Júma, 29 Nauryz 2024
«Soqyr» Femida 7890 0 pikir 10 Mamyr, 2018 saghat 09:51

Seperatistter men diny ekstermisterden sayasy tútqyn jasau kimge tiyimdi?

Ótkende Qazaqstandaghy Adam qúqyghy jónindegi Halyqaralyq buronyng sarapshylar kenesi Qazaqstandaghy sayasy tútqyndar tizimin týzip shyqty. Janartylghan tizim 2018 jyldyng 4-sәuirinde ótken sarapshylar kenesining otyrysynda qabyldanghan eken.

Atalghan buronyng resmy sayty «bureau.kz» materialyna nazar audarsaq, osyghan deyin sayasy tútqyn statusyn iyemdengen 4 adam bolghan. Olar: Aron Atabek, Múhtar Jәkishev, Vadim Kuramshin men Sәken Túlbaev. 4-sәuirdegi kenes otyrysynan keyin búl tizimge taghy 19 adam qosylghan.

Sayasy tútqyndar tizimi:

Aron Atabek – 2006 jyly 18 jylgha sottalghan;

Múhtar Jәkishev – 2009 jyly 14 jylgha sottalghan;

Vadim Kuramshin – 2012 jyly 12 jylgha sottalghan;

Sәken Túlbaev – 2015 jyly 4,8 jylgha sottalghan.

2018 jyldyng 4-sәuirindegi sarapshylar kenesining sheshimi boyynsha sayasy tútqyndar dep tanylghan azamattar:

Maks Boqaev – 2016 jyly sottalghan

Talghat Ayan – 2016 jyly sottalghan. 2018 jyly týrmeden bosatyldy.

Amin Eleusinov – 2017 jyly sottalghan

Núrbek Qúshaqbaev – 2017 jyly sottalghan

Mahambet Ábjan – 2017 jyly sottalghan

Sanat Bukenov – 2017 jyly sottalghan

Edige Batyrov  - 2016 jyly sottalghan

Erjan Orazalinov – 2016 jyly sottalghan

Yaroslav Galyshkin – 2015 jyly sottalghan

Sanat Dosov – 2016 jyly sottalghan

Igori Sychev – 2015 jyly sottalghan

Ruslan Ginatulliyn – 2016 jyly sottalghan

Nataliya Ulasik – 2016 jyly sottalghan

Sayat Ybyraev – 2011 jyly sottalghan. Qazir bosap shyqty.

Igori Chupriyn – 2016 jyly sottalghan

Áset Mataev – 2016 jyly sottalghan

Eskendir Erimbetov – 2017 jyldyng 13-qarashasynan beri qamauda

Aqmaral Tobylova – 2018 jyldyng 15-nauryzynan beri qamauda

Ardaq Áshim – 2018 jyldyng 31-nauryzanan beri mәjbýrli týrde em qabyldady. Qazir bosap shyqty.

Jogharydaghy tizimge kóz jýgirtsek, keybir azamattardyng sotty boluy, olargha taghylghan aiyp pen sayasy tútqyn sapyna qosyluy súraq tudyratyny jasyryn emes. Endi solardyng birnesheuin tilge tiyek eteyik.

Sәken Túlbaev

Sәken Túlbaev degen kim? Sәken 2015 jyly «diny alauyzdyqty qozdyrghan» degen aiyp boyynsha 4 jyl 8 aigha týrmege toghytylghan. Almatyda soty ótip, óz kinәsin moyyndamaghan Túlbaev qazir jazasyn Pavlodardaghy koloniyada ótep jatyr. Oghan «Tablighy jamaghattyn» ýnparaqtaryn taratyp, júrtty sol lankestik úiymgha tartty degen aiyp taghylghan edi.

Sotta Sәkenning advokattary taghylghan aiypty teristep, taratylghan ýnparaqtar «Tablighy jamaghatqa»  emes, «Hizb-ut-Tahirge» tiyesili ekenin aitqan. Qalay desek te, búl eki úiym da Qazaqstanda «ekstremistik» dep tanylghan. Tyiym salynghan úiymdar.

