Senbi, 20 Sәuir 2024
Qazaq jeri 7003 3 pikir 16 Nauryz, 2018 saghat 10:25

Qúmshyq ata meshiti

Qúmshyq ata HII gh. salynghan jer asty meshiti respublikalyq mәrtebege iye. Qoja Ahmet Yasauy kesenesinen ontýstikke qaray bir shaqyrym juyq jerde, ashyq aspan astynda ornalasqan. Biyiktigi 3,4 metr, úzyndyghy 15,7 metr, kýmbezdi bólmesining eni 3,5 metr.  Jer asty meshitterin salu rәsimi keninen qazirgi Orta Aziya men Qazaqstan territoriyalaryn mekendegen halyqtar arasynda islam dinimen birge  keng taralghan qúbylys. Yasy shaharynda jer asty meshitteri Ahmet Yasauiyding zamanynda naghyz kemeldengen shaghyna jetti. «Islam, Ensiklopediya slovari» kitabynda «Qyluet jer asty» úghymy HI ghasyrdan bastap týrki halyqtary arasynda payda bolyp, HIV ghasyrgha deyin Tayau shyghys pen býkil músylman әlemine taraghany turaly aitylghan. Jer asty meshitining kóne shahar Yasyda boy kóterui Ahmet Yasauy esimimen tyghyz baylanysty ekendigi dausyz.

Jer asty meshiti Sayram meshit qúrylysynda, Manghystau ónirindegi Shopan ata meshiti, Beket ata meshiti, Shaqpaq ata meshiti, Búharadaghy Bahauitdin qúrylys kesheninde, Pskent audanyndaghy «Yantaq» selosynda, Samarqandaghy Shahy Zinda qúrylysynda, Tashkenttegi Zaynutdin – baba mavzoleyinde, jәne Qúsam inb-Abbas mavzoleyinde kezdesedi. Sonday-aq, Mәulana Safy ad-din Oryn Qoylaqynyng «Nasabnamasynda» múnday meshitter Otyrarda jәne Syrdyng batys betindegi Zernúq (Uәsidys) qalasynda da bolghandyghy jazylady.

Qúmshyq ata meshiti Qazaq SSR tariyh, arheologiya, jәne etnografiya inistituty jәne Qazaq SSR Mәdeniyet ministrligimen birlesken arheologiyalyq ekspedisiya zerttteu jýrgizgen búl ghúryptyq qúrylystyng basynda tiktórtbúryshty oiyq ornalasqan. Oiyq kyluetke kiretin esik qyzmetin atqaryp, iyrektelgen tar dәlizben jalghasady.  Dәliz shenber pishindi bólmege alyp barady jәne ol qyluetting negizgi bólmesi bolyp tabylady. Osy negizgi shenber pishindi bólme tórt búryshty songhy bólmemen ayaqtalady. Shenber pishindi bólmening tóbesi kýmbezdelip, al tórt búryshty bólme shatyr tәrizdi jabylghan. Bólmelerding qabyrghalarynda mayshamdar ýshin kishkentay quystar jasalghan. Dәlizi iyilgen týrde negizgi bólmeler siyaqty, kýidirilgen kirpishten qalanghan. Dәlizding orta túsynda jaryq týsiriluge arnalghan qúdyq pishindi oiyq ornalasqan.

El auzyndaghy anyzgha sýiensek — Qoja Ahmet Yasauy Qyluetten jer asty joly arqyly «Áulie Qúmshyq ata» meshitine baryp minәjәt etip otyrghandyghy aitylady. HII gh. Qúmshyq ata da «Gharda» ómir sýrip, shәkirtteri «Shildehana» bólmesinde jiylyp qúlshylyq ghibadattaryn jýrgizgen deuge tolyq negiz bar.

Qúmshyq ata meshitin 1973-1974 jj. arheolog T.N.Senigova alghash bolyp qazba júmysyn jýrgizip zerttedi. Nysangha 1985 jyly jóndeu júmystary jýrgizildi.

2013 jyly meshit qayta qalpyna keltirilip, ishki jaghy konservasiyalanyp ýsti topyraq ýiindisimen jabyldy.

Berik Baybolov 

Abai.kz

3 pikir