Beysenbi, 25 Sәuir 2024
5775 0 pikir 17 Aqpan, 2017 saghat 14:04

SALAFIYLER NEGE JAUAPKERShILIKTEN JÚRDAY?

Qazirgi tanda salafiylik jamaghattar Qazaqstannyng zayyrly qoghamynan oqshaulanyp, ainalasyndaghylardan «bólek» ómir sýretin toptardy qúraydy. Sonday-aq olardyng arasynda ózge din ókilderi men mazhab ústanatyn músylmandardy kýpirlikpen aiyptau (tәkfir), diny negizde otbasylyq qatynastardy búzu, ózge mәdeniyet pen órkeniyet múralaryna tózimsizdik tanytu, Qúdaydyng zanymen rettelmeytin memleket pen qoghamnan oqshaulanu  kórinisteri jii bayqalady. Sonyng saldarynan salafiylik toptardyng ishinde zayyrly bilim aludan, zayyrly mamandyq iygeruden, aqy tólenetin enbekten, tipti adam ómiri ýshin manyzdy dәrigerlik jәrdemnen bas tartugha jeteleytin iydeyalar keninen taralghandyghyn kóruge bolady.

Búrmalanghan múnday diny kózqarastar azamattarymyzdyng basty konstitusiyalyq qúqyqtary men bostandyghyn shekteydi. Búl jaghday qoghamda oryn alghan zansyz ýilenu-ajyrasu (neke-talaq), әielder men bala-shaghanyng qamqorlyqsyz jәne baspanasyz qalu, halyqtyng әleumettik qorghalmaghan qabatynyng úlghang faktilerimen kýrdelenip keledi. Sebebi ózderin salafizm iydeologiyasynyng yqpalyna týsken adamdarda otbasyn asyrau, bala-shaghasynan qamqorlyghyn ýzbeu jauapkershiligi joqqa tәn. Oghan zayyrly jәne dәstýrli diniy-ruhany qúndylyqtardy moyyndamaytyn, qoghamnan oqshaulanghan salafiylik topqa arbalghan adamdardyng diny ústanymdarynyng negizinde ata-anasymen, otbasymen tuystyq qarym-qatynastaryn búzu oqighalary aighaq bolmaq.

Salafiylik ústanymdaghylardyng keybiri tegin memlekettik qyzmetterden, sonyng ishinde tegin medisinalyq jәrdemnen, balalargha beriletin jәrdemaqydan, memlekettik salalardaghy júmystardan bas tartyp otyr. Olardyng múnday әreketterining saldary qamqorsyz qalghan әielder men bala-shaghany qiyn jaghdaygha týsiretinin әlgi salafiy-dindarlarymyz «diny túrghydan» týsine qoymaghany qay-qaysymyzdy bolsa da ashyndyrary anyq. Múnyng sebebi ózin «dindar» sanaytyn salafiylerding dinning ishki mәnin týsinbeui, dәstýrli diny qaghidalar men shynayy sharighat sharttaryn saqtamauy bolyp otyr.

Salafizm jamaghatynyng iydeologtary súraq-jauap týrinde әr týrli diny saryndaghy súhbat jýrgizu arqyly dindarlargha qalay ómir sýru kerektigin, kimmen qarym-qatynasty saqtau nemese ýzu qajettigin ýiretedi. Osylaysha maqsatty týrde iydeologiyalyq yqpalgha týsken adamdardyng sanasyn basqaru jýzege asyrylady. Múnyng mysalyn ghalamtor jelisinde taralghan salafiylik uaghyzdardyng birinde jýrgizilgen kelesi súhbatqanazar salsaq.

Súhbat barysynda ózin qazaqstandyq jamaghattanmyn dep tanystyrghan birazamat islamdaghy әielderding qúqyqtaryna qatystyoghan: «Qazir kóptegen әpke-qaryndastarymyz kýieulerinen ajyrasyp, kókeylerinde «bala-shaghamyzdy qalay baghamyz?» degen saualdar tuyndap otyr. Múnday jaghdayda әielder ózderin jәne otbasysyn asyrauy ýshin qanday da bir júmysty izdep tabuyna bola ma?», – degen súraqtardy qoyghan bolatyn.