«Men Zandy esh búzghan adam emespin. Mening qudalanuymda – sayasy sipat bar. Mening esh kinәm joq. Búl qaghazdardy maghan әdeyi tastap ketti. Men –beybit adammyn. Zandy búzghan joqpyn».  Búl – Sәkenning óz sózi. Sottan keyin osylay dep sóilegen.

Al sot kezinde Sәkenning ózi attay qalap aldyrtqan kuә – Múhammed Huseyn qajy Alsabekov Sәkenning jaqsy qasiyetteri jayly aita kelip, onyng «Tablighy Jamaghatqa» jaqyndyghy baryn jasyrmaghan bolatyn.

Sóitip, Sәken «diny alauyzdyqty qozdyru» degen aiyp boyynsha sottalghan edi. Diny kózqarasy ýshin sotty bolghan adam sayasy tútqyn qataryna jata ma?

Ruslan Ginatulliyn

Ruslan Ginatulliyn degen kim? Rinat 2016 jyly 6 jylgha sottalghan. «Últaralyq arazdyqty qozdyru» jәne «Úiymdasqan top qúru, basqaru jәne mýshe bolu» degen baptar boyynsha isti bolghan.

Ol 2015 jyly ózining әleumettik jelidegi paraqshasynda «You Tube» arnasyndaghy 2 beyne jazbany bólisken. Ol beyne jazbalardyng mazmúny Donbasstaghy әskery sharalar men Resey nasionalisterining әreketi jayly bolghan.

Oghan qosa, Ginatullin Qazaqstanda tyiym salynghan «Hizb ut-Tahrir әli-Islami» degen diny topqa mýshe bolghan-mys.

«Ayyptalushy Ginatullin «Hizb ut-Tahrir әli-Islami» diny partiyasyna adal qyzmet etuge ant bergen. 2003 jyly. Qaraghandyda jýrip agitasiyalyq júmys jasaghan. Diniy topqa jana mýsheler tartumen ainalysqan» degen edi sudiya Aygýl Ahmetova.

IYә, Rinat Ginatullin óz kinәsin moyyndaghan joq. Al onyng advokaty Bauyrjan Azanov degen azamat «Azattyqqa bergen pikirinde» óz qorghauyndaghy Ginatullindi «ótken isi» ýshin sottap jatqanyn aitqan.

Múhtar Jәkishev

Múhtar Jәkishev. «Qazatomprom» ÚQ búrynghy basshysy 2009 jyly 14 jylgha sottalghan.

2013 jylgha deyin Múhtar Jәkishev Qazaqstandaghy sayasy tútqyndar tizimine enbey keldi. Ol oligarh, qughyndaghy bankir «Múhtar Áblyazov ýshin jauap beretin adam» retinde sipattalyp, «sayasy tútqyngha qatysy bar tútqyn» qataryna kirgen edi.

Igori Sychev

Igori Sychev degen kim? Ridderding túrghyny. Reseylik «VKontakte» jelisinde «Podslusheno v Riddere» degen әleumettik top jetekshisi, administratory. 2015 jyly seperatistik kózqarasy ýshin 5 jylgha sottalghan.

Sychev janaghy «VKontakte» jelisindegi ózi basqaryp otyrghan әleumettik paraqshada saualnama jariyalaghan. Saualnamanyng mazmúny - Shyghys Qazaqstan oblysy Resey Federasiyasynyng qúramyna qosyluyn qoldaysyzdar ma? Al saualy – «Elestetip kóreyik, eger Ridder qalasynda dauys beru bolsa, qalay bolar edi?». «IYә» jәne «Joq» degen eki jauap úsynghan.

Sychevting sotty boluynyng sebebi – osy. Aytpaqshy, «Ádil sóz» sarapshylary Sychevting búl әreketinen seperatistik pighyl bayqamaghanyn aitqan. Degenmen, dәl osy auandaghy әrbir jazba memleketting territoriyalyq tútastyghyna núqsan keltiruge baghyttalghana presedent bolyp tabylatyny ras. Onyng ýstine, reseylik BAQ-ta Qazaqstannyng territoriyalyq tútastyghyna núqsan keltirudi kózdeytin týrli jazbalar men provakasiyalyq mazmúndaghy materialdar jariya bolyp jýr. Búl da ótirik emes.

