Senbi, 20 Sәuir 2024
Anyq 7641 2 pikir 29 Mamyr, 2017 saghat 15:25

Batyr ataghy búiyrmaghan azamat

«Rahmetov jigerli, salmaqty, aqjarqyn jigit edi. Ayqas kezinde eshteneden qaymyqpaytyn. Mergendigi de qyzyqtyratyn. Biz onyng batyl basshylyghy qanday qiyndyqtan bolsa da alyp shyghatyna sheksiz senetinbiz. Onyng erligi eshqashan úmytylmaydy».

N.Tepov, 1-gvardiyalyq tanki 

brigadasynyng ardageri.

Úly Otan soghysy jyldarynda aspandaghy aiqasta bizding úshqyshtardyng erligi anyz bolghany ras. Olar fashisterding úshaqtaryn mergendikting arqasynda talayyn atyp týsirip, sheber úshqysh atanghany belgili. Osynday ataq tank jýrgizushilerining de arasynda bolghan. Soghystaghy alapat shayqasta tankpen shabuyldau manyzdy ról atqarghan. Jau tankisimen betpe-bet kelip soghysqanda bireu emes, beseuge deyin qiratqan tankister «as-tankist» atanyp, Kenes Odaghynyng Batyry degen ataq berilipti. Onday tankister maydanda az bolmaghan. Ásirese, Mәskeuge bet alghan jaudyng joyqyn shabuylyn toqtatu barysynda kózsiz erlik jasaghandar jetkilikti. Solardyng qatarynda fashisterding 11 tankisin, kóptegen dzot pen berik bekinisterin joyyp, ofiyserleri men soldattaryn jer jastandyrghan qaraghandylyq jerlesimiz, 1-tank brigadasy qúramyndaghy KV tanki rotasynyng komandiyri, gvardiya agha leytenanty Júmash Rahmetov te erekshe tizimge enip, Kenes Odaghynyng Batyry degen ataqqa úsynylypty.

1942 jyly shilde men jeltoq­san ailarynda qandy maydangha kirgen Júmash Rahmetovtyng ekipajy alty aida jaudyng 11 tankisin joyghan. Onyng búl erligi býkil Ortalyq Aziya men Qazaqstan boyynsha myqty tankister tizimine engen birden-bir adam dep baghalanyp, tarihta aty qaldy. Sonymen qatar Ekinshi dýniyejýzilik soghys kezinde fashisterding tankisin joyghan ýzdik mergen tankister tiziminde Júmash Rahmetov suretimen 82-bolyp túr. Ol jaudyng 11 tankisin joyghandyghy jәne Kenes Odaghynyng Batyry ataghyna úsynylghany jóninde qújat ta bar.

Júmash Rahmetov 1942 jyldyng 24 jeltoqsany kýni Olenin audany Vereista derevniyasynda erlikpen qaza tapqan. Onyng erligi joghary baghalanyp, 1943 jyldyng 13 qantarynda 3-mehanikalandyrghan tank korpusynyng komandiyri, general-leytenant M. Katukov agha leytenant J.Rahmetovti Kenes Odaghynyng Batyry ataghyna úsynylghanymen, búl bastama ayaqsyz qalyp, «I dәrejeli Otan soghysy» ordenin beru turaly sheshimi shyqqan.

Osylaysha, ne sebepti batyr ataghy berilmey qalghany týsiniksiz. Gvardiya agha leytenanty tek jaudyng 11 tankisin jongmen birge, soghys oshaqtaryndaghy bekinisterdi jәne 300 fashisting kózin joyghyndyghy turaly da Reseyding Ortalyq әskery múraghattarynda saqtalghan derekter bar. Biz ýshin kóp jyl belgisiz bolghan gvardiya agha leytenanty Júmash Rahmetov turaly derekti Reseyding Tveri oblysyndaghy «Orel» izdestirushiler otryadynyng jetekshisi Dmitriy Juk tauyp, ózining «Zerde» degen kitabynyng alghysózinde jazypty. Erlikpen qaza tapqan azamattyng denesi Olenin audanyndaghy Vereista derevniyasynda jerlengendigin Dmitriy Juk aita kelip, Júmash Rahmetov «Kenes Odaghynyng Batyry» degen ataqqa úsynylghan qújatqa toqtalyp, biraz izdengen. Ol búdan basqa Olenin audanyndaghy shayqas kezinde kóptegen qazaqstandyq jauyngerding qaza tapqandyghy turaly da mәlimet beredi.