Sonday-aq súraq qoyshy әlgi adam jamaghattaghy ajyrasqan әielderdi talaq etken júbayy ózgelerden qarjylay nemese basqa da materialdyq kómek qabyldauyna tyiym salatyndyghyn jetkizdi.

Qoyylghan búl saualdargha jauap retinde iydeolog: «eger әielding kýieui qaytys bolsa, ol keshiktirmey tezirek túrmysqa shyqsyn. Al, eger әielder túrmys qúra almasa, onda olargha júmys isteulerine rúqsat etiledi. Tek qana ol júmys qalanyng aumaghynda boluy shart. Ol әielge basqa qalagha ketuge bolmaydy. Sonday-aq ol әielder ózge erkektermen bir salada júmys jasauyna tyiym salynady», – degen pikirdi bildirdi.

Jamaghat mýshesi qoyghan súraqtyng ózinen-aq búl toptardaghy әielderding qanshalyqty әleumettik-psihologiyalyq auyr jaghdaylardy bastarynan ótkizip jatqandyghyn týsinuge bolar, alayda týisinu qiyn. Zandy nekesi bolmaghan son, eri «aqiqatyn» úrandatyp, ózining júbayy men perzenti aldyndaghy jauapkershilikterin oryndaudan bas tartyp otyr. Tiri jetim-jesirlerding dalada panasyz qaluyna «ýlken ýlesin» qosuda. Onymen qoymay, búl «aqiqatshylardyn» qorghansyz otbasyna ózgelerden qandayda bir kómek aluyna qarsylyq tanytuy salafizmdi ústanatyndardyng adamy qasiyetterden júrday zalymgha ainalatynyn aighaqtay týspek.

Qazirgi tanda salafizmdi ústanushylardyng arasynda keng etek alghan zansyz neke men talaq mәselesi elimizdegi otbasy institutyna qauip tóndiretin ýlken problemagha ainalyp otyr. Sharighy qaghidalardy búrmalap týsindiretin salafiylerding nekelesu men ajyrasugha at ýsti qarauy qoghamda otbasylardyng búzylu faktilerining jiyilenuine yqpal etedi.

Salafiylik toptardyng ishinde AHAJ bólimshesinde zandy nekege tirkelmey, ata-anasynyng rúqsatynsyz nekesin qidyrudyng saldarynan az uaqyt ishinde 4-5, tipti 11 ret túrmysqa shyghyp ýlgergen boyjetkenderdi kóruge bolady. Boyjetkender әr nekedegi kýieulerinen negizsiz «talaq» alghan song balalarymen baspanasyz, qamqorlyqsyz qalyp qoyyp otyr. Otbasylyq jauapkershilikten bas tartqan salafiylerding múnday әreketterinen kóptegen qyz-kelinshekter, әiel-analar, sәbiyler tastandy hәlge úshyrauda. Sonday-aq, әieline úyaly baylanystan «talaq» degen sms-habarlamany jiberu arqyly otbasylyq jauapkershilikten qashqaqtau osy salafiylikti ústanghan azamattardyng arasynda әdetke ainalyp otyr.

Salafizmdi nasihattaushy toptar әielge jamaghattan tys oryndarda zayyrly bilim alugha, ainalasyndaghy qoghammen emin-erkin qarym-qatynas ornatuyna, ózin jәne otbasyn asyrauyna, ózge qalagha nemese elge sapargha shyghuyna, ózining negizgi konstitusiyalyq qúqyqtary men bostandyqtaryn paydalanuyna shekteu qoyda. Osyghan oray, salafizmdi Qazaqstannyng zayyrlylyghy men memlekettik qúrylymyn, Ata zany men konstitusiyalyq zandaryn, qazaq halyqynyng últtyq mәdeniyetin moyyndamaytyn totalitarlyq úiym dep atau negizsiz emes ekenin bayqaugha bolady.

Dәstýrli islam sharighatynda otbasy qúru – ýlken jauapkershilikti talap etetin manyzdy qadam. Óitkeni otaghasy otbasynyng әr mýshesi ýshin Jaratushynyng aldynda jauapty bolady. Islamdaghy moralidyq jәne sharighy normalargha sәikes әr adam eng aldymen ózinin, sodan song tughan- tuystary men kórshi-qonsylarynyng aldynda, sonday-aq halqy men Otany aldynda qúqyqtary men mindetteri bar. Olardyng barlyghyn elemey qaldyru – músylmanshylyqqa jat sipat.