«Shyghys Qazaqstan oblysynyng Resey Federasiyasynyng qúramyna kirgenin qoldaysyz ba?» degen mazmúndaghy saualnama – ashyqtan-ashyq memleket tútastyghyna qarsy pighyldaghy kontent. Oghan qosa, Reseylik aqparat qúraldarynda «Qazaqstannyng shyghys oblysy – Batys Sibirge tiyesili» degen auandaghy әngimeler aitylyp jýr. Osynday qym-qighash aqparattyq qayshylyq uaghynda memleketting tútas ónirin ózge memleketke telu, búl – seperatizm. Seperatistik kózqarastaghy adam sayasy tútqyn atana ala ma?

Salystyrmaly týrde aitayyq, Igori Sychev proreseylik pighylyn әleumettik jelide asyrghan alghashqy adam emes.

Igori Chupriyn

Igori Chupriyn degen kim? Soltýstik Qazaqstan oblysy, Qyjyljar audany, Sokolovka auylynyng túrghyny. 2016 jyly 5 jyl 5 aigha sottalghan. Ne ýshin deysiz ghoy... Ónirdi Resey Federasiyasy qúramyna qosugha ýndegeni ýshin.

QR QK 180 bap, 2-tarmaq, «Qazaqstan Respublikasynyng tútastyghy men unitarlylyghyn, territoriyalyq tútatstyghyn búzugha ýndeu, memleketti dezintegrasiyalau» jәne QR QK 174 bap, 1-tarmaq, «últaralyq arazdyqty qozdyrugha baghyttalghan sanaly әreket» degen aiyptar boyynsha sottalghan.

Sotta belgili bolghanday, Chuprin 2014 jyldyng qyrkýieginde, ózining úyaly telefony arqyly «VKontakte» әleumettik jelisinde qoldanushylarmen sóilesken. 2014 jyldyng 1-qyrkýiegi men 2015 jyldyng 20-mamyry aralyghyndaghy jazbalardy anyqtay kele, Chupriyn, ózining «VKontakte» jelisindegi jeke paraqshasynda «Igori Chupa» degen atpen týrli auandaghy materialdar jariyalaghan. Olardyng ishinde qazaqtargha qatysty negativti qarym-qatynysty sipattaytyn jaghymsyz jazbalar men kommentariyler bar. Búl sotta anyqtalghan aqpar.

«Onyng jariyalaghan jazbalarynyng jalpy mazmúnymen «VKontakte» әleumettik jeli qoldanushylar tanysyp shyqqan. Sóitip, ol jazbalar jeli qoldanushylarynyng arasynda negativti reaksiya bayqatqan jәne kiykiljing tudyrugha sebepshi bolghan. Azamattyq jәne sayasy ústanymnyng antikonstitusiyalyq sipatyn tudyrugha yqpal etken. Últaralyq arazdyqty qozdyrugha, tipti, Qazaqstan Respublikasynyng territoriyalyq tútastyghyn búzugha baghyttalghan auandaghy pikir qalyptastyrugha sebepshi bolghan». Búl  – sot ýkiminde aitylghan aqpar.

«Fakt boyynsha mening taqyrybymdy birden búryp әketti. Qazaqstan jeri Reseyding qúramyna qosylghan nasionalistik kartany jiberdi. Men sol sәtte búnyng provokasiyalyq sipatyn úqqan joqpyn. Sóitip, sózjarysqa aralasyp kettim», dep qazaq halqynan keshirim súraghan edi, Chupriyn. Qazaq memleketining tútastyghy men jerining býtindigine qarsy býlik salmaq bolghan Sychev pen Chuprin "sayasy tútqyndardyn" "sanatyna" ense, tómendegi myna ekeu nege eskerusiz qalghan? Olar da "sayasy tútqyndar" tizimine enui kerek edi ghoy? Ol ekeu kim? Qaranyz:

Ermek Tayshybekov

Ermek Tayshybekov deytin bir esersoq bar edi. «Qazaq memleketining tәuelsizdigi bos sóz», «Qazaqstan Reseyding bir guberniyasy bolu kerek» degen Tayshybekov 4 jylgha týrmege qamalghan.

