Elbasymyzdyng «Bolashaqqa baghdar: ruhany janghyru» atty maqalasyna qatysty pikirimdi myna bir shaghyn estelikpen baylanystyra aitsam deymin. Búl estelik bizding әuletting ghana emes, tútas bir úrpaqtyng tarihy jadyn janghyrtatyn jayt boluy mýmkin.

2013 jyly qolyma bizding otbasymyz 70 jyl boyy izdegen atamyzdyng qújattary týsti. Sol qújattardyng arasynda atam óz zayybyna, yaghny mening әjeme jazghan hattary boldy. Búl hattar latyn qarpimen jazylghan eken. Atamnyng hattaryn qolyma eptep tolqyp әri qorqynqyrap aldym. Latyn qaripi bolsa da oqugha tyrystym. Bayqap qarasam, eshqanday qiyndyghy joq. Latyn qarpi ashyq dýniyege, Batys elderine jol ashyp otyr, odan qorqatyn eshtene joq eken. Al, biz tayau bolashaqta latyn qaripine birjola kóshemiz. Solay bolaryn Elbasymyzy da myqtap eskertti. Bylay dep:

«Qoghamdyq sana janghyrudyng negizgi qaghiy­da­laryn qalyptastyrudy ghana emes, sonymen birge, bizding zaman synaghyna layyqty tótep beruimizge qajetti naqty jobalardy jýzege asyruymyzdy da talap etedi. Osyghan baylanysty, men aldaghy jyldarda myqtap qolgha alu qajet bolatyn birneshe jobany úsynamyn.

Birinshiden, qazaq tilin birtindep latyn әlipbiyine kóshiru júmystaryn bastauymyz kerek. Biz búl mәselege neghúrlym dәiektilik qajettigin tereng týsinip, bayyppen qarap kelemiz jәne oghan kirisuge Tәuelsizdik alghannan beri múqiyat dayyndaldyq.

Qazaq tilining әlipbii tym terennen tamyr tartatynyn bilesizder.

VI-VII ghasyrlar – erte orta ghasyr kezeni. Búl uaqytta Euraziya qúrlyghynda ghylymgha «Orhon-Eniysey jazulary» degen ataumen tanylghan kóne týrkilerding runikalyq jazuy payda bolyp, qol­danyldy.

Búl adamzat tarihyndaghy eng kóne әlipbiylerding biri retinde belgili.

V-XV ghasyrlarda týrki tili Euraziya qúrlyghynyng asa auqymdy bóliginde últaralyq qatynas tili boldy.

Mәselen, Altyn Ordanyng býkil resmy qú­jat­tary men halyqaralyq hat-habarlary negizinen ortaghasyrlyq týrki tilinde jazylyp keldi.

Halqymyz Islam dinin qabyldaghan song runiy­kalyq jazular birtindep ysyrylyp, arab tili men arab әlipbii tarala bastady.

H ghasyrdan HH ghasyrgha deyin, 900 jyl boyy Qazaqstan aumaghynda arab әlipbii qoldanyldy.

1929 jylghy 7 tamyzda KSRO Ortalyq Atqaru Komiyteti men KSRO Halyq Komissarlary Kenesining Prezidiumy latyndandyrylghan jana әlipby – «Birtútas týrki alfaviytin» engizu turaly qauly qabyldady.

Latyn әlipbiyining negizinde jasalghan jazu ýlgisi 1929 jyldan 1940 jylgha deyin qoldanylyp, keyin kirillisagha auystyryldy.

1940 jylghy 13 qarashada «Qazaq jazuyn latyndandyrylghan әlipbiyden orys grafikasy negizindegi jana әlipbiyge kóshiru turaly» zang qabyldandy.

Osylaysha, qazaq tilining әlipbiyin ózgertu tarihy negizinen naqty sayasy sebeptermen aiqyndalyp keldi.

Men 2012 jylghy jeltoqsan aiynda jariya etken «Qazaqstan-2050» Strategiyasynda «2025 jyldan bastap latyn әlipbiyine kóshuge kirisuimiz kerektigin» mәlimdedim.

Búl – sol kezden barlyq salalarda biz latyn qar­pine kóshudi bastaymyz degen sóz.

Yaghni, 2025 jylgha qaray is qaghazdaryn, merzimdi baspasózdi, oqulyqtardy, bәrin de latyn әlip­biyimen basyp shyghara bastaugha tiyispiz».

Maqalada últty úiystyratyn taghy bir úsynys – «Tughan jer» baghdarlamasy. Múnda naghyz patriottyq tәrbiyening ruhy sezilude. Esesine ruhany janghyru ýshin aldaghy kezende gumanitarlyq ghylymdardy jandandyru kózdelude. «Biz aldaghy birneshe jylda gumanitarlyq bilimning barlyq baghyty boyynsha әlemdegi eng ýzdik 100 oqulyqty әrtýrli tilderden qazaq tiline audaryp, jastargha dýnie jýzindegi tandauly ýlgilerding negizinde bilim alugha mýmkindik jasaymyz, -dedi Elbasy atalghan maqalasynda. –  2018-2019 oqu jylynyng ózinde studentterdi osy oqulyqtarmen oqytudy bastaugha tiyispiz. Ol ýshin qazirgi audarmamen ainalysatyn qúrylymdar negizinde memlekettik emes Últtyq audarma burosyn qúru kerek. Ol Ýkimetting tapsyrysy boyynsha 2017 jyldyng jazynan tiyisti júmystargha kirise bergeni jón».

Baghdarlamalyq maqala jazyldy, maqaladaghy tezistik oilardy naqty is jýzine asyratyn tetikter Ýkimettik dengeyde talqylanyp, sheshimder qabyldandy. Endi onyng nәtiyjege úlasyp, el mereyin asyratyn kýni de alys emes. «Ruhany janghyru» - búl aldygha qoyyp, atqaryluyn kýtip qana otyrghan baghdarlama emes, búl – zamanauy qoghamymyzdyng kógindegi Temirqazyq júldyzy der edim men.

Azat Peruashev, QR Parlamenti Mәjilisining deputaty

Abai.kz