Qoghamda otbasy qúndylyghynyng saqtalmauy kóptegen әleumettik problemalardyng tuyndauyna әkep soqtyrady. Olardyng ishinde qamqorsyz qalghan qyz-kelishekter men jetim balalardyng kóbengi, jastardyng arasynda suisidtik oqighalardyng jiyilenui, qoghamnyng ruhani-adamgershilik túrghydan qúldyrauy sekildi basqa da problemalardy úzaq tizbekteuge bolady.

Degenmen, býginde salafiylik aghymnyng yqpalyna týsken, olardan zardap shekken jandargha memleketimiz tarapynan jan-jaqty kómek kórsetu sharalary keshendi týrde belsendi jýzege asyrylyp keledi. Auyr әleumettik jaghdaygha tap bolghan, diny ekstremizm baptarymen sottalghandardyng otbasy mýsheleri men tughan-tuystary QR «Memlekettik atauly әleumettik kómek turaly» jәne «Balaly otbasylargha beriletin memlekettik jәrdemaqylar turaly» Zandaryna sәikes ózderine tiyesili atauly әleumettik kómekti ala bastady. Olardyng biraz bóligi Elbasymyz bekitken «Júmyspen qamtu – 2020» memlekettik baghdarlamasy ayasynda túraqty júmyspen qamtamasyz etilude. Sonday-aq olardyng keybirine kәsipkerlikpen ainalysu ýshin «Kәsipker» baghdarlamasynyng negizinde qajetti nesiyelik kómekter berilude. Sonymen qatar, memleketting әleumettik jaghdayy tómen otbasylargha kómek beru sharalarynyng qatarynda balalardy mektepke dayyndaytyn «Mektepke jol» nauqandaryn atap ótuge bolady.

Salafizm sekildi radikaldy diny aghymnyng yqpalymen kýresuding tiyimdi joly retinde Elbasymyz «Qazaqstan-2050» strategiyasy qalyptasqan memleketting jana sayasy baghyty» atty Qazaqstan halqyna Joldauynda: «Bizge qoghamda, әsirese jastar arasynda diny ekstremizmge qarsy profilaktikany kýsheytu qajet» dep, aldyn alu júmystarynyng manyzdylyghyn erekshe atap ótti. Osyghan oray, QR Din isteri jәne azamattyq qogham ministrligi eng aldymen «oqshaulanbaghan» halyqty eskertu jәne qoghamnyng әr qabatynda ekstremizmning aldyn alugha baghyttalghan aqparattyq-týsindiru júmystaryn belsendi jýrgizip keledi. Sonymen qatar ministrlik azamattyq qogham instituttarymen birlese otyryp, jat aghymnyng yqpalyna týsken adamdarmen keshendi týrde onaltu júmystaryn jýrgizudi jýieli týrde qolgha alghan.

Qazirgi tanda Qazaqstan ózin әleumettik memleket retinde damuyna erekshe kónil bólip, jeke kәsipkerlikti qoldau salasyndaghy memlekettik sayasatty ornyqty týrde jetildirip keledi. Elbasymyzdyng bastamasymen memleketting әleumettik-ekonomikalyq әleuetin kýsheytuge baghyttalghan әr týrli strategiyalyq manyzy bar arnayy baghdarlamalar qolgha alynuda. Basty maqsat – joghary tehnologiyalyq jana óndiristi órge sýireytin shaghyn kәsipkerlikti damytu arqyly orta әleumettik taptyng ýlesin arttyru, halyqtyng әl-auqatyn kóteru. Kez kelgen adam otbasyn asyrap-saqtau, úrpaghyna jaqsy tәlim-tәrbie beru arqyly elimizding kórkengine ýlken ýles qosady. Búl әrbir músylmannyng Otan jәne Jaratushy aldyndaghy qasiyetti boryshy.

QR MSM DIK «Din mәseleleri jónindegi ghylymiy-zertteu jәne taldau ortalyghy» RMM Islamdy zertteu bólimining jetekshi ghylymy qyzmetkeri Muslimov M.J.

Abai.kz

0 pikir