Shovinistik pighyly men memleketting tútastyghyn búzugha baghyttaghan ýgit-nasihaty ýshin qúzyrly organ ony qamaugha úzaq uaqyt qúlyq tanytpay jýrip, aqyry qazaq qoghamy óre-týregelgende ghana naqty qimylgha kóshken.

Mine,  sol elirme Ermek  tórt jyly ayaqtalmay jatyp, shartty týrde merziminen búryn bosatyldy. Byltyr. Ermek te  reseyshil adam. Ony ózi de ashyq aityp jýr. «Qazaqstandy Reseyge qosu kerek» dep úrandap, prokremlidik propagandanyng "patronyna" ainalghan adam.

«Men - orys imperialiysimin jәne men Orys әlemi ýshin tughanmyn HYPERLINK "https://eadaily.com/ru/news/2017/10/23/ermek-taychibekov-ya-russkiy-imperialist-i-ya-za-russkiy-mir"»HYPERLINK "https://eadaily.com/ru/news/2017/10/23/ermek-taychibekov-ya-russkiy-imperialist-i-ya-za-russkiy-mir" degendi aitqan Ermek týrmede bar bolghany 25 ay ghana otyrghan.

Nemese Tatiyana Shevsovoy-Valovoy degen bar. Ol da Qazaqstannyng territoriyalyq tútastyghyna qarsy sózderin әleumettik jelide jazghan. Sol ýshin sottalghan. Onyng sózin qazaqshagha qotarmadyq ta. Óz sózi. Alyp-qosqanymyz joq, mine:

«Budete chto-to ustraivati tut v KZ po povodu yazyka y vozvelichivaniya svoey korennoy nasii, to s vamy budet to je samoe, chto y s Krymom – severnye, a, vozmojno, chto y vse ostalinye chasty KZ pereydut v RF. Y ne putem anneksii, kak vy tut vizjiyte na kajdom uglu, a putem referenduma, kak eto proizoshlo v Krymu, to esti dobrovolinym vhojdeniyem v sostav RF», - degen.

Qazaqstandaghy Adam qúqyghy jónindegi Halyqaralyq buronyng sarapshylar kenesi Sychev pen Chuprindi sayasy tútqyn tizimine engenin eskersek, Ermek pen Tatiyana da búl tizimde boluy kerek edi...

Endi súraq: jogharyda aty-jóni atalghandar rasynda sayasy tútqyndar ma? Diny jat aghymdarmen baylanysqan Túlybaev pen Ginatullin qanday sayasy kózqarasy ýshin sayasy tútqyn atandy? (Búl saualdargha tómende Abai.kz aqparattyq portalynyng túraqty sarapshylary jauap beredi).

Qosymsha aqpar: Qazaqstandaghy Adam qúqyghy jónindegi Halyqaralyq buro sәuirde jariyalaghan tizimge engen keybir azamattar qazir týrmeden bosatylghan. Olardyng ishinde: Talghat Ayan men Sayat Ybyraev bar. Psihikalyq emdeu izolyatoryna toghytylghan Ardaq Áshim de qazir bostandyqqa jiberildi.

Euroodaqtyng 6 deputaty kim?

Aytpaqshy, 10-11 mamyr kýni Astanagha Europarlamentting deputattary keledi. Olar Qazaqstan men Europalyq odaq arasyndaghy әriptestik kelisimining atqaryluy ayasynda kele jatyr. 6 deputat adam qúqyghy jónindegi mәselelerdi de sóz etetini jayly aqparat qúraldary jazyp jatyr. 6 deputat kim? Mine esim-soylary:

Griguli Peters (GRIGULE-PĒTERSE), Yohim Zeller (Joachim Zeller), Andre Mamikns (Andrejs Mamikins), Volif Klin (Wolf Klinz), Fulivo Martushello (Fulvio Martusciello), Richard Charnesky (Ryszard Czarnecki).

Búlar keledi dep «Open Dialog» (odfoundation.eu) sayty Qazaqstandaghy sayasy tútqyndar tizimin jariyalapty.  Olardyng ishinde jogharyda biz tizbelep ótken Túlbaev, Ginatulliyn, Chuprin men Sychevter de bar eken.

Hrapunovtar otbasy men Áblәzovtyng kómekshileri de

sayasy dissiydent pe?

