Beysenbi, 28 Nauryz 2024
Betbúrys 9320 42 pikir 14 Mausym, 2017 saghat 13:37

Furmanovqa – Ábilqayyr, Masanchiyge – Mahambet, Rozybakiyevke – Kekilbaevting aty berilse...

Almaty qalasyndaghy Furmanov danghylyn Ábilqayyr hannyn, Masanchy kóshesin Mahambet Ótemisúlynyn, Rozybakiyevti – Ábish Kekilbaevting atymen ataytyn uaqyt jetti. Búl ýsheui de býkil qazaqqa ortaq túlghalar. Ábilqayyr ýsh jýzding qolyn bastap, qazaq dalasyn jaudan tazartty. Qazirgi Qazaqstannyng aumaghynda Ábilqayyrdyng atynyng túyaghy tiymegen jer joq. Mahambet Ótemisúlynyng ólenderimen susyndamaghan qazaq kemde-kem. Al, Ábish bolsa, klassik jazushy.

Furmanov Dmitriy Andreyúly Furmanov azamat soghysynyng naqty  tarihyn adam tanymastay etip búrmalaghan kenestik mifologiyanyng irgetasyn qalaushylar qatarynda bolghan qalamger. Ótirikti shynday etip, qazaqtyng tarihyn búrmalanghan adamnyng ornyna Ábilqayyrday hannyng aty túrsa nesi aiyp? Abylay han ekeui Kýlәsh Bәiseyitovany (Furmanov pen Abylay han kósheleri qatar ornalasqan. Ortada Kýlәsh Bәiseyitova kóshesi bar) ortagha alyp, qatar jatpay ma? «Ábilqayyr qazaqty orys bodandyghyna baylap berdi» deytinder tabylar. Biraq, Ábilqayyrdyng erligi men qazaq tarihyndaghy ornyn eshkim joqqa shyghara almaydy.

Maghazy Masanchy degen de Azamat soghysynyng batyry. 1920 jyldary Tashkentke basmashylardy jonggha qatysqan. Ol kezdegi basmashy degeni bizding atalarymyz bolyp shyghuy ghajap emes. Qazaqstanda dýngenderding mektebin ashyp, úiymyn qúryp jýrgen azamatqa óz túlghamyz joqtay Almatynyng ortalyq kóshesinen at beruimiz memleket retinde úyat is. Eger de osy kóshege Getenin, Pushkinning hәm basqa da әlemdik túlghalardyng aty berilse, oghan jaq ashpas edik. Maghazy Masanchy Almatynyng kindigindegi kóshening atyn iyelenetindey qazaqqa qyzmet etken joq. Sondyqtan, qazaq poeziyasynyng batyry Mahambetting eskertkishi ornatylyp, osy kóshede qasqayyp túrugha tiyis.

Rozybakiyev Qazaqstanda Kenes Ýkimetin qúrugha atsalysqan adam. Biz Kenestik dәuirge tiyesili barlyq ataulardan arylyp bolyp qaldyq. Leniyn, Staliyn, Kaliniyn, Kommunizm, t.b ataulardyng bәri kelmeske ketip jatqan tústa kommunist Rozybakiyev myzghymay túr. Rozybakiyev qazaq halqy ýshin ne istepti? Qanday enbegi sinipti? Búl kóshege keshe ghana qaytys bolghan, әdebiyet pen memlekettik qyzmetting auyr jýgin qatar arqalaghan Ábishting aty berilse, býkil qazaq bir serpilmey me?

Búl ýsh atau birden berilse, últtyq sanagha ýlken serpilis әkeler edi. Nege? Múndaghy ýsh túlgha da – batystyng azamattary. Bizding elde Ábilqayyr – batysqa, Abylay han – ortalyqqa, Qabanbay – shyghysqa qana qajet túlghaday kóshe attary óz ónirining azamattaryna ghana beriletin ýrdis qalyptasqan. Almatyda Ábilqayyr, Mahambet (kishi kósheler bar boluy mýmkin), Ábish atynda ýlken kósheler bolsa, batysta seng qozghalar edi. Olar Abylay men Qabanbaylargha bet búrar edi. Múny kórgen soltýstik pen ontýstik qarap jatpas edi.

Bizding aitpaghymyz - osy.

Shәriphan Qaysar

Abai.kz

42 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1562
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2256
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3525