Qytaydaghy etnikalyq qazaqtardyng jappay qysymgha úshyrap jatqany turaly aqparattardyng rastyghyna әbden kóz jetken son, Qazaqstan Respublikasynyng Syrtqy ister ministrligi Qytay Halyq Respublikasyna DIPLOMATIYaLYQ NOTA jiberdi.

Búl – oqighany estigen el ishi-syrtyndaghy sary uayymgha salynyp otyrghan qandastarymyzdyng «Mine, memleket degen osy! Otany bardyng – oty sónbeydi!!»-dep, ruhy demde asqaqtap shygha keldi.

Áriyne, Biz – Mәngilik El bolugha júdyryqtay júmylyp otyrghan júrtpyz. Býkil dýniyejýzi moyyndaghan Tәuelsiz Memleketpiz. Dýniyejýzi memleketterining qanday  basshysymen bolsa da teng túryp sóilese alatyn kemenger basshymyz bar! Últ Kóshbasshysy Núrsúltan Nazarbaev basqarghan Qazaqstan óz erkimen yadrolyq qarudan bas tartqan alghashqy memleket bolghany ýshin ghana emes, últaralyq qatynasty sheshude de әlemge ýlgi. Bizding elimizding eng basty úrany – últaralyq túraqtylyq, tatulyq jәne kelisim! Búl qúndylyq – Qazaqstannyng gýldenip, órkendeuining negizgi kepili bolyp otyr.

Qytaydaghy qandastarymyzdyng osynau qiyn jaghdayyn Qazaqstan Syrtqy ister ministrligi keshe ghana estip, býgin NOTA jiberip otyrghan joq. Eng alghashqy aqparat Dýniyejýzi qazaqtarynyng besinshi qúryltayynda – ótken jyldyng 23 mausym kýni Germaniyadaghy qandasymyz Ómirhan Altynnyng auzymen aityldy. Sol kýnnen bastap búl mәsele otandyq jәne sheteldik BAQ betinen bir kýn týsken joq. Tuysqandary qamauda qalghan jerlesterimiz «Núr Otan» partiyasyna aghyldy. Partiyanyng Respublikalyq qoghamdyq qabyldau bólmesi, retine qaray, olardyng ótinishteri men BAQ betine shyqqan aqparattardy kóshirip alyp, tirkep, Syrtqy ister ministrligine joldap otyrdy. Beysen Ahmet, Qydyrәli Orazúly, Qayrat Baytolla  bastaghan últshyl azamattar birneshe ret baspasóz mәslihatyn ótkizdi. Qazaqstannyng týkpir-týkpirinen jinalghan  aryzdardy ten-tenimen әkelip, Astanadaghy Qytay Elshiligi men Elimizding Syrtqy ister ministrligine tapsyrdy.

Beker obaly kәne, elimizding Syrtqy ister ministrligi búl mәseleni óz baqylauyna tolyq alyp, qytaylyq әriptesterimen týsinisuge tyrysty. Ministrding orynbasary arghy betke sapar da shegip keldi. Ótinish týsirgen әrbir adamnyng taghdyry ýshin alandap, diplomatiya erejeleri ayasynda Qytay Elshiligine hattar jóneltti. Tamyryn basyp, bir-eki mәrte mәlimdeme  jasap ta kórdi. Al, Shynjang ólkesinde jәbir kórgen qandastarymyzgha Ýrimjidegi Konsuldyq qyzmet ókilderin  jiberip, san mәrte arasha týsti.

Ókinishke oray, bizding biluimizshe, Qytay tarapy sol azamattardyng sanaulysyna ghana bostandyq bergeni bolmasa, basym bóligine, tipti týgelge juyghyna, beti býlk etpesten, «Búl – bizding ishki isimiz!» dedi de otyrdy. Oghan «Qúrmetti Auyt Múqiybek! ...Atalghan Elshilik óz jauabynda hatta kórsetilgen mәselelerdi qarastyru ýshin Qytaydyng tiyisti mekemelerine jibergenin, alynghan aqparattan habardar etetinin aita kelip, Qytay azamattaryna qatysty súraqtardyng barlyghy Qytaydyng ishki isi bolyp tabylady. Qytay basqanyng ishki isine aralaspaydy, basqany ishki isine aralastyrtpaydy dep mәlimdedi» nemese «Sizding aryzynyz negizinde Qazaqstan Respublikasyndaghy Qytay Halyq Respublikasynyng Elshiligine nota joldandy. Qazirgi uaqytqa deyin QR-daghy QHR Elshiliginen jauaptyng kelip týspegendigine baylanysty, Sizge belgilengen merzimde jauap beruding mýmkindigi bolmauda...» degen Syrtqy ister ministrligining maghan jazghan jauaptary dәlel.