Aytpaqshy, «Open Dialog» tizimine kәsipker Múrathan Toqmadiy de engen eken. Múrathan Toqmadiydi sot 10 jyl 6 aigha sottaghan.

«Open Dialog» týzgen reporttyng 5-bólimi «Qazaqstannyng Interpol kómegimen qudalap jatqan adamdary» dep atalady.

Onda sayasy qysym qúrbany retinde – Viktor, Lәilә jәne Iliyas Hrapunovtar aitylady. Búlar da sayasy qysymnyng beyshara "qúrbandary" eken.

Oghan qosa, qashqyn bankiyr, әkki alayaq Áblәzovting jaqtasy dep tanylghan, Qazaqstannan qashyp ketken ýsheuding de esimderi atalypty. Olar – Tatyana Paraskeevich, Anatoliy Pogorelov pen Janar Ahmetova.

Janar Ahmetova naqtylanbaghan aqparat boyynsha Ukrainada jýrgen boluy mýmkin. Al Anatoliy Pogorelov – Birikken Arab Ámirlikterinde kórinedi. Ýshinshi Tatyana bolsa, Chehiyada túryp jatyr eken.

Ábdirashit Bәkirúly: Sottalghannyng barlyghy sayasat qúrbany emes

Álemde әli kýnge deyin «sayasy tútqyn» statusy naqtylanbaghan. Sebebi, әlemdegi әr elding sayasy qúrylymyna baylanysty «sayasy tútqyn»  týsinigin әrqalay interpretasiyalau kezdesedi. Sondyqtan, keyingi kezde  onyng maghynasyna  adam qúqyn qorghau úiymdarynyng tarapynan «әdilet ýshin kýreskender» degen maghynany endiruge talpynys jasaluda. Ol boyynsha, eger adam qoghamdaghy әdiletsizdikke qarsy ekenin bildirip, ashyq qarsy shyqsa, jәne onyng әreketi  qoghamdy ydyratugha emes, kerisinshe, ony damytugha, memlekettilik pen tәuelsizdigin  nyghaytugha baghyttalghanyna qaramastan sotty bolsa, әriyne, onday adam «sayasy tútqyn» atalady. Keyde ony «rejim tútqyny» dep te ataydy.

Al myna tizimdegi biraz adamdardyng múnday sipattamagha sәikes kelmeytini kózge anyq kórinip túr. Mysaly, «diny ekstremizmdi» alayyq. Býginde onyng zardabyn kóptegen elder shegip jatyr. Olay bolsa, din jolynda bolsyn, memleket zandary men qoghamda qabyldanghan erejelerden tysqary әreket etu - sayasattan góri әr adamnyng qatelikpen ne jeke ústanym negizinde «zang búzushylyq» qadamyna jatady. Sebebi, qogham ýshin ziyandy dini-ekstremitsik kózqarasty qoghamgha «mәjbýrlep engizu» әreketi «ar-ojdan bostandyghyna» say kelmeydi. Zangha da say emes. Múnda eshbir «sayasy astardy» kórip túrgham joq. Biraq, eger búl iydeologiyasy, zandary dinge negizdelgen teokrattyq memleket bolsa, onda, әriyne, olar «sayasi» bolyp shyghar edi. Alayda bizding qogham men memleket ózin zayyrly, demokratiyalyq memleket dep sanaydy.  Endeshe, múnda «zayyrly qoghamnyng zayyrly zandary» basshylyqqa alynuy tiyis.

Ekinshi toptaghy «sayasilargha» «separatistik pighyldaghy» adamdardy jatqyzypty. Negizinde elding tútastyghy men tәuelsizdigi konstitusiyalyq zandarmen anyqtalghan. Al separatistik әreketter osy tútastyqty kýiretuge baghyttalghan.  Yaghni, ol әreket el Tәuelsizdigine qauip tóndiru bolyp sanalady. Endeshe olardy qalay «sayasi» qataryna jatqyzugha bolady? Meninshe, ejelgi Aristoteliding «Zang degenimiz qoghamdyq kelisim, qoghamdyq shart» degen sózi әli kýshin joyghan joq. Endeshe,   memleketti bólshekteuge әreket etushilerdi «sayasi» dep emes, ózge memleketting barlau qyzmetining «jasyryn agentteri» retinde halyqaralyq zandarmen sottaugha bolady.  Yaghni, olar «ar-ojdan tútqyndary» bola almaydy.  Ýshinshiden, ekonomikalyq, ne ózge qylmystyq әreketi ýshin sottalghandardy «sayasi» qataryna kózsiz engizu dúrys emes. Ol ýshin oghan arnayy bagha berilui tiyis. Bolmasa, barlyq sottalghandar bir kýnde ózderin «sayasilarmyz» dep jariyalay saluy da ghajap emes.  Ajyratyp kór sodan keyin kimning «sayasi» ekenin, kimning «sayasy emes» ekenin...

