Júma, 29 Nauryz 2024
Janalyqtar 3247 0 pikir 1 Mausym, 2009 saghat 08:15

Asharshylyq qasireti men qughyn-sýrgin qúrbandaryn eske alu kýnderin jeke-jeke atap ótuge bolmay ma?

Qaydar ALDAJÚMANOV, tarih ghylymynyng kandidaty:
– 1988 jyldyng qarasha aiynda KSRO-da alghash ret marqúm akademik Manash Qozybaev jetekshilik etetin bizding Tarih jәne etnologiya instituty «Ortalyq Aziya respublikalary jәne Qazaqstandaghy újymdastyru: nәtiyjeleri men sipaty» degen taqyrypta konferensiya ótkizip, asharshylyq jәne qughyn-sýrgin qúrbandary mәselesin kótergen bolatyn. 1991 jyldyng 11 qarashasynda Jogharghy kenes asharshylyq pen repressiyagha baylanysty tarihshylar, zangerler men ziyalylardan qúralghan arnayy komissiya qúrdy jәne sol komissiya kóp júmys istep, 300 betke juyq material dayyndady. Ol asharshylyq pen repressiya qatar qarastyrylyp jýrdi. Al maman retinde aitatyn bolsam, asharshylyq pen repressiya – halyqtyng basyna týsken bir qasiret, birtútas prosess. Birge atau kerek, ya bolmasa eleusiz qalghan asharshylyq degendi qosa atap ótken dúrys dep oilaymyn.

 


 

Qaydar ALDAJÚMANOV, tarih ghylymynyng kandidaty:
– 1988 jyldyng qarasha aiynda KSRO-da alghash ret marqúm akademik Manash Qozybaev jetekshilik etetin bizding Tarih jәne etnologiya instituty «Ortalyq Aziya respublikalary jәne Qazaqstandaghy újymdastyru: nәtiyjeleri men sipaty» degen taqyrypta konferensiya ótkizip, asharshylyq jәne qughyn-sýrgin qúrbandary mәselesin kótergen bolatyn. 1991 jyldyng 11 qarashasynda Jogharghy kenes asharshylyq pen repressiyagha baylanysty tarihshylar, zangerler men ziyalylardan qúralghan arnayy komissiya qúrdy jәne sol komissiya kóp júmys istep, 300 betke juyq material dayyndady. Ol asharshylyq pen repressiya qatar qarastyrylyp jýrdi. Al maman retinde aitatyn bolsam, asharshylyq pen repressiya – halyqtyng basyna týsken bir qasiret, birtútas prosess. Birge atau kerek, ya bolmasa eleusiz qalghan asharshylyq degendi qosa atap ótken dúrys dep oilaymyn.

 


 

Smaghúl ELUBAY, jazushy:
– Úmytpasam, 1994 jyly Parlamentimiz 31 mamyr kýnin Asharshylyq jәne qughyn-sýrgin qúrbandaryn eske alu kýni dep zang qabyldaugha tiyis bolghan. Ókinishke qaray, búdan «asharshylyq» degen sóz alynyp tastalyp, Repressiya qúrbandaryn eske alu kýni bolyp qaldy. Sóitip, biz qyrylghan halqymyzdyng aruaghyna qiyanat jasadyq, jaltaqtyq qyldyq. Osy túrghyda ózimizding halyqtyq, últtyq bolmysymyzdy kórsete almadyq. Qazaq júrty – HH ghasyrda 60 payyzyn joghaltqan halyq. Álemde birde-bir halyq onday 60 payyzynan aiyrylghan emes. Sondyqtan búl zandy qayta qarap, Asharshylyq jәne qughyn-sýrgin qúrbandaryn eske alu kýni dep atau kerek. «Óli riza bolmay, tiri bayymaydy» deydi qazaq, al biz qoldan úiymdastyrylghan asharshylyqtan jәne qasaqana jasalghan repressiyadan qúrban bolghandardyng aruaghy aldynda tazarghan joqpyz, olar razy bolatynday birde-bir eskertkish, birde-bir memorial qoyylghan joq. Olardyng birin de tyndyrmay, keler úrpaq aldynda sýiekke tanba bolatynday, tarih bederinde qarabet bolarday ýlken úyatqa qalyp otyrmyz. Últtyq qasiretimizdi, qúrban bolghan babalardy eske alu sharalary memlekettik dengeyde atalyp ótken joq, sayasy baghasy berilmey keledi. Eki bólek aza tútsaq ta, óz dengeyinde atap ótu kerek.

 

Beybit QOYShYBAY, jazushy, tarih ghylymynyng kandidaty:
– 1992 jyly Jogharghy kenes asharshylyq kýnin atap ótudi bekitkenimen, 1997 jylgha deyin búl qaraly kýn birde-bir ret resmy atalyp ótken joq. Nege? Óitkeni ol kezde «jogharydaghylardan, orystan qorqady» degendey әngimeler boldy. Sodan keyin 1998 jyly 31mamyrdy Sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryn eske alu kýni dep atau turaly Jarlyq shyqty. Al ashtyq qaltarysta qalyp qoydy. Búl – ýlken qatelik. «Ádilet» tarihi-aghartu qoghamy jyl sayyn 31 mamyrdyng qarsanyndaghy júma kýni oqu oryndarynda, meshitterde eske alu sharalaryn jýrgizsek degen ýndeu qabyldady. Mysaly, evrey elindegi  qasiretti aza tútatyn «Yad va-Shem», yaghny «Jad jәne esim» múrajayy siyaqty oryn ashyp, eske aludy dәstýrge ainaldyrsaq, onyng zor tәrbiyelik mәni bolar edi jәne oghan qosymsha shejireshilerding kómegimen jer-jerdegi repressiyagha úshyraghandar turaly derekterdi jinaqtasaq, olargha eskertkish ornatsaq, babalar aldyndaghy paryzymyzdy atqarghanymyz bolar edi.

 


Saualnamany jýrgizgen Qúbash SAGhIDOLLAÚLY
«Alash ainasy» 30 mamyr 2009 jyl

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1575
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2271
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3584