Qysqasy, Qytay Elining basshylyghy ózi qol qoyghan Birikken Últtar Úiymy Bas Assambleyasynyng rezolusiyasymen 1948 jylghy 10 jeltoqsanda qabyldanghan «Adam qúqyqtarynyng jalpygha birdey deklarasiyasyn» qaperine de almaghany – Ýlken memleket ýshin ýlken syn. Elimizben bolghan «Tatu kórshilik syilastyq», «strategiyalyq әriptes» degenderi sóz jýzindegi әngime me degen oigha da qaldyrady bizdi.

«Eldestirmek – elshiden» degen ataly sóz bar. Eng ókinishtisi, Qytay halyq respublikasynyng Qazaqstandaghy Tótenshe jәne ókiletti elshisi Chjan Hanihoydyn (surette) osynau kelensizdikterdi týzetip, eki el arasyndaghy baylanysty  jaqyndata týsuge úitqy, dәneker boludyng ornyna «SIZDER BIZDING KIM EKENIMIZDI BILESIZDER ME?» (http://www.qamshy.kz/article/qitaydinh-qazaqstandaghi-elshisi-sizder-bizdinh-kim-ekenimizdi-bilesizder-me vydeo.html) dep, aibat shekkenin qaytersin!

Ol az deseniz, kózimizdi baqyraytyp qoyyp, Elimizding «Úighyr mәdeniyet ortalyghy», «Dongandar assosiasiyasy», «Almaty Úighyr mәdeniyet ortalyghy», «Dýngen birlestigi» syndy úiymdaryn jiyp alyp, olargha «Múghajyr» degen mәrtebe berip, shyrghalaudy әdetke ainaldyrghany taghy bar.  Álgi «múghajyrlardyn» qataryna «Beyjing kórgen» qazaqtar da qosylyp, betimizdi shimanday qyldy.

Tumalarynan tiri aiyrylyp, arghy bettegi aghayyn-tuysymen tildesuden qalyp, ashugha bulyghyp otyrghan elding aldynda osyn toptyng arqa-jarqa bolyp nauryzshylap, shaghanshylap tayrandauy – júrttyng ashu-yzasyn tudyrdy, namysyn qozdyrdy.

Búl top ózderin eki el arasyndaghy «úly dostyqtyng dәnekeri», «berekening úitqysy» sanaytyn kórinedi.

Qytaydan erterek oralghan ghalym Qúrmet Qabylghazyúly jaqynda keremet maqala jazyp, «Qytaydyng diasporasyn qoldau sayasaty “qytaylyq bolsa boldy, ol bógde el azamaty bolsa da, túlghanyng yqtiyarlyghymen, túrghylyqty elderining jәne halyqaralyq zandardyng ayasynda qamqorlyqqa alynuy tiyis” deytin ústanymdy basshylyqqa alady»-dep, Qytaydyng diaspora sayasatynyng (http://abai.kz/post/65585) qyry men syryn egjey-tegjeyli ashyp berdi.

Demek, múghajyr bolghysy keletinderge Qytaymen «Úly dostyq» ornatu onsha qiyn emes eken, Astana men Almatydaghy Qytaydyng Elshiligine nemese Konsuldyghyna baryp, kezinde Qytaydan kelgenindi, onda joghary oqu ornyn bitirgenindi aityp, shala-púshyq hanzu tilin biletinindi bildirip, qúiryghyndy búlghandatsang jetkilikti, Elshilik saghan qúshaghyn aiqara ashyp, arqannan qaghyp, ala jóneletin kórinedi. Al, bir memlekettik emes úiymnyng basshysy nemese mýshesi bolsan, tipti rahat sekildi, seni ishki Qytaygha qonaqqa shaqyryp, qydyrtyp qana qoymay, Almatydaghy Múghajyrlar úiymynyng tóraghasy saylap, «Sheteldegi otanshyl qayratkerimiz» dep,  memleketining ýlken-ýlken Qúryltaylaryna uәkil etip qatystyryp jiberetin siyaqty... Sóitip, ózinning qalay múghajyrlardyng SERKESI bolyp shygha kelgenindi sezbey qalasyn.