Dos Kóshim: Nelison Mandela men Igori Sychevting qatar túruy qúqyq qorghaushylargha esh abyroy әpermeydi

Búl tizimmen kelispeymin. Osydan bir ay búryn osy tizimmen alghash tanysqanda da osy kózqarasymdy ashyq bildirgenmin. Men ýshin Qazaq elindegi adam qúqyghyn qorghaushylardyng osy tizimdi qanday sharttargha sýienip jasaghany mýldem týsiniksiz... Aldaryna sayasy maqsat qoyyp, sol maqsatynyng jolynda biylik tarapynan әdiletsiz jazagha tartylghan jandar ghana – sayasy tútqyn bolyp sanaluy kerek siyaqty. Alayda, Qazaq jerin referendum arqyly basqa memleketke qosudy bastama etip kótergen Igori Sychevting búl tizimge enip ketui – adam qúqyghyn qorghaushylardyng bedelin kótere qoymaytyny anyq. Demek Sychevting sayasy maqsaty (Konstitusiyany bylay qoyghanda) – bizding ata-babalarymyz qorghap qalghan jerimizdi basqa memleketke beruge bastamashyl bolu. Áriyne, búl ol adamnyng jeke kózqarasy, biraq, olay bolsa, Gitlerding әlemdi jaulap alu degen jeke sayasy kózqarasyn da Qazaq elining adam qúqyghyn qorghaushylary tabandylyqpen qorghap, ony da sayasy tútqyndardyng (ne qúrbandardyn) qataryna jatqyzar. Ayta ketu kerek, men sol uaqytta, Igori Sychevting referendum  jýrgizu turaly bastama kótergen kezinde, Ridderde orystildi azamattarmen kezdesu ótkizip jýrdim. Jergilikti orystildi qauymgha onyng jazghan jazbalarynyng qalay әser etkenining kuәsi boldym. Búl – naqty separatizmning kórinisi bolatyn. Ruslan Ginatulin men Igori Chuprin de osy baghyttaghy adamdar.

Óz basym, Múhtar Jәkishov pen Múrat Tokmadiydi de sayasy tútqyndar qataryna jatqyzbas edim. Áriyne, ekeuining de belgili bir kýshterding ne toptardyng oiyndarynyng qúrbany bolghandary anyq, alayda biylikpen ústasyp, aldaryna sayasy maqsat qoyyp, sol maqsattary ýshin әdiletsiz jaza aldy dep aita almaymyn. Eger әdiletsiz sottalghandardyng barlyghyn sayasy tútqyndardyng qataryna jatqyzsaq, búl tizim shetsiz de sheksiz bolar edi...

Aron Atabek, Maks pen Talghattar, shyn mәninde sayasy kózqarastary jәne sol kózqarastaryn jýzege asyru maqsatyndaghy is-әreketteri ýshin sottaldy. Búlardy halyq dәl osy enbekteri ýshin moyyndaydy.

Qysqasy, Qazaq elining adam qúqyghyn qorghaushylary әlemge taraytyn tizim jasaudyng aldynda sol tizimge kiretin jandardy saralaytyn naqty sharttardy dayyndap alulary kerek siyaqty. Nelison Mandela men Igori Sychevting qatar túruy qúqyq qorghaushylargha eshqanday bedel әkelmeytini anyq.

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz aqparattyq portalynda jariyalanghan maqalagha pikir aityp, oiynyzdy bildirginiz kelse, myna paraqshagha jazyp qaldyrynyz!

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1567
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2261
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3543