Júmash Rahmetov 1919 jyly Qaraghandy oblysy Qarsaqbay audanynyng janyndaghy Altynshy auylda dýniyege kelgen. Bala kýninde tankist boludy armandap, 1939 jyly Syzrani tank uchiliyshesine týsedi. Úly Otan soghysy bastalar aldynda oquyn bitirip, general Katukov basqaratyn ataqty 1-gvardiyalyq tank brigadasynda qyzmet isteydi. Soghys bastalghan kezde Júmash Rahmetov úrysqa birden jiberilmey, 3-mehanikalandyrylghan korpustyng 1-gvardiyalyq tank brigadasyn­daghy 1-tank batalionynyng 2-rotasynda tank jóndeu júmystarymen ainalysqan. Ol maydangha talay mәrte súranghanymen, ótinishi ayaqsyz qala bergen. Tek 1942 jyldyng shilde aiynda KV tankining vzvod komandiyri bolyp, úrystyng qaynaghan ortasyna birinshi ret jiberilgen. Rahmetovtyng ekipajy maydandaghy jaudyng bekinisterin dәl tauyp, bes dzot-ty, eki zenbiregin joyyp, 30-gha juyq fashisterdi jer jastandyryp, qolgha týskenderin shtabqa alyp kelipti.

1942 jyly qyrkýiekting sony men qazan aiynyng basynda kenes armiyasy jaudyng múzday qarulanghan fashisterine qarsy «Mars» operasiyasyn dayyndap, auqymdy shabuyldy Olenin úiymdastyrady. Eki jaqta da keskilesken shayqasty bastan ótkeredi. Shyghyn da kóp bolyp, derevnyalardyng bәri otqa oranyp, jermen-jeksen bolady.

25 qarashada tankisterge jauapty mindetter jýktelip, Miyheev derevnyasyn azat etu ýshin qarsy shabuylgha shyghu josparlanady. Auylda 40 shaqty dzot-tyn, tankige qarsy qoldanatyn artilleriyamen birge, ózdiginen jýretin tehnika jәne qazylghan jerge jasyrylghan 11 tanki jәne eki jayau әsker bataliony ornalasqany anyqtalady.

Sonymen qatar derevnyagha manyna mina kómilgeni de belgili bolady. Jauapty úrysqa vzvod komandiyri Rahmetov bastaghan tankister birinshi bolyp Miyheevke kirip, jaudyng 13 dzot-yn, ýsh pushkasyn, 50 dúshpan kózin joyady. Osy erligi úrysta joghary baghalanyp, Qyzyl Júldyz ordenimen marapatalady.

1942 jyldyng 1 jeltoqsanynda Júmash Rahmetov Novaya Boyarshina derevnyasy ýshin taghy da erlikting ýlgisin kórsetedi. Onyng basshylyghymen eki tank jau tylyna ótip, 12 dzot-ty joyyp, 80-dey jau әskerin jer jastandyrady. Sonday-aq qaru-jaraq qoymasyn qúrtyp, ýsh minoment, bes pulemetti qolgha týsiredi. Erjýrek Júmashtyng erligining arqasynda Kenes әskeri Novaya Boyarshinany jәne Hudulihudaghy jaudyng negizgi punkterin joyyp, derevnyany azat etedi.

Asa manyzdy әskery tapsyrmany oidaghyday oryndap, erlikting ýlgisin kórsetken vzvod komandiyri Rahmetovke 19 jeltoqsanda gvardiya agha leytenaty degen ataq berilip, rota komandiyri dәrejesine kóteredi. Onyng songhy erligi turaly ózimen birge soghysqan maydandastary estelikterinde az jazylmaghan. Sonyng biri 1-tank brigadasyng ardageri Petr Zaskaliko bylay dep eske alypty.
«23 jeltoqsannyng týni edi. Biz Jernosekovo derevnyasyndaghy jaqyn ormanda kezdestik. Bәrimiz qazylghan jertólede edik. Tóbesi ashyq shúnqyrdyng ortasynda ot jaghyp otyrdyq. Ayaz shytyrlap túr. Aspandaghy júldyzdar mayqaraghaydyng bútaqtarynan bizge anyq kórinedi. Qara kózdi, dóngelek jýzdi agha leytenant Rahmetov júldyzdy aspangha úzaq qarap otyrdy da «Múnday júldyzdar bizding Qazaqstanda ashyq әri ýlken kórinedi, tek Qaraqshy batysqa qaray ornalasqan» dep әngime bastaghanda «Komandirler mashinamen kombatqa!» degen dauys estildi. Batalion komandiyrining búiryghy jaudyng tu syrtynan orap, tyldan shabuyl jasaudy tapsyryldy. Áskery tapsyrmada Korenevkagha shabuyl jasau kerektigi talqylanyp, ony tórt tank ekipajy oryndau kerektigi josparlandy. Topqa jetekshilik etu gvardiya agha leytenanty Rahmetovke tapsyrylady. Az uaqyttan song týn tynyshtyghyn tankter motorynyng dauysy búzyp, biz jolgha shyqtyq. Baghytymyz tura, búiryq boyynsha jyljyp, mejeli jerge kelgendey boldyq. Jaqyn manda Korenevka derevnyasy boluy kerek. Mashina toqtap, Rahmetov syrtqa shyghyp, aldynghy jaqty qarady. Aynala typ-tynysh, týn qaranghysynan eshnәrse kórinbedi. Sәl uaqyttan keyin avtomatshylar da kelip ýlgerdi. Tórt adamnan tankige minip, shabuylgha bәrimiz dayyndaldyq.

