsheygen.

Qazaqstangha kelip-ketip jýrgenderding pasporttary tәrkilenip, zeynetke shyqqandar Qazaqstangha kelip azamattyq alatyn bolsa, zeynetaqylary berilmeytin bolghan. Sonday-aq, Qazaqstannan yqtiyarhat alyp, әrtýrli salada enbek etip jýrgender Shynjandaghy jergilikti biyliktin  arnayy shaqyruymen Qytaygha ketkeni, onda «sayasiy-tәrbiye» lagerleri men týrmelerge qamalghany, Qytaygha barghandardyng ishinde Qazaqstangha qayta almay qalghandardyng kóp ekeni jayly derekter anyqtaldy.

Qytaydaghy qazaqtardyng jaghdayy tym auyrlap ketti, rasynda. Qytay ýkimeti qazaqty terrorist, ekstremisterding qataryna qosty. Qújattaryn tartyp alyp, Qazaqstangha kelip-ketken әr qazaqty týrmege jabuda. Ýiinde Qúran ústaghan, diny oqulyqty ústaghan, eski kitaptardy saqtaghandar saqshylardyng qyryna ilinip, jәbir kórude. Qazaq jazushylarynyng kitaptaryn oqyghandar oqu-tәrbiyeleu lagerlerine aidalghan.  Tipti, molda-qojalardyng keybiri týrmede qaytys boldy degen aqpar da tarady.

Batys pen AQSh Qytay repressiyasyn aiyptaydy

Qytay biyligining búl sayasatyn biz týgili Batystyng zayyrly qoghamy ashyq aiyptady. AQSh pen Europa elderi Qytaydyng az últtargha jasap jatqan repressivti sayasatyn synady. Kerek deseniz, sanksiya salugha әzir ekendigin de jetkizgen edi. Oghan pysqyrghan Shy joq. Qazaqstandaghy aqparat qúraldary da, aghylshyn tildi aqparat ta alandaushylyq bildirip, arghy bettegi aghayyngha arasha týsude. Solardyng basynda biz de barmyz.Ázirge bizding ýnimiz Europarlamentke jetti.

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz

30 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1583
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2284
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3621