Mening tang qalghanym – tym qytayshyl bolyp bara jatqan osy aghayyndargha alandap artyq-kem ókpe-nazyn aitqan namysty qyz-jigitterimizge olardyng «zandyq jauapkershilikke ózdiginen súranyp túrghandyghyn qatang eskertkimiz keledi», - dep, imperiyagha arqalanyp, tap-tap bergeni boldy. Meyli shetten oralayyq, meyli jergilikti bolayyq, biz – qazaqtar eng baqytty halyqpyz. Sebebi, biz – memleket qúraushy últpyz! Alla bergen sol baghymyz ben qadyr-qasiyetimizdi saqtaugha, qorghaugha mindettimiz. Qytaydyng qyzyl sózi men  ótirik qoshametine shúlghyp, diasporalardyng dengeyine týsu – Tólqújatyna «QAZAQ» dep jazylghan azamattar ýshim ólimen teng jaghday! Ásirese, býgingidey Qytaydaghy etnikalyq qazaqtardyng jappay qysymgha úshyrap jatqan uaqytta! Búl – bir.

Halyqty maqtasa – kóregen, syn aitsa – tobyr sanau da esti azamatqa tәn qylyq emes!! Búl – eki.

«Qytay alyp el, oghan bәribir tótep bere almaymyz» degen sandyraqty qoy kerek. Biz dýniyedegi barlyq elmen terezemiz teng memleketpiz. Qandastarymyzdyng mýddesin zang ayasynda qorghaugha, zandy aqparat qúraldarynda mәsele kóteruge tolyq qúqyghymyz bar! Búl – ýsh.

Tórtinshiden, Qazaqstan men Qytay arasyndaghy diplomatiyalyq qarym-qatynas ornaghan 1992 jylydyng 3 qantarynan beri Qytaydyng qansha Tótenshe jәne ókiletti elshisi  Elimizge kelip qyzmet atqarghanyn bilmeymin.

Biraq, dәl osy Chjan Hanihuey elshi bolghan kezdegidey eki elding arasyndaghy etnikalyq qazaqtyng qúqyghy taptalghan joq jәne mәselesi ushyqqan  emes.

Qytay Elshisi Chjan Hanihueydyn búl daghdarysty diplomatiyalyq jolmen sheshuge óresi, Birikken Úiymy Bas Assambleyasynyng «Adam qúqyqtarynyng jalpygha birdey deklarasiyasyna» qúrmet etuge sauaty jetpegeni shyndyq. Bәrinen de Qytaydan kóship kelgen qazaqtardyng ózin  ekige bólip, aramyzgha jik salyp jibergeni dúrys bolmady. Bizdi osy jaghy qatty alandatady.

Sol ýshin, Qytay Halyq Respublikasynyng Qazaqstandaghy Tótenshe jәne ókiletti elshisi  Chjan Hanihuey men Almaty qalasyndaghy Bas konsuly Chjan Vey Elshilik pen Bas konsuldyq qyzmetterinen ketui kerek!

Biz jaqsy bilemiz, Den Syaopin (邓小平) biylik jýrgizgen otyz jylgha tayau mezgil – Qatay diplomatiyasynyng «Altyn dәuiri» esepteledi. Den Syaopin diplomattary Qataydy ýshinshi bir ýiek eli dengeyine kótere otyryp, dýniyejýzilik ekinshi soghystan keyin eki ýiekke bólinip, qyrghiqabaq kýige týsken AQSh pen Kenes Odaghynyn ózin iykemge keltirgen joq pa edi?! Alystaghy aral – Tayvani, Úlybritaniyagha jýz jylgha satylyp ketken Gonkong, Portugaliyagha ketken Makáo mәselesin maydan qylshyq suyrghanday etip sheshkeni keshe ghana bizding kóz aldymyda ótken oqigha ghoy.

Endeshe, Qytay basshysy, Sy Szinipiyn joldas, Sizge ótinish, Orta Aziyadaghy eng jaqyn jәne eng strategiyalyq manyzgha ie seriktesiniz bolghan ÚLY DALA ELINE Úly reformator Den Syaopin mektebining kәusar búlaghynan susyndaghan kәnigi diplomat kerek!

Al, «qytayshyl» atanghan tuystar esterin jiyp, elinen keshirim súrasyn!

Auyt Múqiybek

Abai.kz