Aspanda qyzyl jolaqty raketanyng belgisi payda boldy. Tankiler qayta otalyp, algha qozgha­lyp shabuylgha dayyndaldy. Fashister bizding tu syrtynan shabuyldauymyzdy kýtpegen bolsa kerek. Olardyng múndaghy tankige qarsy qoldanatyn eki bateriyasy ornalasqanymen, nysanalary Osinovka men Smolikovogha baghyttalypty. Ayaq astynan Korenkovkagha shabuyl jasaghanymyz jaudy qatty sastyrdy. Biz Korenkovkany tolyq iyelendik. Búiryq boyynsha negizgi qarsylas punkke shabuyldy kýsheytip, oqtyng astyna aldyq. Jaudyng artilleriyalyq minometterining soqqylary Boryatino jaqty atqylaumen boldy. Bizder ol jaqtan әldeqashan ketken edik. Shayqasta biz algha shabuyldap, jaudy tyghystyrumen boldyq» dep jazypty maydanger.

Korenkovkadaghy shayqasta jaudyng bes pushkasy, minomettik bateriyasy, 6 dzot, 8 әskery nýktesi joyylghan. Jau qarsylasa soghysqanymen tankisterding soqqysy Verista derevnyasyna qaray oiysady. Rota komandiyri Júmash Rahmetovtyng tankisi erekshe qimyldap, jaudyng myqty qorghanysyn búzyp, Veristany alugha bar kýshin saldy. Nәtiyjesinde, әskerler derevnyagha kiripti.

Qandy shayqasty kózimen kórgen Petr Zaskalikonyng esteligin ary qaray oqyghanymyzda, bizding jauyngerlerding kózsiz erlikterin bayanday kelip, «Bizding jenisimiz onaygha týspedi. Dúshpandar qatty qarsylyq kórsetti. Biz jenisti toylaghanymyzben, talay qarulastarymyzdan aiy­ryldyq, sonyng biri – gvardiya agha lentenanty Rahmetov edi. Derevnyanyng ortasyna kelgende, Rahmetov ýlken bir emen aghashynyng týbine tankisin toqtatty. Ol luk­ten keudesin shygharyp, ózimen birge kele jatqan ekipajdy jaudyng atqylap jatqan baghytyna qaray jýruge búiryq berdi. Osy sәtte jaudyng atqylaghan oghy Rahmetovke tiydi. Komandir lukten bayau ghana tómendep, mashina ishine syrghy berdi. Erjýrek Júmash joldas­tarynyng qolynda kóz júmdy» dep jazady qarulasy.

Jarty jylda Júmash Rahmetovtyng gvardiyalyq ekipajy 11 jau tankin qúrtyp, kóptegen tehnikasyn joyghan. Talay keskilesken shayqasty bastan keshirgen. Qiyn jaghdayda jol tauyp, jaudyng betin qaytarghan erjýrek batyr shayqasta erlikpen qaza tapqannan keyin, ony Kenes Odaghynyng Batyry degen ataqqa úsynylghan. Biraq oghan batyr ataghy berilmepti. Jauynger ólgennen keyin birinshi dәrejeli «Otan» ordenimen marapattaldy. Sonymen qatar Júmash Rahmetovke әskery joghary marapat–onyng esimi 1-gvardiyalyq tanki brigadasynyng 1-batalionynda mәngi este qaldyru tizimine engizilipti.

Biz әngimelegen gvardiya agha leytenanty Júmash Rahmetovtyng erligi elge ayan. Ony eli men ósken auy­ly esimin úlyqtau kerek-aq. Erlerding erligin úmytpau – úrpaqqa ýlgi.

Jeksen ALPARTEGI

Abai.kz

2 pikir