Júma, 29 Nauryz 2024
«Soqyr» Femida 11073 7 pikir 11 Qazan, 2017 saghat 09:28

Biz ózi erteng biylikten ketetin Atambaevpen nege alysyp jatyrmyz?

Qostanay oblysy, Jankeldin audany aumaghynan zymyran qaldyqtaryn qúlatu ýshin 76 myng gektar jer 3 jylgha beriletin bolyp sheshildi. Osy aqparat tóbe kórsete salyp, Syrtqy Ister ministrligi irgedegi Qyrghyzstan elining preziydenti Almazbek Atambaevqa qarsy mәlimdeme taratyp, elding nazaryn basqa jaqqa audaryp jiberdi. Atambaevti aityp bolyp, endi Reseyding poligony ýshin jalgha beriletin jerge orala berip edik, latyn әrpining ekinshi núsqasy talqygha úsynyldy.

Áriyne, búl naqty sayasy qúityrqylyq dep aita almaymyz. Biraq, Atambaevting dauly mәlimdemesi men latyn әrpining jana núsqasy qazaqtyng jerine qatysty manyzdy mәseleni úmyttyryp jibergenin eshkim joqqa shygharmaydy. Tipti, 2016 jyldyng 6 mamyrynda Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti Núrsúltan Nazarbaevting Jarlyghymen Jer kodeksine engizilgen týzetulerge 31.12.2021 deyin moratoriy jariyalanyn da úmytyp kettik.

Sol moratoriyding uaqyty bitpey jerdi ózge memleketke jalgha beru zansyz emes pe? Bizding eldegi qogham belsendileri men zangerler, el ziyalylary búl mәselede ýnsiz qalmauy kerek.

Zandy bolsyn, zansyz bolsyn jalgha jer berdik. Múnyng arty ne bolmaq?

Qazaqstan Ortalyq Aziyadaghy –  alyp el. Sodan bolar, Odaq kezinde bizding elde әlemdik dengeydegi qorghanysty qamtamassyz etetin, asa manyzdy týrli әskery nysandar boy kóterdi. Tәuelsizdik alghan tústa, sol bir tegeurindi әskery bazalardy iygeru, saqtap qalu qiyn boldy. Onyng bәrin birdey paydalanu beybitshilikti qalaytyn qazaq eline auyrlyq tughyzdy. Sondyqtan da, 7 birdey әskery nysandy arnayy kelisimshart negizinde Resey Federasiyasyna jalgha berdik. Býginde 11 mln. gektar aumaqty alyp jatqan sol jeti baza Resey Qorghanys Ministrligining iyeliginde.

Olardyn birinshisi Resey Federasiyasy Qorghanys ministrligining №5-shi memlekettik synaq poligony. Yaghni, Qyzylorda oblysy aumaghynda ornalasqan, úshu trassasy Aral tenizinen Kamchatka týbegine deyin sozylyp jatqan Bayqonyr gharysh ailaghy. Bayqonyr gharysh alany 1991 jyly Qazaqstan iyeligine ótip, 1994 jyly Resey Federasiyasyna 20 jylgha berildi. Mamandar Bayqonyr kesheninen el aumaghyna jylyna 30-35 myng tonna uly zattar taraytynyn, raketalardan týsken qaldyqtar  Qaraghandy,  Pavlodar  jәne Shyghys Qazaqstan oblystaryna ziyan keltiretinin aitady. Qazir búl ailaqtan «Soiz», «Proton» sekildi raketalar gharyshqa úshyrylyp keledi. 2004 jyly jalgha beru merzimi 2050 jylgha deyin úzartyldy.

Ekinshi nysan RF Qorghanys ministrligining V.Chkalov atyndaghy memlekettik №929-shy úshu-synaq ortalyghy. Búl ortalyqtyng shtaby Astrahan oblysynyng Ahtubinsk qalasynda ornalasqan. Sol ortalyqtyng 85-shi, 171-shi jәne 231-shi synaq alandary Batys Qazaqstan jәne Atyrau oblysynyng territoriyalarynda oryn tepken. Búl nysanda Reseyding jana qaru jaraqtary synalyp, VVS pen VMF aviasiyasynyng úshqyshtary әskery dayyndyqtan ótedi.

Ýshinshi, RF Qorghanys ministrligining №4-shi memlekettik әrtýrli synaq poligony. 1949 jyly qúrylghan búl poligon aumaghy Atyrau jәne Batys Qazaqstan  oblystarynyng batys aimaqtary (Naryn qúmy) men Resey Federasiyasynyn  Astrahan, Volgograd oblysynyng shyghys bólikterin qamtidy. Búl ailaqta úshaqtar men raketalar yadrolyq jarylys zattaryn tasymaldau әdisterin synaqtan ótkizedi. Poligon aumaghy 6,5 mln. gektar jerdi alyp jatyr. Onyng 1,5 gektary Qazaqstan territoriyasynda ornalasqan. Osyghan deyin búl aimaqta jer betinde jәne әuede týrli qaru-jaraq synaqtan ótkizilgen. 24 myng raketa jarylyp, 177 soghys tehnikalarynyng týrleri synalghan, 619 SS-20 raketalary joyylghan. Sarapshylar osynyng saldarynan auagha 30 myng tonnagha juyq asa ziyandy uly zattar taralghanyn aitady.

Tórtinshisi, RF Qorghanys ministrligining №10-shy memlekettik әrtýrli synaq poligony. Yaghni, bizding tilmen aitsaq, Sary-Shaghan synaq alany.  Alyp poligon Qaraghandy, Jambyl, Aqtóbe jәne Qyzylorda oblystarynyng jerlerine shekaralas ornalasqan. Synaq alany ontýstýkten soltýstikke qaray 250 shaqyrymgha, batystan shyghysqa qaray 600 shaqyrymgha sozylyp jatyr. Búl synaq alanynda negizinen әue kýshterine qarsy synaqtar jýrgiziledi. Búl orayda Resey aumaghyndaghy «Kapustin Yar» poligonynan jiberilgen zymyrandar 11 myng shaqyrym boyy birneshe oblysymyzdyng ýstinen úshyp kelip, osy «Saryshaghangha» kelip týsetinin aita ketu kerek.

Besinshisi, №5580-shi synaq júmystaryn qamtamassyz etu bazasy. (RF Qorghanys ministrligining búrynghy №11 Embi memlekettik synaq poligony). Búl synaq alany Aqtóbe oblysy aumaghynda ornalasqan.

Altynshysy, Reseyding Áue kýshterining Gharysh әskerine qarasty №3-shi zymyran-gharysh qorghanysy armiyasynyng radiotehnikalyq jelisi. Búl nysan Balqash kólining boyyndaghy Priozersk qalasynda oryn tepken.

Jetinshisi, Qostanay qalasyndaghy Resey Áue qorghanys kýshteri transporttyq aviasiyasynyng jeke polki.

Osydan-aq, bayqap otyrsyzdar, Reseyding әskery nysandary Qyzylorda, Batys Qazaqstan, Atyrau, Ortalyq Qazaqstan, Jambyl, Aqtóbe, Qostanay sekildi elimizding iri 8 oblysy aumaghynda bar degen sóz. Búl memleket ýshin – ýlken qauip. Bolashaqta múnday qauip bolmau ýshin elimizdegi ózge elding әskery nysandary kóshirilip, poligondary jabyluy qajet bolatyn. Al biz bolsaq, Elbasynyng moratoriyine de qaramay Torghaydan taghy da poligon ýshin jerdi jalgha berip jatyrmyz. 

Qanat Birlikúly

Abai.kz

7 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1575
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2268
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3577